خطر پایداری رانت و فساد در صنعت لوازم خانگی

محمدصادق جنان‌صفت *

سهامداران و مالکان شماری از کارخانه‌های تولید‌کننده لوازم خانگی از دست‌کم یک دهه پیش یورش سهمگینی را برای بیرون کردن عنصر رقابت از صنعت لوازم خانگی در دستور کار قرار دادند و در هر شرایطی این راهبرد را پیش بردند. در سال ۱۳۹۷ و پس از آنکه دونالد ترامپ رژیم تحریم ایران را تهیه و اعمال کرد شماری از بزرگ‌ترین بنگاه‌های بین‌المللی که دادو‌ستدهای بزرگ در بازار آمریکا داشته و از تحریم‌های ثانویه ترامپ بیم داشتند از بازار ایران خارج شدند که دو بنگاه بزرگ تولید‌کننده لوازم خانگی در ایران از کشور کره‌جنوبی نیز از این رفتار تبعیت کردند. البته هرگز گمانه‌زنی‌ها این نبود که رژیم تحریم‌ها این همه سال دوام بیاورد. در چنین وضعیتی بود که گروه لابی‌گر در صنعت لوازم خانگی بار دیگر شعله یورش تازه را بالا کشیدند. در چنین شرایطی بود که نهادهای بالای قدرت در ایران با توجه به کمبود ذخایر و درآمدهای ارزی و نیز برای تنبیه دولت کره‌جنوبی به این لابی‌گران فرصت دادند از شرایط استفاده کرده و تولیدات را با کیفیت بالا و قیمت‌های مناسب تولید و شهروندان ایرانی را تشویق کنند تا کالای ایرانی بخرند. اما تجربه سال‌های تازه‌سپری‌شده نشان می‌دهد این اتفاق نیفتاده است و قیمت‌های مصرف‌کننده لوازم خانگی تولید ایران به طور نسبی قادر به رقابت با تولیدات مشابه به ویژه با لحاظ کردن مرغوبیت و کیفیت کالاها نیست. حالا نهادهایی که باید برای افزایش کیفیت و راه‌های افزایش رقابت در این صنعت کوشش کنند برای توجیه اینکه چرا شهروندان ایرانی هنوز دنبال لوازم خانگی هستند که نشان برندهای معتبر را دارد داستان قاچاق گسترده را آماده کرده و به همه نهادها دستور می‌دهند جلوی قاچاق را بگیرند تا تولید داخلی را شهروندان از سر ناگزیری خریداری کنند. واقعیت این است که این راهبرد؛ یعنی حمایت از یک صنعت با استفاده از قدرت دولت و بستن همه راه‌های رقابت دیگر در دنیای امروز کاربرد ندارد و منسوخ شده و تولید‌کنندگان لوازم خانگی در ایران باید این واقعیت را قبول کنند. بر اساس گفته‌های مدیران نهاد کارفرمایی صنعت لوازم خانگی ارزش لوازم خانگی قاچاق شده به داخل کشور بسیار رقم بالایی است و این میزان خروج ارز برای قاچاق نگران‌کننده است. راه چاره این است که مدیران سیاسی و صنعتی و نیز نهادهای خصوصی مثل اتاق بازرگانی رفتاری تازه را پیشنهاد کنند تا واحدهایی که تولید داخلی برندهای مشهور در ایران را داشته و در حال حاضر در وضعیت نامساعدی به سر می‌برند بتوانند کارشان را شروع کنند و مطابق با برنامه‌ریزی به سوی داخلی کردن تولید این برندها پیش بروند. صنعتی که بخواهد پایه‌هایش را روی رانت بنا کند و از رقابت گریزان باشد تنها و تنها به زیان مصرف‌کنندگان عمل خواهد کرد و در نتیجه به راه فساد می‌رود. آیا قرار است صنعت لوازم خانگی پای در جای پای صنعت خودروسازی بگذارد که پس از نیم‌قرن سرمایه‌گذاری هنوز در شرایط تولید رقابتی حتی با لحاظ کردن تعرفه‌های سنگین با کالاهای مشابه خارجی نیست. اگر قاچاق رونق دارد باید بخشی از این رونق را به سلیقه و اراده مصرف‌کنندگان نسبت داد که با وجود برخی ریسک‌ها هنوز علاقه‌مندند لوازم خانگی با برندهای شناخته شده جهانی خریداری کنند.