استراتژی کشورها در توسعه ارتباطات ثابت/فیبرنوری چگونه اینترنت را در ایران متحول می‌کند

به گزارش جهان صنعت نیوز:  در سایر کشورها برعکس کشور ما، این نسبت به حدود ۲۰ درصد می‌رسد و اپراتورهای ارتباطات ثابت، متولی اصلی ارائه خدمات پهن‌باند پرسرعت هستند. به رغم آنکه توسعه ارتباطات ثابت در ایران همیشه یکی از اهداف برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور بوده است اما طی این سال‌ها، به دلایل متعددی ارتباطات ثابت در این عرصه عقب مانده است. حتی با خصوصی‌سازی شرکت مخابرات ایران، انتظار می‌رفت که ورود سرمایه بتواند به شتاب توسعه در این بخش بیفزاید که تاکنون نیز این اتفاق نیفتاده و عقب‌ماندگی توسعه ارتباطات ثابت در ایران، مردم را همراه به سمت استفاده از اینترنت سوق داده است.

در سال‌های اخیر که توسعه بخش سیار نیز درگیر هزینه زیاد تامین مالی و جهش نرخ ارز شده است، افزایش تقاضا در این بخش از افزایش ظرفیت‌ها پیشی گرفته و این مساله، سبب کاهش کیفیت و نارضایتی کاربران شده است. مجموع این چالش‌ها، توسعه ارتباطات ثابت را بیش از هر وقت دیگری ضروری کرده و ارتقای ظرفیت‌های ارتباطی از یک پروژه برای یک دستگاه اجرایی به یک پروژه ملی تبدیل شده است. بر این اساس وزارت ارتباطات دولت سیزدهم از ابتدای حضور خود، تنها راه توسعه ارتباطات ثابت را اجرای پروژه دسترسی اینترنت مبتنی بر فیبرنوری (FTTx) اعلام کرد و آن را در اولویت اقدامات خود قرار داد. عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم بر این باور است که توسعه ارتباطات ثابت، با وجود همه فراز و نشیب‌ها باید ظرف سه سال و نیم آینده، بخش مهمی از عقب‌ماندگی تاریخی خود را جبران کند و پنجره‌ای تازه، پیش روی ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی و مردم بگشاید.

چالش‌های توسعه ارتباطات ثابت در ایران

موانع درونی و بیرونی زیادی در سال‌های گذشته بر عقب‌ماندگی توسعه ارتباطات ثابت در کشور موثر بوده است. مطابق اعلام سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، هزینه سرمایه‌گذاری ارزی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به ویژه در بخش توسعه زیرساخت‌ها که صنعتی ارزبر محسوب می‌شود و چالش افزایش نرخ ارز در سال‌های اخیر و نوسانات آن از یک سو و دشواری‌های تحریم‌ها و تعامل با بازیگران بین‌المللی این عرصه از سوی دیگر، از موانع جدی توسعه ارتباطات ثابت در کشور بوده است. از طرفی ثابت ماندن تعرفه به رغم افزایش هزینه‌ها، از دیگر چالش‌ها است که سبب شده منابع مورد نیاز برای توسعه این بخش به سختی جبران شود. رگولاتوری انحصار مخابرات بر امکانات زیرساختی از دیگر چالش‌های این بخش است که با خصوصی شدن شرکت مخابرات ایران، انتظار می‌رفت توسعه ارتباطات ثابت بتواند به تبعیت از روند جهانی، ارزش‌آفرینی‌ها و مزیت‌های خود در بخش ثابت به ویژه در بخش خدمات پهن‌باند پرسرعت را حفظ کند. اما انحصار این شرکت بر شبکه سیم مسی که در سایر کشورها، زیرساختی حاکمیتی محسوب می‌شود، به عرصه چالش میان این شرکت و سایر رقبا بدل شده است و در حال حاضر رقابتی کردن این بازار، کلید توسعه آن محسوب می‌شود. از سوی دیگر دشواری تعاملات میان‌بخشی در ایران یکی از مهم‌ترین مشکلات توسعه شبکه ارتباطات ثابت برای استقرار فیبرهای نوری در سطح شهرها و شهرداری‌ها است و در نهایت نیز سرمایه‌گذاری زیاد و فقدان تمایل سرمایه‌گذاران برای حضور در این بخش از دیگر چالش‌های موجود توسعه ارتباطات ثابت در ایران است.

