از جدال در بازار خاکستری نفت تا صادرات یک‌طرفه به ایران/روسیه رقیب یا رفیق؟
به گزارش جهان صنعت نیوز: در این میان اما، رقابت بین روسیه و ایران در بازار خاکستری نفت تنگاتنگ‌تر می‌شود. روسیه حالا چند ماهی است که با تحریم‌های نفتی مواجه شده و به نظر نمی‌رسد که شرایط جدید به این زودی‌ها به حالت قبل برگردد. گزارش‌ها هم نشان می‌دهد که روسیه با قیمت‌های پایین- حتی پایین‌تر از نفت ایران- در حال فروش نفت خود در بازارهای صادراتی نفت ایران است. علاوه بر چین، حالا روسیه تقریبا در همه بازارهای خاکستری که ایران نفت می‌فروشد، حضور پیدا کرده است. روسیه رسما رقیب نفت ایران شده؛ رقیبی که تلاش دارد ایران را هم کنار خود نگه دارد. سفر الکساندر نواک وزیر انرژی و معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران و تفاهم‌هایی که هفته گذشته با هیات ایرانی داشت، از همین سیاست روس‌ها نشات می‌گیرد. هرچند هیات ایرانی گفته که قرار است میزان مراودات ایران و روسیه به ۴۰ میلیارد دلار در سال برسد، اما به نظر می‌رسد این مراودات بیشتر جنبه واردات داشته باشد. چه آنکه حالا با این تحریم‌ها روسیه به دنبال بازار مطمئنی برای کالاهای صادراتی خود باشد.
سفری پر از ابهام
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی می‌گوید: سفر هیات روسیه به ایران و مذاکراتی که بین مقامات ایران و روسیه انجام شده، سوالات بسیاری را برجای گذاشته است.
خاقانی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به سفر هیات ایرانی به روسیه و متقابلا سفر هیات روسیه به ایران اظهار کرد: این‌گونه سفرها در دولت‌های مختلف، به عنوان همکاری کمیسیون مشترک صورت می‌گرفت. شاید در این سفر مطلب جدیدی که قبلا تجربه نشده بود، بیشتر به چشم می‌خورد. مثل حضور شهردار تهران در هیات ایرانی. سوال این است که شهرداری تهران قرار است چه کاری را در این تفاهم‌ها انجام بدهد؟ بسیاری این سوال را مطرح کردند و پاسخی دریافت نشد. در حالی که پاسخ ساده‌ای دارد. به هر حال شهردار تهران نیامده، فقط شهردار تهران باشد. ایشان نامزد ریاست‌جمهوری بودند. تاریخ هم نشان داده است که شخصی که شهردار تهران باشد بعدا می‌تواند رییس‌جمهور شود. بنابراین شهردار تهران سعی می‌کند بیشتر، فعالیت‌های سیاسی انجام بدهد تا مسائل و مشکلات شهر تهران را حل کند.
وی افزود: ترکیب مدیریت در صنعت نفت هم نشان می‌دهد که مدیریت این صنعت یک مدیریت حاکمیتی است و نه مدیریت کاملا دولتی. در واقع صنعت نفت دارد از مرحله دولتی بودن به حاکمیتی شدن حرکت می‌کند. از همین‌رو حضور آقای اوجی به عنوان رییس کمیسیون مشترک ایران و روسیه به دلایل حاکمیتی حائزاهمیت است. اما از نظر اینکه روسیه در صنعت نفت ایران چه نقشی ایفا خواهد کرد هم سوال دیگری است، زیرا صحبت‌هایی که در ارتباط با روابط تجاری بین تهران و مسکو مطرح شد و یا وعده‌هایی که از طرف سرمایه‌گذاران روس در صنعت نفت ایران داده شد، حرف از سرمایه‌گذاری به دلار بود. این در حالی است که روسیه هم مانند ایران به دلار دسترسی ندارد.
خاقانی تاکید کرد: در حال حاضر روسیه سعی می‌کند که روبل را به عنوان یک ارز بین‌المللی وارد صحنه کند. کمااینکه اکنون روسیه به طلبکارهای خود اعلام رسمی کرده که بدهی‌هایم را فقط به روبل می‌توانم پرداخت کنم. البته روبل چون در حال حاضر پشتوانه گاز طبیعی روسیه را دارد، ارز معتبری است، اما به قدرت دلار نمی‌رسد.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه به دلیل ابهامات سفر الکساندر نواک به ایران و مذاکرات انجام‌شده، نمی‌توان به طور قطع گفت که نتیجه اقتصادی این سفر چه خواهد بود و چه دستاوردی خواهد داشت، تصریح کرد: در کوتاه‌مدت نمی‌توان راجع به این مذاکرات نظر داد. باید منتظر ماند و دید که در میان‌مدت چه اتفاقی می‌افتد.
وی اضافه کرد: در عین حال در فضای بین‌المللی تحولات دیگری موجب شده که قیمت نفت‌خام برنت دریای شمال به حدود ۱۲۰ دلار نزدیک شود. این موضوع نشان می‌دهد که اتفاق‌هایی در بازار نفت در حال رخ دادن است.
خاقانی گفت: نکته قابل توجه در روابط ایران و روسیه دور زدن تحریم‌هاست. بی‌شک روسیه با این تفاهم‌ها به دنبال منافع ملی خود است و نه منافع ملی ایران. بنابراین باید ایران هم منافع ملی خود را در نظر بگیرد. امروز می‌بینیم که هر دو کشور در بازار جهانی نفت و در مواجهه با تحریم‌ها با هم رقابت می‌کنند و هرکدام سعی دارند که نفت خود را با قیمت پایین‌تری بفروشند. او با بیان اینکه روسیه در روزهای اخیر توانسته بیشترین حجم نفت مورد نیاز هند و چین را تامین کند، متذکر شد: این موضوع نشان می‌دهد که ما در یک مسیری قرار گرفته‌ایم؛ اینکه ممکن است نتوانیم در رقابت با روسیه در بازار نفت مثل قبل عمل کنیم.
برگ برنده روسیه در آسیا
محمدصادق جوکار رییس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی هم مثل بسیاری از کارشناسان انرژی بر این باور است که تحریم‌های نفتی روسیه بازار بین‌المللی را تغییر داده است. جوکار می‌گوید: آرایش جدید بازار نفت مبتنی بر نظم نوظهوری در حال وقوع است. این نظم نوظهور متاثر از یک سری تحولات ساختاری در حوزه انرژی بین‌الملل است و جنگ روسیه و اوکراین به عنوان یک شگفت‌انگیز، برخی از موارد این نظم نوظهور را تحت تاثیر قرار داده است. رییس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی وزارت نفت در گفت‌وگو با فارس تصریح کرد: نفت روسیه برخلاف گاز آن بیشتر از طریق دریا تجارت می‌شود، به جز قسمت کوچکی که از خط لوله ESPO و Druzhba صادر می‌شود. در نتیجه بازار عمده مایعات سوختی روسیه (نفت و فرآورده) که معادل ۳/۷ میلیون بشکه در روز بوده، قابل تغییر است و می‌تواند به بازارهای دیگری نفوذ کند. همان‌طور که کشورهای دیگر نیز می‌توانند به راحتی جایگزین سوخت روسیه در اروپا شوند، ولی برای «گاز» روس‌ها این موضوع صادق نیست.
او اضافه کرد: بدین ترتیب با تحریم روسیه، بازار نفت روس‌ها به سمت آسیا تغییر خواهد کرد و از کشورهای OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) کاهش سهم پیدا خواهد کرد. متناسب با کاهش تقاضای وارداتی نفت روس‌ها توسط اروپا و آمریکا، اما همچنان تحریم‌های ثانویه بر نفت روسیه اعمال نشده است، یعنی کشورهای دیگر مجاز هستند که از روسیه نفت بخرند. البته این امکان وجود دارد که تحریم غربی‌ها بر تولید نفت روسیه بیشتر از صادرات آن تاثیر بگذارد. همان‌طور که اداره اطلاعات انرژی آمریکا بیان کرد، در ماه گذشته تولید روسیه حدود یک میلیون بشکه در روز کاهش داشته اما صادرات نفت این کشور ۵۰۰ هزار بشکه افزایش داشته است.
رییس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی بر این باور است که با حضور نفت روسیه، کشورهایی که مقصد صادرات نفت آنها آسیای غیرOECD باشد آسیب‌پذیری بیشتری پیدا می‌کنند. البته ممکن است برخی کشورهای صادرکننده امکان حضور در بازار نفت اروپا در غیاب روسیه را داشته باشند. در نتیجه عراق و عربستان می‌توانند به بازار نفت اروپا شیفت کنند اما ایران در شرایط عدم توافق این امکان را نخواهد داشت. البته در سناریوهای بازار خاکستری ایران نیز می‌تواند به صورت غیرمستقیم در بازار اروپا حضور پیدا کند.
به همان اندازه که خاقانی نسبت به بازی روسیه در بازارهای خاکستری ایران بدبین است، جوکار بر این باور است که کشورهای واردکننده نفت هر چند نگاه اقتصادی کوتاه‌مدت به خرید نفت دارند، بنابراین آنها از لحاظ امنیت انرژی دارای استراتژی واردات نفت هستند، یعنی یک سقفی را برای واردات نفت از هر کشوری تعیین می‌کنند. جوکار می‌گوید: البته طبیعتا ابتدای کار چینی‌ها به صورت انفجاری از این نفت ارزان برای پر کردن ذخایر استراتژیک خود استفاده خواهند کرد.
به گفته وی ممکن است کشورهایی که با کاهش رشد اقتصادی روبه‌رو شدند از فرصت نفت ارزان روسیه حتی برای جایگزینی با نفت سایر کشورها نیز استفاده کنند و برای کوتاه‌مدت استراتژی امنیت انرژی در حوزه واردات نفت را نادیده بگیرند ولی قطعا بعد از مدت‌کوتاهی کشورهای واردکننده سهم بزرگی را به نفت ارزان روسیه اختصاص نخواهند داد. چینی‌ها تجربه اروپا جلوی چشمان‌شان است و این‌گونه نخواهد بود که اجازه دهند نفت روسیه از بازار چین سهم بالایی بگیرد و بدین صورت کشورشان در تامین انرژی به روسیه وابسته شود. این موضوع را در نظر داشته باشید که سایر کشورهای صادرکننده نفت به چین نیز از استراتژی بازارسازی استفاده خواهند کرد.
لینک کوتاه :