توافق به شرط اراده
جاوید قربان‌‌اوغلی *
در هفته‌ای که گذشت شاهد دو سری دیدارها و گفت‌وگوهای دیپلماتیک بودیم که آنها را می‌توان از جهتی در یک راستا و از جهتی هم منفک دید. انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همان‌طور که خودشان هم اعلام کرده بودند، در راستای آخرین تلاش برای نجات احیای برجام به ایران آمد. مسوولیت او مذاکرات وین و منتقل‌کننده پیام به طرف‌های برجامی است و قبلا هم برای نجات برجام به آمریکا سفر کرده بود.
واقعیت این است که اکنون مذاکرات فنی مربوط به احیای برجام انجام شده و تقریبا توافق کاملی هم درباره آن صورت گرفته است. باقری‌کنی نماینده ایران در مذاکرات نیز آن‌طور که شنیده‌ایم در جلسه‌ای داخلی در حضور حاضران گفته بود که دلیلی برای رفتن من به وین نیست و همه کارها انجام شده یعنی آنچه که مانده ربطی به برجام ۲۰۱۵ ندارد.
دومین مهمان ایران در روزهای اخیر امیر قطر بود. برای تحلیل دستاوردهای سفر او ابتدا باید دید که آیا کشور قطر در حد و اندازه‌ای که بتواند برجام را نجات دهد هست یا خیر؟ تصور می‌کنم که نه قطر و نه هیچ‌یک از کشورهای منطقه دارای این ظرفیت، توانایی و نفوذ نیستند که بتوانند درباره مساله احیای برجام تاثیرگذار باشند.
آنچه که آقای امیر قطر مد نظر دارد، یا عمان قبلا انجام می‌داد یا مثلا کشوری مثل عراق در مساله ایران و عربستان انجام می‌دهد، در واقع همان مسائلی است که به طور نانوشته به برجام وصل شده و اکنون در راستای احیای برجام مشکل‌ساز شده است. مثلا بحث آزاد‌سازی برخی منابع مالی ایران که ربطی به برجام ندارد و ناشی از تحریم‌های بعد از برجام است که ترامپ اعمال کرد. بخشی از این کار با همکاری عمان انجام و منجر به آزادی نازنین زاغری شد. بخشی از آن از سوی امیر قطر انجام می‌شود تا مثلا موجب آزادی آن سه زندانی ایرانی آمریکایی شود. البته به ماموریت امیر قطر مساله منطقه را نیز باید اضافه کرد چراکه به هرحال یکی از گره‌های فعلی احیای برجام مساله منطقه و آینده آن است.
اگر بخواهیم دقیق و نقطه‌به‌نقطه بگوییم، یکی از مسائل باقی مانده، مساله سپاه است؛ اینکه سپاه پاسداران باید از تحریم خارج شود یا نه، یا از فهرست تروریستی خارج شود یا خیر. ما همه اطلاعات را نداریم اما آن‌طور که گفته می‌شود، آمریکایی‌ها با خارج کردن سپاه از فهرست تروریستی مشکلی ندارند و پذیرفته‌اند که این کار را انجام دهند اما برداشتن تحریم‌های آن قدری مشکل است چون این تحریم‌ها مربوط به سال ۲۰۱۳ و قبل از امضای برجام است.
درباره آینده منطقه نیز گفته می‌شود که آمریکایی‌ها می‌گویند ما آمادگی صحبت درباره تحریم‌های سپاه را داریم مشروط بر اینکه موضوعاتی که ما هم علاقه‌مند هستیم مورد گفت‌وگو قرار بگیرد. این همان برجام‌پلاس است که قبلا هم می‌گفتند و ایران حاضر به پذیرش آن نبود.
نکته آخر اینکه به نظر می‌رسد ایران نرمش‌هایی را از خود نشان دهد. آن‌طور که شنیده، درباره مساله سپاه در بین سران سه قوه و بالاتر اجماعی وجود دارد مبنی بر اینکه اگر این موضوع حل نشد، مانعی در راستای احیای برجام نباشد اما گروه‌های تندرویی هم هستند که مخالفت می‌کنند. توجه داشته باشید که گروه‌های تندرو فقط در ایران فعال نیستند. بایدن با تمام ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی که بر اساس قانون اساسی آمریکا دارد، معلوم نیست بتواند در این شرایط حساس- انتخابات کنگره، قوی بودن جناح‌های دست‌راستی و…- به گروه‌های مخالف برجام غلبه کند. به هرحال بایدن هم به این توجه دارد که اگر امتیاز دندان‌گیری از ایران نگیرد، ممکن است حزب او در انتخابات ببازد.
به نظرم با توجه به اختیاراتی که هر دو نفر تصمیم‌گیرنده در ایران و واشنگتن دارند، اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد هم برجام احیا خواهد شد و هم می‌توانند درباره موضوعات دیگری در قالب دیگری که پیشنهاد من مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکاست، گفت‌وگو کرده و به توافق برسند.
* تحلیلگر مسائل بین‌الملل
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :