بمب خاموش زیر پایتخت
به گزارش جهان صنعت نیوز: فرونشست زمین به حرکت عمودی و رو به پایین سطح زمین اطلاق می‌شود. حرکتی که به دلیل برداشت بیش از حد استاندارد آب‌های زیرزمینی ایجاد می‌شود و حالا طبق آمار هر سال حدود ۲۵ سانتیمتر در دشت‌های تهران فرونشست صورت می‌گیرد و سطح آب در این دشت‌ها نیز از ۴۵ سانتیمتر تا ۵/۱ متر در حال کاهش است، از سوی دیگر به گفته مسوولان تهران روزی یک میلیمتر دچار نشست می‌کند که عدد بسیار زیاد و قابل تاملی است.
در همین راستا رییس کمیته عمران شورای شهر تهران گفته است: «باید آستین همت برای یافتن یک سازمان متولی برای حل این بحران بالا زد و بعد از آن فکری به حال مهار این پدیده نامیمون کرد.» حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقامیری در مورد وضعیت فرونشست در تهران نیز گفته بود: «وضعیت تهران در این خصوص جالب نیست چراکه در سمت جنوب غربی پیشرفت‌هایی را در برخی مناطق داریم که از طریق سازمان نقشه‌برداری، زمین شهری و آبفا گزارش‌هایی دادند که فرونشست در حال پیش‌روی است و وضعیت جالب نیست به گونه‌ای که حوالی بزرگراه آزادگان فرونشست داریم و سازمان نقشه‌برداری که کدهای ارتفاعی مناطق را از سال‌های قبل در اختیار دارد با بررسی این موضوع، به فرونشست‌ها صحه گذاشته و تایید کرده که فرونشست جدی است و در برخی نقاط اتفاق افتاده است.»
این در حالی است که فروچاله نسیم‌شهر در جنوب غرب تهران و در ابتدای جاده ساوه در ۱۴ دی ۱۴۰۰ در فاصله ۲ خیابان به ۱۲ منزل مسکونی آسیب زد و ساکنان این خانه‌ها را آواره کرد! بنابراین زنگ هشدار فرونشست زمین در نقاط مختلف تهران به صدا در آمده است. البته کارشناسان این حوزه برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی را علت اصلی فرونشست در کشور می‌دانند، که استان تهران نیز از این قاعده مستثنا نیست و بهره‌برداری بیش از اندازه از آبخوان‌ها دلیل اصلی افزایش شدت فرونشست در این استان محسوب می‌شود؛ تراکم بالای جمعیت در استان تهران و سکونت بیش از ۲۲ درصد از جمعیت ایران در محدوده پیرامون تهران در استان‌های تهران و البرز نیاز آبی را در این منطقه به‌شدت بالا برده که این امر منجر به برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه آن، افزایش شدت فرونشست در این استان شده است.
با این حال چند روز پیش معصومه آمیغ، رییس اداره ترازیابی دقیق سازمان نقشه‌برداری کشور درخصوص اینکه در کدام استان‌های کشور فرونشست زمین رخ داده است، اظهار کرد: «در کشور ما در اکثر استان‌ها فرونشست زمین در حال وقوع است و تنها استان گیلان از این پدیده مستثنا است و حتی در استان‌های شمالی کشور مانند مازندران و گلستان نیز شاهد فرونشست هستیم و در استان‌های جنوبی که در کنار خلیج‌فارس هستند این فرونشست‌ها قابل مشاهده است و استان‌های خوزستان، خراسان‌جنوبی و خراسان‌رضوی به شدت درگیر فرونشست زمین هستند و شدت فرونشست زمین در استان‌های کرمان و یزد نیز رو به بالا است.»
چندی پیش در مسیر جنوب به شمال حد فاصل ورودی به بزرگراه شهید آبشناسان شرق، حفره‌ای به حجم نشست چهار در چهار متر مربع و عمق ۵/۴ متر ایجاد شد. این حادثه که مربوط به ایجاد فروچاله در سطح شهر است، همانند یک بمب خاموش زیر پوست شهر تهران وجود دارد که ممکن است هر لحظه حادثه‌ای بیافریند. در همین راستا علیرضا زاکانی، شهردار تهران گفته بود: «با توجه به فرسودگی زیرساخت‌های شهری، از سال‌های گذشته، گاهی ممکن است پدیده فروچاله رخ دهد.» وی در پاسخ به اینکه برنامه شهرداری تهران برای جلوگیری از بروز حادثه فروچاله افزود: «به دنبال آن هستیم تا دیگر چنین مواردی در شهر نداشته باشیم. همچنین سالانه سطح خیابان‌ها و اتوبان‌ها را پایش و ارزیابی خواهیم کرد تا دیگر شاهد چنین رخدادی نباشیم.»
افزایش استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی
در همین راستا مهدی عباسی عضو شورای شهر تهران به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه اخیرا میزان فرونشست در تهران و دیگر شهرستان‌ها قابل توجه شده است. با این حال یکی از مهم‌ترین علل افزایش فرونشست‌ها مداخلات طبیعی و مصنوعی، از جمله کاهش بارش‌ها و افزایش بی‌رویه استفاده از سفره‌های آبزیرزمینی است.
وی افزود: براساس گزارش‌ها برای جلوگیری از چنین پدیده‌ای، باید در تراکم‌های ساختمانی دقت بیشتری شود و الگوی مصرف شهروندان نیز باید تغییر کند. میانگین مصرف آب در تهران دو برابر میانگین جهانی است، امیدواریم با کاهش مصرف، بخشی از تامین آب شرب تهران که از آب‌های زیرزمینی است کاهش یابد. همچنین نفوذپذیری آب و بازچرخانی آن برای آبیاری فضای سبز نیز باید مورد توجه قرار گیرد. امیدواریم بارش‌های طبیعی نیز بیشتر از پیش شود تا سفره‌های زیرزمینی تغذیه شوند.
