نقش مهم ایران در فضای پساانتخاباتی عراق
اسامه حسنی‌پور *
با گذشت چند ماه از انتخابات پارلمانی عراق، کشمکش‌ها بر سر تعیین روسای سه قوه بین احزاب شیعی، سنی و کردی همچنان ادامه دارد و چشم‌انداز روشنی هم از پایان این منازعات وجود ندارد. با توجه به ترکیب نمایندگان راه یافته به مجلس، نمی‌توان شانس زیادی برای احزاب نزدیک به ایران برای تشکیل دولت متصور بود. جریان صدر وابسته به مقتدی صدر، ائتلاف تقدم به رهبری محمد الحلبوسی رییس مجلس عراق، ائتلاف دوله القانون به رهبری نوری المالکی نخست‌وزیر اسبق عراق و حزب دموکرات کردستان به رهبری خانواده بارزانی به ترتیب بیشترین کرسی‌های پارلمان را کسب کردند. مقتدی‌صدر با وجود ارتباط ویژه‌ای که با ایران و حوزه قم دارد، همچنان در قامت یک منتقد سیاست‌های ایران در عراق به شمار می‌رود ولو اینکه به طور مستقیم ایران را خطاب قرار ندهد. سال ۲۰۰۸ در زمان نخست‌وزیری مالکی، فرمان نابودی و سرکوب شدید جیش‌المهدی بازوی نظامی جریان صدر صادر شد و با توجه به حمایت مستمر ایران از مالکی و نخست‌وزیری مجددش در سال ۲۰۱۰، صدر همواره ایران را در لفافه یکی از مداخله‌کنندگان در سیاست داخلی عراق خطاب می‌کند. محمد الحلبوسی نیز گرچه در سال ۲۰۱۸ با چراغ سبز ایران بر کرسی ریاست مجلس نشست، اما حمایت امارات و کمک‌های گسترده مالی این کشور به او که منجر به بازسازی کامل استان الانبار به عنوان زادگاه حلبوسی شد، باعث شده تا این جریان نوظهور و موفق در بیت سنی، فاصله‌اش را با سیاست‌های ایران، بیشتر و بیشتر کند. حزب دموکرات کردستان نیز به عنوان چهارمین گروه که بیشترین کرسی را به خود اختصاص داده به علت مخالفت شدید ایران با برگزاری رفراندوم استقلال که توسط بارزانی برگزار شد و همچنین حمایت ایران از رقیب‌شان حزب اتحادیه میهنی به علاوه حمله‌های لفظی برخی از جریانات منتسب به مقاومت عراق همچون عصائب اهل‌الحق به آنها در چند سال اخیر، فاصله‌اش را با ایران افزایش داده و به سمت منتقدین ایران متمایل شده است.
با توجه به فاصله آرای کسب شده توسط سایر احزاب و جریانات با چهار جریان فوق، می‌توان حدس زد که جریان صدر ضمن ائتلاف با حلبوسی و بارزانی، کار سختی در تشکیل الکتله‌الاکبر یا فراکسیون اکثریت نخواهد داشت. وجه اشتراک هر سه جریان مورد اشاره، مخالفت با نفوذ ایران در عراق است و نوری المالکی برای جذب حمایت سایر احزاب به منظور تشکیل فراکسیون اکثریت و برهم زدن بازی صدر، کاری بسیار سخت و تاحدودی غیرممکن در پیش دارد. سردار قاآنی فرمانده سپاه قدس ایران نیز به همین منظور در چند ماه گذشته، پنج بار به عراق سفر کرده و بین اربیل، بغداد و نجف در رفت و آمد بوده است. از محتوای جلسات قاآنی اطلاع دقیقی در دست نیست اما دو روایت متضاد از این جلسات در رسانه‌های عراق دست‌به‌دست می‌شود. رسانه‌های وابسته به جریان صدر، از تلاش ایران برای تغییر نظر بارزانی و انصراف او از ائتلاف با صدر خبر می‌دهند و رسانه‌های جریان مقابل، بر تلاش قاآنی برای جلب نظر صدر برای تشکیل دولت ائتلافی با حضور جریانات نزدیک به مقاومت تاکید می‌کنند.
به نظر می‌رسد مضار هر دو رویکرد در بلندمدت بیشتر از منافع آن برای ایران در کوتاه‌مدت باشد. جریان صدر در بین شیعیان سنتی عراق دارای پایگاه ثابت و گسترده‌ای است که در چند سال اخیر به میزان زیادی از ایران فاصله گرفته‌اند. تلاش ایران برای شکست مقتدی‌صدر در تشکیل دولت صدری، به افزایش خشم و کینه صدر و هوادارنش از ایران می‌انجامد و باعث ریزش پایگاه مردمی ایران خواهد شد. با در نظر گرفتن این نکته که مقتدی‌صدر تلاش می‌کند تا ابتدا تولیت حرم‌های ائمه‌اطهار و در قدم بعدی و پس از آیت‌الله سیستانی زعامت حوزه نجف را در دست بگیرد، اشتباه بودن رویکرد اتخاذ شده توسط ایران، بیشتر عیان می‌شود. رویکرد بعدی نیز اگرچه برخلاف منافع ایران نیست، اما در بلندمدت مانع رشد و بلوغ سیاست‌ورزان عراقی می‌شود. پس از سقوط صدام تاکنون، تمام دولت‌های عراق به شکل تعاونی تشکیل شده‌اند. از تمام طیف‌ها و جریان‌ها در دولت‌های پیشین حضور داشته‌اند و این موضوع باعث شده تا هیچ جریانی، مسوولیت ناکارآمدی‌های دو دهه اخیر را نپذیرد و هر فرد و گروهی، جریان مقابل خود را مسوول مشکلات بداند. بنیان تفکیک قوا بر اساس مذهب و نژاد در این کشور، به تنهایی عامل مشکلات فراوان و سرخوردگی مردم از طبقه حاکمه در این کشور بوده است، لذا نباید گذاشت مسیر تصمیمات سیاسی، بیش از این منحرف شده و باعث نابودی نظام سیاسی کنونی در عراق شود. تشکیل اپوزیسیون قدرتمند در پارلمان عراق علاوه براینکه می‌تواند مانع فرار مسوولان از پاسخ‌گویی درباره عملکردشان شود، قطعا موجب رشد و بالندگی فضای سیاسی در این کشور خواهد شد.
* کارشناس روابط بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :