اهداف و پیام‌های سفر مصطفی الکاظمی به ریاض
اگرچه مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق را می‌توان دولت معلق و حتی دولتی ناپایدار و در آستانه دولت مستعجل دانست، اما با سفر اخیری که او به تهران کرده و حالا قرار است بعد از سفر به تهران به ریاض سفر کند، اما معلوم و مشخص می‌شود که او قرار است در قد و قامت یک نقش میانجی، روابط تهران- ریاض را در مسیر تنش‌زدایی قرار دهد.
مستعجل خواندن و ناپایداری دولت مصطفی الکاظمی به آن جهت است که حزب سائرون به رهبری مقتدی صدر با وجود پیشتازی و پیروزی در انتخابات اخیر عراق، هنوز موفق به تشکیل دولت و محتملا تشکیل دولت به زعامت و صدارت مصطفی الکاظمی نشده است. در واقع بسیاری از تحلیلگران نقش و جایگاه‌یابی دولت مصطفی الکاظمی را در گام نخست تلاشی برای تثبیت مقام پست نخست‌وزیری در عراق می‌دانند، با این همه و با وجود شرایط مصطفی الکاظمی در نظام سیاسی عراق، الکاظمی تلاش دارد به نقش واسطه‌ای خود لااقل در بهبود روابط تهران- ریاض ادامه دهد، چراکه الکاظمی تا قبل از سفر به تهران و در شرایط حاضر در آستانه سفر به ریاض عهده‌دار تنش‌زدایی میان تهران- ریاض بوده است. تنش در روابط تهران- ریاض بیش از همه متاثر از رابین هودگرایی (عیاری) اصولگرایان در حمله و آتش زدن سفارت عربستان در تهران و کنسول‌گری‌اش در مشهد بوده است و در این میان رقابت منطقه‌ای در قالب ژئوپلیتیک شیعه به زعامت تهران و ترویج اندیشه سلفی- وهابی از سوی عربستان در منطقه پرآشوب غرب آسیا مزید بر علت شده است.
حال به نظر می‌رسد که الکاظمی در سفر به ریاض حامل و مخابره‌کننده پیام‌های ایران به مقامات ریاض خواهد بود. این پیام‌ها از منظر نشانه‌شناسی دلالت بر آن دارند که تهران می‌خواهد در سایه تعامل با همسایگان به ویژه عربستان درصدد نظم جدید از آرام‌سازی منطقه‌ای در هندسه ژئوپلیتیک غرب آسیا برآید، چراکه عامل اصلی برقراری یک دوره تئوری آشوب و نظم آنارشیک در منطقه غرب آسیا از آبشخوری چون تنش فزاینده تهران- ریاض آب می‌خورد. لذا اگر این منازعه از رهگذر یک نقش واسطه‌ای کاهش یابد یا به نقطه صفر برسد، منطقه غرب آسیا به ثبات و سامان سیاسی می‌رسد. در سطحی دیگر، نقش واسطه‌ای بغداد از رهگذر سفر الکاظمی به ریاض متضمن این مطلوبیت راهبردی خواهد بود که منازعات نیابتی تهران- ریاض در بحرانی‌ترین کانون شرایط حاضر غرب آسیا یعنی یمن می‌تواند به کمترین سطح خود برسد و حتی نقطه پایانی برای جنگ‌های نیابتی تهران- ریاض در یمن باشد. البته هرگونه امید به پایداری ثبات و سامان سیاسی متضمن جرح و تعدیل در راهبرد‌های منطقه‌ای و همچنین تضمین تهران بابت تعدیل در برخی از رفتار‌های منطقه‌ای در منطقه غرب آسیا نیز خواهد بود، به این معنی که تهران نخواهد گروه‌های جهادی نظیر انصارالله در یمن و یا حزب‌الله در لبنان را مجهز به کمک‌های تسلیحاتی کند. مساله کمک‌های تسلیحاتی تهران به گروه‌های جهادی ادعایی است که محمد‌بن سلمان ولیعهد عربستان بار‌ها بر آن تاکید کرده و حتی طرح این مساله از سوی بن سلمان به دولت بایدن نیز گزارش شده است.
افزون بر همه این موارد، تنش‌زدایی حاصل از نقش واسطه‌ای بغداد و مصطفی الکاظمی فواید راهبردی و راهکنشی دیگری را هم به دنبال خواهد داشت و آن این است که اگر روابط تهران- ریاض از رهگذر نقش واسطه‌ای بغداد ترمیم و بازسازی شود، تهران می‌تواند روی نقش‌های واسطه‌ای ریاض با قاهره حساب باز کند، چراکه روابط قاهره- تهران طی ۴۴ سال گذشته به دلیل مجموعه‌ای از عوامل تیره شده است، چنانکه برخی از این عوامل به مرور زمان از میزان اهمیت‌شان کاسته شده و مجموعه عوامل جدیدی جایگزین آنها شده‌اند و همین مسائل باعث ایجاد محدودیت‌ها و معذوریت‌هایی برای مصر جهت عادی‌سازی روابط با ایران شده است. به ویژه آنکه رابطه تهران- قاهره بیش از همه متاثر از نامگذاری یکی از خیابان‌های تهران به نام خالد اسلامبولی یعنی عنصر و عامل ترور انورسادات در ششم اکتبر ۱۹۸۱ و سپس به جهت حمایت دولت ریاض از کودتای نظامیان به رهبری عبدالفتاح السیسی علیه دولت منتخب و دموکراتیک محمد المرسی متعلق به حزب اخوان‌المسلمین بیشتر از گذشته به تیرگی گراییده است.
واقعیت این است که خالد اسلامبولی از سوی کشورهای غرب و حکومت مصر به عنوان یک تروریست قلمداد شد و لذا محاکمه و اعدام شد، ولی در ایران به نماد مقاومت و ضد صهیونیسم تبدیل شد و عکس و نامش چون پرچمی برافراشته شد و خیابانی در تهران به نامش نامگذاری شد. به نظر می‌رسد مادامی که نمادواره خالد اسلامبولی در تهران در اهتزاز باشد، مصری‌ها خیال چرخش کامل به سمت تهران را ندارند. آنها فعلا توپ را در زمین ایران انداخته‌اند. به این ترتیب و با وجود ناپایداری دولت مصطفی الکاظمی باید منتظر ماند و مشاهده کرد که چگونه نقش واسطه‌ای مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر ناپایدار بغداد منجر به آب شدن یخ روابط تهران- ریاض و سپس از رهگذر نقش واسطه ریاض موجب ترمیم روابط تهران- قاهره خواهد شد؟
* کارشناس مسائل بین‌الملل
لینک کوتاه :