عضو شورای شهر تهران در ادامه گفت: سازه‌های همانند تونل‌های شهری، خطوط مترو و غیره نیز یکی از علل فرونشست زمین است. زیرا در این محل‌ها آب‌های زیرزمینی تغییری ایجاد می‌کنند، چسبندگی خاک را دچار مشکل می‌کنند. از این رو اجرای پروژه‌های شهری باید با ملاحظات مسائل ایمنی از جمله فرونشست طراحی و اجرا شود. در حال حاضر طراحی‌های شهری این ملاحظات را دارد. به هر حال، در شهرها ممکن است این پدیده رخ دهد و اجتناب‌ناپذیر است. عباسی گفت: ممکن است پدیده فروریزش به دلیل اینکه آب، خاک لایه‌های زیرین را شست‌وشو می‌دهد از مسیر اصلی‌اش منحرف شود و مشکلاتی به وجود آید. مثلا در برخی از مسیرهای بزرگراهی این مشکل را داریم. پایش میزان فرورفتن سطح بزرگراه‌ها، یکی از راه‌هایی است که مناطق دچار بحران شناسایی شوند تا شهرداری اقدام موثر در این راستا را انجام دهد.
توجهی به فرونشست زمین نمی‌شود
دکتر حسین هاشمی کارشناس حوزه آب و استاد دانشگاه شهید بهشتی نیز در این باره به «جهان‌صنعت» گفت: در حال حاضر یکی از مشکلات استان تهران برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است و دستگاه‌های مربوطه هم بی‌رویه مجوز حفر چاه صادر کرده‌اند و نتیجه آن را در نشست زمین بیش از ۳۶ سانتیمتری در جنوب شهر تهران شاهد هستیم. البته نباید فراموش کرد که ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و متوسط بارش آن سالانه حدود ۲۵۰ میلیمتر است. به طوری که ۲۵ درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، ۴۰ درصد در مناطق خشک و ۲۵ درصد در مناطق نیمه‌خشک قرار دارد. منابع آبی در ۱۰ درصد از مساحت کشور قرار گرفته و باید از این مناطق به دوسوم مساحت ایران که جزو مناطق کم‌آب هستند، با تدبیر مناسب منتقل شود.
وی افزود: با این حال پدیده فرونشست زمین در تهران ۹۰ برابر حد بحران اتحادیه اروپاست، در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلیمتر خاک کمیته بحران تشکیل می‌دهند اما در جنوب تهران در دشت معین‌آباد ورامین سالانه ۳۶ سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد اما آب از آب تکان نمی‌خورد. براساس گزارش‌های رسمی سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی ۶۰ دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند و ما فقط لکه‌های این بحران را می‌بینیم که خشک شدن منابع آبی است. همچنین بخشی از آب شرب مورد نیاز شهر تهران از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود. این میزان آب متغیر بوده و بسته به شرایط منابع تامین‌کننده، میزان مصرف در سال از ۲۰ تا ۴۰ درصد کل آب مورد نیاز تهران تغییر می‌کند. در حال حاضر تعداد ۴۴۱ حلقه چاه عمیق در مدار، با ظرفیت تولید تقریبی ۵/۱۴ مترمکعب بر ثانیه در حال بهره‌برداری برای تامین آب شرب شهر تهران هستند. مساله فرونشست زمین در تهران چیز جدیدی نیست و از دهه‌های گذشته وجود داشته است، اما در سالیان گذشته هر قدر به سمت حال نزدیک‌تر شده‌ایم بیشتر اتفاق افتاده و دلیل آن نیز افزایش روزافزون جمعیت استان تهران است.
کارشناس حوزه آب ادامه داد: براساس تحقیقات یک فرونشست بیش از ۵۰ هزار سال طول می‌کشد تا از بین برود، حال آنکه در کشور شاهد پدیده فرونشست‌ها در نقاط مختلف هستیم. ساختمان‌ها و تاسیسات شهری نیز مهم‌ترین شریان‌های حیاتی هر منطقه است.
هاشمی اظهارکرد: یکی از دلایل تخریب این سازه‌ها درمناطق مختلف جهان فرونشست زمین است و یکی از دلایل اصلی فرونشست برداشت بی‌رویه از چاه‌های آب است، در حال حاضر سازمان آب و فاضلاب براساس مطالعاتی که انجام داده، تصمیم گرفت چاه‌هایی که بدون مجوز حفر شده را پر کند تا دیگر فرونشست زمین بیش از این صورت نگیرد.
وی تصریح کرد: فرونشست بیش از دو میلیمتر فاجعه است، در برخی مناطق کشور شاهد ۳۶ سانتیمتر فرونشست هستیم و حتی در برخی مناطق کشور مانند استان فارس شاهد بیش از ۳۶ سانتیمتر این رخداد هستیم، در جنوب تهران نیز ۳۶ سانتیمتر فرونشست رخ داده و این مشکلی است که وجود دارد. به طور کلی به علم زمین‌شناسی کمتر توجه می‌شود، می‌توان با یک نظر کارشناسی درخصوص منطقه و درصد مناسب برداشت از چاه‌ها کمترین خرابی را برای تاسیسات شهری ایجاد کرد و کمتر شاهد فرونشست در کشور بود.
لینک کوتاه :