چرا توسعه اینترنت فیبرنوری مهم است؟

دکتر علی‌محمد منتظری، معاون راهبردی و توسعه بازار سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با تشریح دلایل پرداختن دولت به پروژه توسعه فیبرنوری منازل و ثمراتی که این پروژه ظرف سال‌های آینده برای کشور به همراه خواهد داشت، اهمیت این پروژه را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. وی در پاسخ به این سوال که آیا این پروژه عظیم که نیازمند سرمایه‌گذاری کلان و کار بزرگی است ظرف سه سال آینده محقق می‌شود، اظهار کرد: ضرورت توسعه شبکه ارتباطات ثابت در کشور کاملا مشخص است. مصرف ماهانه دیتا در کشور به اگزابایت رسیده است. چیزی در حدود ۱۳۸۲ پتابایت در بهمن ماه ۱۴۰۰ ثبت شده است. به بیان دیگر مصرف دیتا در این چند سال اخیر حدود ۱۰ تا ۱۵ برابر شده است و رشد قابل توجهی را بعد از کرونا در این عرصه شاهد بودیم. حداقل سه برابر شدن رشد ترافیک ناشی از شیوع ویروس کرونا بوده است. منتظری تاکید کرد: حتی مطالعات هم نشان می‌دهد که ترند ایجاد شده ناشی از کرونا، هم در رفتار مردم و هم صنعت مانا شده است و این طور نخواهد بود که به حالت قبل بازگردد. در رفتار مردم، آموزش آنلاین، خرید آنلاین و کسب و کار آنلاین، مصرف دیتا جا افتاده است.

اما ایراد این است که برخلاف سایر کشورها که حدود ۷۰ درصد ترافیک مصرفی آنها روی اینترنت ثابت است، در کشور ما دقیقا برعکس است و ۳۰ درصد ترافیک در حوزه ثابت و ۷۰ درصد در حوزه سیار منتقل می‌شود. این مساله نشان می‌دهد که حوزه ارتباطات ثابت ما آن‌طور که باید بار این مسوولیت را به دوش نکشیده است. برخلاف سایر کشورها که حدود ۷۰ درصد ترافیک مصرفی آنها روی اینترنت ثابت است، در کشور ما دقیقا برعکس است و ۳۰ درصد ترافیک در حوزه ثابت و ۷۰ درصد در حوزه سیار منتقل می‌شود. معاون رگولاتوری به مهر می‌گوید: بحث ارتباطات ثابت در دنیا بسیار مهم ارزیابی می‌شود و حتی نقشه راه توسعه کشورها در حوزه «برودبند» بر توسعه ارتباطات ثابت استوار است. آنها مشخص کرده‌اند که چه میزان از ترافیک باید روی شبکه سیار و چه میزان ترافیک روی شبکه ثابت و در کدام مناطق جغرافیایی و با چه استراتژی انجام شود.

ولی در تمام این برنامه‌ریزی نقش ارتباطات ثابت پررنگ‌تر است. وی ادامه داد: حتی اتحادیه جهانی مخابرات نیز بر همبستگی بالای ضریب نفوذ ارتباطات ثابت در کشورها و رشد GDP آنها تاکید دارد. به این معنی که گفته می‌شود به ازای هر ۱۰ درصد افزایش ضریب نفوذ ارتباطات ثابت، یک درصد به تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP) افزوده می‌شود. این نشان می‌دهد که اگر بتوانیم یک جهش در حوزه ارتباطات ثابت داشته باشیم قطعا آن جهش به GDP کشور و اقتصاد دیجیتال و توسعه آنها منتقل می‌شود. به همین دلیل برنامه توسعه ارتباطات پهن‌باند ثابت دارای اهمیت ویژه‌ای است و کشورها برنامه‌های گسترده‌ای برای آن تنظیم کرده‌اند.

نگاهی به استراتژی کشورها در توسعه ارتباطات ثابت

معاون رگولاتوری در مورد استراتژی سایر کشورها در توسعه ارتباطات ثابت این طور توضیح می‌دهد: «اینترنت ثابت فیبرنوری در اتحادیه اروپا با تعریف «طرح ۲۰۲۰ برای توسعه برودبند» آغاز شد که اخیرا به طرح «گیگابیت ۲۰۲۵» به‌روزرسانی شده و هدفگذاری آن افزایش یافته است. به این معنی که گفته شده تمام خانواده‌های اروپایی تا سال ۲۰۲۵ باید به حداقل سرعت ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه دسترسی داشته باشند. جالب اینجاست با وجودی که اهداف پروژه ۲۰۲۰ اتحادیه اروپا برای توسعه برودبند ثابت به طور کامل محقق نشد اما این اتحادیه از هدفگذاری بزرگ‌تر در حوزه ارتباطات ثابت دست برنداشته است. وی ادامه داد: در طرح اتحادیه قرار بود تا سال ۲۰۲۰ حداقل ۵۰ درصد خانوار اروپایی به اینترنت ۱۰۰ مگابیتی برسند اما این طرح محقق نشد؛ با این وجود در طرح جدید، اتحادیه اروپا می‌خواهد تا سال ۲۰۲۵ آن را به ۱۰۰ درصد خانوار برساند.

یعنی هدفگذاری را در جایی قرار داده‌اند که اقتصاد دیجیتال به آن نیاز دارد. وی تاکید کرد: پس ما نیز نباید نگران این موضوع باشیم که در سه سال آینده این پروژه با همین ابعاد انجام شود و یا نه و نباید هدفگذاری‌مان را از استانداردهای جهانی پایین‌تر بیاوریم.منتظری گفت: ترکیه در نزدیکی کشور ما، برای توسعه ارتباطات ثابت برنامه پنج ساله گذاشته که توسط شورای عالی برنامه‌ریزی این کشور برای سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ تدوین شده است. در گام‌های اجرایی این طرح قرار است تا سال ۲۰۲۳ تمام خانوار ترکیه به حداقل سرعت دسترسی ۱۰۰ مگابیت برسند. یعنی در سال ۲۰۲۳، ترکیه یک شبکه فیبر سراسری خواهد داشت که تمام خانوار با سرعت ۱۰۰ مگ به اینترنت متصل می‌شوند و در این طرح الزام هم شده که ۲۰ درصد خانوار نیز به سرعت یک گیگابیت دسترسی داشته باشند. وی با اشاره به برنامه کشور مالزی برای توسعه ارتباطات ثابت که مشابه برنامه ایران است، توضیح داد: این کشور در برنامه دارد که در ۹۸ درصد مناطق پرجمعیت این کشور، سرعت متوسط باید ۳۰ مگابیت باشد.

مالزی در برنامه‌ریزی سال ۲۰۲۰ برای صنایع منتخبی که در برنامه ریزی انقلاب صنعتی چهارم این کشور قرار داشت دسترسی اینترنت یک گیگابیتی را دیده است. همین‌طور نیز قرار است تا سال ۲۰۲۳ همه مراکز ایالتی این کشور به اینترنت با سرعت یک گیگ دسترسی داشته باشند و حداقل ۷۰ درصد مدارس و بیمارستان‌ها و کتابخانه‌ها، ایستگاه‌های پلیس و دفاتر پست هم تا پایان سال ۲۰۲۲ به فیبر متصل شوند.معاون رگولاتوری با اشاره به وضع موجود اتصالات اینترنت ثابت در ایران گفت: هم‌اکنون چیزی در حدود ۱۰ میلیون اتصال اینترنت ثابت در کشور وجود دارد که به نسبت ضریب خانوار، ۴۰ درصد اتصال دیتا مبتنی بر اینترنت ثابت است و ۴۰ درصد از خانوار ایرانی هم‌اکنون دارای سرویس دیتای ثابت هستند. اما بر اساس وضع موجود تنها ۵ درصد خانوار، امکان دریافت اینترنت با سرعت بالای ۲۵ مگابیت دارند و ما باید این را به ۸۰ درصد برسانیم.

این عدد بالا است و رشد بسیار وسیعی می‌طلبد اما تجربه آن در دنیا وجود دارد. وی گفت: برای مثال کشور چین در سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ میلادی توانسته ۱۳ میلیون ظرفیت FTTH ایجاد کند. رتبه دوم در همان بازه زمانی مربوط به کشور فرانسه است که در سه ماه موفق به نصب یک میلیون پورت فیبرنوری شده است. هند و فرانسه و آمریکا نیز این عدد را داشته‌اند و انگلستان در یک ماه ۵۰۰ هزار پورت فیبرنوری ایجاد کرده است. وی افزود: ما نیز سه سال فرصت داریم که در این ۳۶ ماه اگر ماهانه ۵۵۵ هزار پورت به صورت میانگین ظرفیت ایجاد کنیم، می‌توانیم به هدفمان برسیم که البته عدد بزرگی است اما در دنیا انجام شده و بی‌سابقه نیست. این مقام مسوول نکته خیلی مهم در حوزه فیبر را شبکه نسل پنجم دانست و گفت: در این پروژه بحث فعلی شبکه موبایل هم مهم است. اگر دقت کرده باشید ما در شبکه موبایل نسبت به قبل از کرونا با افت کیفیت مواجه هستیم. واضح است که علت اصلی آن هم رشد بیش از حد مصرف و عدم توسعه شبکه، متناسب با رشد مصرف است.

فیبرنوری ضرورت استراتژیک برای محیط‌زیست

دکتر منتظری تاکید کرد: توسعه شبکه فیبرنوری نیاز آینده کشور است و اگر فیبر نداشته باشیم با توجه به اینکه ارتباطات دیتا هم‌اکنون دو طرفه شده و کاربر دیگر فقط دریافت کننده یک خدمات و محتوا نیست و بارگذاری محتوا به صورت همزمان انجام می‌شود، قطعا با مشکل مواجه خواهیم شد. هم‌اکنون دیگر سرعت آپلود هم در کنار سرعت دانلود بسیار اهمیت دارد و FTTH خیلی به موضوع کمک می‌کند. در پروژه FTTH محدودیت فناوری سیم شکسته می‌شود و مشکل کاربران در سرعت بارگذاری اطلاعات رفع خواهد شد. معاون رگولاتوری گفت: در کنار تمامی این مباحث بحث دیگر به موضوع کاهش انرژی باز می‌گردد. فیبرنوری به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.

در توسعه اینترنت ثابت کوتاهی شده است

وی با بیان اینکه به هر حال فیبرنوری ضرورت استراتژیک برای محیط‌زیست و کشور است و دولت همه فشار را روی این موضوع گذاشته است، خاطرنشان کرد: متاسفانه در بازه‌های قبل در توسعه ارتباطات ثابت کوتاهی صورت گرفته که برخی از آن تقصیر ما در دولت بوده و بخشی از آن به مشکلات مخابرات و اپراتورها و مشکلات اقتصادی کشور باز می‌گردد. اما به هر حال این کوتاهی هم‌اکنون احساس می‌شود و می‌تواند اثرات خیلی گسترده‌ای در بخش‌های مختلف داشته باشد. معاون سازمان تنظیم مقررات ارتباطات در پاسخ به این سوال که آیا مشخص است که در کشور ما توسعه شبکه فیبرنوری چه میزان صرفه‌جویی در مصرف انرژی به همراه خواهد داشت، گفت: شبکه اپراتور تلفنیکا اسپانیا خیلی شبیه مخابرات ایران است و اپراتور غالب این کشور محسوب می‌شود. بنا براین انتظار می‌رود که اگر شبکه مخابرات ایران، نوری شود ما نیز به همین میزان کاهش مصرف انرژی داشته باشیم. منتظری تاکید کرد: باید توجه داشت که فیبر فقط سرعت بالا نیست، بلکه طیف وسیعی از مزایای دیگر را برای اپراتورها به ارمغان می‌آورد که از جمله آن کیفیت کلی شاخص‌های خدمات، هزینه‌های نگهداری کمتر، هزینه‌های انرژی کمتر و نیازهای زیرساخت فیزیکی کوچک‌تر است. به گفته وی، مطابق مطالعات جهانی، افزایش ۱۰ درصدی در نفوذ پهن‌باند می‌تواند به رشد ۲۵/۰ تا ۵/۱ درصدی در تولید ناخالص داخلی و ۵/۱ درصدی در بهره‌وری نیروی کار کمک کند و دو برابر شدن سرعت پهن‌باند می‌تواند به رشد تولید ناخالص داخلی سه دهم درصد منجر شود. به همین دلیل سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پهن‌باند پیشرفته مانند شبکه‌های تمام فیبرنوری، رشد اجتماعی و اقتصادی حیاتی را برای یک کشور به ارمغان می‌آورد.