شاهرود پایتخت عرفان ایران
به گزارش جهان صنعت نیوز: ایران با برخورداری از شعرا و صوفیان بسیار در طول تاریخ به عنوان مهد عرفان و صوفی‌گری شناخته شده است. اگرچه ردپای عرفان و صوفی‌گری در تمام آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور به جا مانده است اما شهر شاهرود را به سبب آنکه آرامگاه بسیاری از عرفای برجسته در آن قرار گرفته با عنوان پایتخت عرفان ایران می‌شناسند.
در این گزارش سعی کرده‌ایم ضمن گفت‌و‌گو با مهدی درخواه کارشناس ارشد معماری و فعال حوزه میراث فرهنگی که تجربه مدیریت موزه را نیز در کارنامه دارد در خصوص شهر تاریخی بسطام به گفت‌و‌گو پرداخته و ردپای عرفان و صوفی‌گری را در لابه‌لای میراث فرهنگی این شهر تاریخی بررسی کنیم.
* آرامگاه‌های عرفا در شاهرود
وجود آرامگاه دو عارف نامی کشور یعنی شیخ ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی در شهر شاهرود آوازه این شهر را در حوزه عرفان بسیار برجسته کرده است.
مهدی درخواه کارشناس ارشد معماری و فعال حوزه میراث فرهنگی در خصوص اهمیت آرامگاه بایزید بسطامی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «آرامگاه بایزید بسطامی، در شهر بسطام، در شش کیلومتری شاهرود واقع شده است. می‌توان این آرامگاه را جزو مجموعه‌های آرامگاهی بزرگ با طرح نامنظم دانست که قدیمی‌ترین آثار آن به قرن‌های سوم تا پنجم مربوط می‌شود، البته بیشترین قسمت‌های آرامگاه فعلی در دوره ایلخانیان و پس از آن ساخته شده است.»
وی می‌افزاید: «آرامگاه بایزید بسطامی، شامل مجموعه‌ای متشکل از یک مسجد، چند مزار و بنای آرامگاه است. کمی آن سوتر، مزاری برجی‌شکل با گنبد رُک قرار گرفته که گفته می‌شود منسوب به فرزند امام جعفر صادق علیه‌السلام است. در سفرنامه ناصرخسرو می‌خوانیم که وی در سفر از نیشابور به دامغان، از این شهر عبور کرده و گفته است که تربت شیخ بایزید بسطامی را زیارت کرده، اما به مزار فرزند امام صادق(ع) اشاره‌ای نکرده است.
این کارشناسی ارشد رشته معماری در خصوص معماری بنای آرامگاه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: ایوان واقع در غرب صحن مجموعه اندکی پس از ایوان شرقی و در قرن هشتم ساخته شده است. همچنین مسجدی کوچک در بخش جنوب شرقی مجموعه و فضایی در کنار آن وجود دارد که آن را متعلق به قرن دوم یا اوایل قرن سوم باید دانست.
وی در خصوص معماری مسجد بایزید نیز می‌گوید: این مسجد دارای دو شبستان است که شبستان بزرگ‌تر به شبستان مردانه و شبستان کوچک‌تر به شبستان زنانه مشهور هستند. فضای موسوم به شبستان زنانه، مسجدی از دوره ایلخانیان (اواخر قرن هشتم) است که فضای هشتی مجاور آن در همین دوره یا اندکی بعد احداث شده است.
این فعال حوزه میراث فرهنگی ضمن تاکید بر این نکته که از زندگی بایزید بسطامی اطلاعات دقیقی در دسترس نیست می‌گوید: فصیح احمد خوافی او را متولد سال ۱۳۱ هجری و جَد او سروشان را والی ولایت قومس- دامغان امروزی- دانسته است. بنا بر برخی روایات، جَد بایزید بسطامی زرتشتی و پدرش یکی از بزرگان بسطام بوده است.
* مدرسه شاهرخیه بسطام
مدرسه شاهرخیه بسطام یکی از بناهای شاخص مجموعه تاریخی بایزید بسطامی است. قدمت این مدرسه به دوره تیموریان برمی‌گردد و به لحاظ محل قرارگیری در شرق مجموعه بایزید بسطامی، در بسطام و در فاصله پنج کیلومتری شاهرود است.
آن‌طور که در منابع تاریخی آمده مدرسه شاهرخیه بسطام یکی از مدرسه‌هایی است که به دستور شاهرخ تیموری ساخته شده است. در قرن چهارم هجری قمری، دانشمندان ایرانی و خارجی برای ترویج و اعتلای علوم به سمت خراسان بزرگ که از پایگاه‌های علوم بود می‌آمدند و این مدرسه نیز یکی از پایگاه‌های آنها بوده است.
