ماراتن مذاکرات هسته‌ای تا کجا ادامه خواهد یافت؟
مجید سلیمی‌بروجنی *
چند روزی می‌شود که تب و تاب مذاکرات خوابیده و دیپلمات‌های مذاکره‌کننده در وین به خانه‌هایشان بازگشته‌اند. برنامه هسته‌ای ایران از حدود ۲۰ سال پیش به دلیل حواشی سیاسی و اقتصادی‌اش از جمله اعمال تحریم‌های اقتصادی شدید علیه کشورمان و ارجاع پرونده به شورای امنیت سازمان ملل، یکی از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی‌مان بعد از انقلاب بوده است. طی دو دهه گذشته این پرونده بالا و پایین‌های زیادی را در عرصه بین‌الملل پشت‌سر گذاشت؛ توافق ایران با دولت اوباما تا خروج ناگهانی ترامپ از برجام تنها گوشه‌ای از این ماجرای پرافت‌وخیز بوده است. پس از روی کار آمدن دولت بایدن در آمریکا امیدها برای احیای قرارداد برجام میان ایران و کشورهای ۱+۵ افزایش یافت. با این حال تغییر دولت در ایران این روند را به تعویق انداخت. با روی کار آمدن ابراهیم رییسی مشخص شد که دولت جدید علاقه‌مند به ادامه روند مذاکرات هسته‌ای است. با این حال دور جدید مذاکرات در مسیر دستیابی به توافق به درازا کشید. در این هیاهو جنگ میان روسیه و اوکراین هم رخ داد و روسیه تلاش کرد که به بهانه جنگ جلوی نتیجه گرفتن مذاکرات را بگیرد. نگاهی به سخنان دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی در طول یک ماه گذشته به ما خواهد گفت که هر دو طرف بر این باورند که بهترین بازی خود را انجام داده‌اند و اکنون توپ در زمین طرف مقابل است. هشت دوره از مذاکرات هسته‌ای همراه با نوسانات زیاد به انتهای خود رسیده است. هفته‌هاست نمایندگان کشورهای عضو مذاکرات احیای برجام از نزدیکی توافق خبر داده‌اند، اما تا به امروز نتیجه‌ای حاصل نشده است. طبق شواهد آخرین مانع، اصرار آمریکا بر حفظ تحریمی است که در سال ۲۰۱۹ دولت ترامپ بر سپاه پاسداران اعمال و این نهاد را به عنوان یک گروه تروریستی اعلام کرد. در آن سوی میدان ایران بر رفع این تحریم‌ها اصرار می‌کند. ایران می‌گوید چون سپاه پاسداران بعد از خروج آمریکا از برجام در فهرست گروه‌های تروریستی قرار گرفته، اگر قرار است به برجام بازگردیم باید سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج شود. از طرف دیگر استدلال آمریکا هم این است که اگر قرار است به برجام بازگردیم باید همان مواردی که در برجام بوده احیا شود و نوع برخورد با سپاه و حواشی‌اش یک مساله فرابرجامی است و نباید آن را ذیل موضوع برجام قرار داد.
جدای از این مورد که امروز به عنوان یکی از سرعت‌گیرهای برجام از آن نام برده می‌شود، به نظر می‌رسد که موارد دیگری هم مانع احیای برجام هستند، از جمله اینکه آمریکا همچنان دوست ندارد ابزار قدرتی را که در نتیجه این تحریم‌ها به دست آورده به سادگی از دست بدهد. از طرف دیگر ایران هم با توجه به فضایی که شکل گرفته است نیازی به احیای برجام ندارد و می‌تواند به‌طور غیررسمی بخشی از نفت خود را بفروشد و مبادلاتی داشته باشد. چنین درکی هم مانع بزرگی است برای اینکه طرفین اراده کافی برای بازگشت به برجام را داشته باشند. مورد دیگری که باعث کند شدن روند مذاکرات شد بحث جنگ روسیه و اوکراین است. وقتی جنگ بر وفق مراد پوتین پیش نرفت و آمریکا و اروپا واکنش‌های سختی در مقابل روسیه نشان دادند، روس‌ها تلاش کردند که به هر وسیله شده با آمریکا مقابله کنند.
در این میان روسیه تصور کرد شاید غرب بخواهد با وارد کردن نفت ایران به بازارهای جهانی از قیمت نفت و قدرت روسیه در بازار انرژی جهان بکاهد که باعث شد کرملین سخت‌گیری کرده و در مسیر مذاکرات سنگ‌اندازی کند. اتحادیه اروپا به دلیل جایگاهی که در مذاکرات دارد نقش مهمی در حل اختلافات بین ایران و آمریکا دارد، اما قدرت تغییر تصمیم‌های آمریکا را ندارد. هر کشوری دوستانی در سیاست جهانی دارد اما در نهایت بار اصلی به دوش خود آن کشور است و باید موضعی درست اتخاذ و آن را عملی کند. باید قبول کنیم که با حل موضوع برجام نمی‌توان منتظر گشایش‌های اقتصادی سریع بود به این دلیل که تحریم‌ها آن‌قدر لایه‌لایه هستند و در موضوعات مختلف و متنوع ایجاد شده‌اند که به راحتی نمی‌شود به شرایط عادی بازگشت. حتی اگر در مورد برنامه هسته‌ای هم تحریم‌ها برداشته شود باز هم ایران یک کشور در معرض تحریم است. تحریم‌ها سابقه تاریخی و همچنین وجهه‌ای را ایجاد کردند که اصلاح آن زمانبر خواهد بود. شاید فقط در زمینه فروش نفت که نیازمند سرمایه‌گذاری بلندمدت نیست گشایشی رخ دهد اما در سایر حوزه‌ها که نیازمند سرمایه‌گذاری و کار بلندمدت است به زودی اتفاقی نمی‌افتد.
دولت ابراهیم رییسی باید بپذیرد که صرف داشتن اراده، توافق برجام به دست نخواهد آمد. دستیابی به توافق در مذاکرات یک هنر دیپلماتیک است و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. امتیاز گرفتن و امتیاز دادن کار هر مذاکره‌کننده‌ای نیست. در شرایط فعلی بهتر این است که به روند حل و فصل اختلافات در چارچوب برجام ادامه بدهیم و مذاکرات را تعطیل نکنیم. در سمت داخل نیز، بر اجماع‌سازی نهادهای حاکمیت و دولت روی موضوع برجام همچنان تاکید و تلاش بیشتری شود.
اخبار برگزیدهیادداشت
لینک کوتاه :