درخواه در خصوص بنای مدرسه شاهرخیه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: مدرسه شاهرخیه از ۲۸حجره، یک مسجد، ایوان و زورخانه تشکیل شده و دارای دو طبقه است. این مدرسه تاریخی با نقشه‌ای استاندارد در زمینی به وسعت ۱۴۰۰ مترمربع ساخته شده است. مدرسه شاهرخیه به صورت یک بنای دو ایوانی طراحی شده که ایوان‌ها در اضلاع شمالی و جنوبی قرار دارند. در اضلاع شرقی و غربی حجره‌هایی با ابعاد یکسان در دو طبقه ایجاد شده‌اند. برای دسترسی به طبقه دوم سه مسیر پلکانی در سه گوشه حیاط احداث شده است. این مسیر پلکانی آجری، کاملا ساده و بدون تزئینات خاصی ساخته شده است. البته در اصل بنا، اضلاع شرقی و غربی ساختار یکسانی نداشتند. در اصل، حجره‌های ضلع غربی به صورت یک طبقه با طاق بلند جناغی طراحی شده بودند. در بازسازی سال‌های اخیر، ضلع غربی کاملا مطابق ضلع شرقی بازسازی شده است. تعمیرات اساسی این مجموعه در سال ۱۳۵۲ شمسی انجام شده است. ایوان جنوبی این بنا به صورت ایوان باز طراحی شده است. در بخش میانی دهانه ایوان یک اتاق وجود دارد و در طرفین آن دو راهرو برای ورود به حیاط طراحی شده است.
* آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی
شیخ ابوالحسن خرقانی یکی از عرفایی است که در خصوص وی روایات زیادی مطرح شده است. خرقانی، بایزید بسطامی را مقتدای خود می‌دانسته و همچنین از مریدان و شاگردان برجسته خواجه عبدالله انصاری بوده است.
آن‌طور که در روایات نقل شده باتوجه به جایگاه بالای خرقانی حتی سلطان محمود غزنوی نیز به دیدار وی رفته و از او پند گرفته است.
درخواه فعال حوزه میراث فرهنگی با ذکر روایتی از تذکره اولیاء در خصوص جایگاه شاخص شیخ ابوالحسن خرقانی می‌گوید: «بایزید بسطامی با اینکه سال‌ها پیش از تولد شیخ ابوالحسن خرقانی وفات کرده بود با این حال از ولادت و شخصیت ظاهری و باطنی ابوالحسن خبر داد. در یکی از روزها بایزید همراه با عده‌ای از مریدانش در حال سفر بود که به حومه شهرری رسیدند و ناگهان بایزید به مریدانش گفت: بوی دلاویزی از ناحیه خرقان به مشامم می‌رسد. این رایحه دلنشین حاکی از آن است که در سالیان بعد عارفی کامل به نام شیخ ابوالحسن خرقانی ظهور خواهد کرد و با انوار روحی خود طالبان را ارشاد می‌کند و مرید من شود و هر بامداد بر مزار من آید. ده‌ها سال بعد از وفات بایزید، شیخ ابوالحسن خرقانی با همان اوصاف زاده شد و چون ماجرای پیشگویی بایزید را از مردم شنید و شخصیت او را شناخت. مرید او شد و هر بامداد تا ظهر بر مزار او حاضر می‌شد و به مراقبه می‌پرداخت و گاه نیز مشکلات خود را در آنجا مطرح می‌کرد و صورت مثالی بایزید در برابر چشمانش مجسم می‌شد و مشکلات او را رفع می‌کرد تا اینکه در یک بامداد برفی، شیخ ابوالحسن به مزار بایزید رفت و دید چادری سفید از برف، مزار او را پوشانده است. شیخ ابوالحسن از دیدن این منظره غمین شد. اما در همین لحظه آوایی از گور برآمد که: ای ابوالحسن، من تو را به سوی خود می‌خوانم. اگرچه دنیا سراسر برف شود. ابوالحسن با شنیدن این ندا حالی خوش و مسرور پیدا کرد.»
در نهایت باید در نظر داشت شهر شاهرود افزون بر اهمیت‌اش به سبب وجود آرامگاه‌های عرفای ایرانی به سبب آثار به جا مانده از دوره‌های مختلف تاریخی از اشکانیان تا صفویه بسیار بااهمیت است. همچنین تماشای طبیعت کویری، نخلستان‌های اطراف شهر و تماشای مردمی بومی ساکن حومه شاهرود که از راه شترداری کسب درآمد می‌کنند در نوع خود جالب توجه و تماشایی است.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :