کلید نجات میراث کاشان
به گزارش جهان صنعت نیوز: شنیده‌ها حاکی از آن است که طرح ساماندهی و گسترش فضای امامزاده حبیب‌ابن‌موسی(ع) و کمبود فضا برای پارکینگ در اطراف این امامزاده موجب شده که تخریب خانه‌های قدیمی و تاریخی اطراف آن کلید بخورد و طی چند سال گذشته انبوهی از این خانه‌ها ویران شوند.
برای پیگیری بیشتر موضوع گفت‌و‌گویی را با دکتر احمد دانایی‌نیا- سرپرست اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان- صورت دادیم. وی ضمن اشاره به این نکته که تخریب صورت گرفته مربوط به دوره‌های قبل بوده، خبر از همکاری با بسیج برای حفاظت هرچه بیشتر از میراث فرهنگی و بافت تاریخی کاشان داد.
دکتر دانایی‌نیا معتقد است که برای جلوگیری از بروز تخریب در بافت‌های تاریخی و میراث فرهنگی باید فرهنگ و درک لازم در خصوص میراث فرهنگی در بین مردم و مسوولان شکل گیرد.
مشروح گفت‌و‌گوی «جهان‌صنعت» با دکتر دانایی‌نیا سرپرست اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان در پی می‌آید.
* چندی پیش ویدئویی از تخریب گسترده بافت تاریخی محله «پشت مشهد» کاشان منتشر شد و روزنامه «جهان‌صنعت» نیز در این خصوص گزارشی در شماره قبل منتشر کرد؛ برای شروع توضیحات خود را در این خصوص ارائه بفرمایید.
مطلب اول آنکه باید توجه داشته باشید که در کاشان بافت صفوی وجود ندارد، علت نیز آن است که بخش قابل‌توجهی از بافت کاشان در زلزله اواخر زندیه تخریب شده است. لذا شواهدی به جز برخی تک‌بناها و بناهای یادمانی که از دوره‌های مختلف داریم که مربوط به دوران صفویه باشد را نداریم.
همان‌طور که می‌دانید محله پشت مشهد آخرین لایه بافت تاریخی کاشان است که وجود دارد. بنابراین بخش عمده‌ای از بافت تاریخی کاشان مربوط به دوره قاجار است.
از سوی دیگر اتفاقاتی که مطرح شده مربوط به امروز و چند سال اخیر نیست. در سال ۱۳۸۲ که بلوار نماز (بلواری که در ضلع شرقی بقعه امامزاده حبیب‌ابن‌موسی قرار دارد) احداث می‌شد مقاله‌ای را در مجله آبادی چاپ کردم و در آن مقاله تمام نکات منفی احداث آن خیابان را متذکر شدم.
* ماجرای تخریبات اتفاق افتاده در اطراف بقعه حبیب‌ابن‌موسی مشخصا چیست؟
داستان بقعه حبیب‌ابن‌موسی و تخریبات واقع شده، حداقل به شش یا هفت سال قبل برمی‌گردد. موازی‌کاری دستگاه‌ها در این زمینه تا حدودی به موضوع دامن زده است. البته در دوره جدید مدیریت (اداره میراث فرهنگی) کاشان، همسویی کاملی را با شهرداری بافت تاریخی و مجموعه شهرداری کاشان راجع به ساخت و سازهایی که می‌خواهد انجام دهد داریم و استعلامات را خیلی جدی می‌گیرند و پاسخ استعلامات نیز به صورت خیلی جدی و محکم از سوی اداره میراث کاشان رصد می‌شود و از مواضع میراثی خود کوتاه نمی‌آییم.
آنچه که در گزارش (شماره قبلی «جهان‌صنعت» در خصوص بافت تاریخی پشت مشهد کاشان) منتشر شده بود شواهد آن به شش یا هفت سال قبل برمی‌گردد. بقعه‌ای به نام بقعه حبیب‌ابن‌موسی در کاشان وجود دارد که هم در انگاره‌های ذهنی مردم و هم به لحاظ سوابق تاریخی مورد توجه است. به هر حال این محل مدفن شاه‌عباس دوم است و عزیزان دیگری در اینجا مدفون هستند و برای مردم نیز قابل احترام است.
* نظر شخص شما به عنوان یک چهره دانشگاهی و دوست‌دار میراث فرهنگی در خصوص تخریب صورت گرفته در محله پشت مشهد چیست؟
من به عنوان یک شخصیت دانشگاهی به این نوع آزادسازی‌ها اعتقادی ندارم. این تفکری که بیاییم دور یک بنای تاریخی را آزاد کنیم و بخواهیم برای آن بنا یک حالت یادمانی ایجاد کنیم و یا تشخص‌نمایی آن نما در بافت بخواهد اتفاق بیفتد از اساس اشتباه است و بافت و بنا با هم باید دیده شود؛ چراکه اگر بافت وجود نداشته باشد در واقع بنایی وجود ندارد.
بنابراین رسالت اداره میراث نیز بر این است که در وهله اول از بافت تاریخی حفاظت و صیانت کند. یعنی اگر برویم برای یک تک‌بنا میلیاردها تومان هزینه و آن را مرمت کنیم در بهترین حالت یک بنا را حفاظت کرده‌ایم اما پیکره و کل بافت ارزش آن بسیار بالا(تر) است. شاید بزرگواری که در خصوص تخریبات صحبت کرده‌اند عرق خود را به عنوان یک شهروند کاشان بروز داده‌اند اما در خصوص آنچه که به بنده به عنوان مدیر میراث فرهنگی(کاشان) و یا مجموعه همکاران من در اداره میراث کاشان به ویژه در بخش حفظ و احیا برمی‌گردد باید بگویم ما تمام‌قد پروژه‌ها را رصد می‌کنیم و آنجایی که خلاف ضوابط ساخته شده باشد تعارف نداریم و حافظ تاریخ این سرزمین هستیم.
* خط‌قرمز شما در حوزه مسوولیت‌تان چیست و چه اقداماتی را برای کمک به حفظ بافت تاریخی کاشان صورت داده‌اید؟
بنده به عنوان یک متخصص به همه ارگان‌ها گفته‌ام که خط قرمز اداره میراث کاشان حفاظت از بافت تاریخی کاشان است. بنابراین تا آنجایی که بتوانیم و توان داشته باشیم این کار را انجام می‌دهیم.
از شش صبح تا پاسی از شب همکاران اداره میراث در خدمت بافت تاریخی هستند و با مردم گپ و گفت داریم و آنها را در خصوص داشته‌های فرهنگی و تاریخی خود آشنا می‌کنیم. اگر این روحیه خودباوری در درون مردم اتفاق بیفتد عملا میراث‌داران ما ۷۰ یا ۸۰ نفر پرسنل مستقیم و غیرمستقیم اداره میراث کاشان نخواهند بود و حافظان تاریخ ما به گستره ۴۰۰ هزار نفر جمعیت شهر کاشان خواهد بود.
تلاش داریم این روحیه را در بین مردم تقویت کنیم و به این منظور جلسات هفتگی در داخل بافت داریم. در همین چند شب گذشته در محله سوریجان در بقعه بی‌بی مریم بودیم و با حضور ساکنان و تاسیسات گردشگری قوت و ضعف‌ها را دیده و دنبال راهکار گشتیم و اگر نیاز باشد با نهادها ارتباط تلفنی گرفته و یا نامه می‌زنیم و مسائل را پیگیری می‌کنیم.
همچنین به جد یک فعالیت منظم را در ارتباط با صیانت از بافت‌ها و ابنیه روستایی شروع کرده‌ایم. بنابراین گستره‌ای را برای حفاظت و صیانت از بافت تاریخی شروع کرده‌ایم که این گستره صرفا ۴۷۰ هکتار بافت تاریخی کاشان را در‌بر نمی‌گیرد بلکه منطقه کاشان را از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب شامل می‌شود. تمام این منطقه را رصد کرده و تا آنجایی که در توانمان باشد حفاظت می‌کنیم.
* برای حفاظت از میراث فرهنگی و بافت تاریخی نیاز به همکاری مشترک ارگان‌های زیادی با وزارت میراث فرهنگی وجود دارد. وضعیت در خصوص این هماهنگی‌ها چگونه است؟
در حوزه حفاظت و صیانت، وزارت میراث فرهنگی تمام تلاش و هم و غم خود را به خرج داده و کارها را مدیریت می‌کند اما هم سو با وزارت میراث فرهنگی اداره‌ای همچون اداره اوقاف وجود دارد. در زمینه بناهای عام‌المنفعه، اداره میراث به لحاظ فنی (اوقاف) را هدایت می‌کند اما مالکیت بسیاری از این بناها اصلا با میراث فرهنگی نیست، مگر آنکه به سمت ثبت رفته و شرایط ثبت را تقویت کنیم.
بنابراین عصاره صحبت من این است که ما به جد موارد ابنیه و بافت را دنبال می‌کنیم، امروز وضعیت میراث فرهنگی کاشان در اوج اقتدار است و مباحث را جلو می‌بریم. همچنین امروز تمام ارگان‌های شهر اعم از فرماندار شهر، شورای شهر، داستان شهر کاشان و شهرداری بافت تاریخی محبت دارند و همکاری لازم را با اداره میراث فرهنگی کاشان دارند. لذا تا آنجایی که در توان بنده و اداره میراث فرهنگی کاشان است تمام‌قد در خدمت حفاظت از ابنیه و بافت تاریخی کاشان بوده و هستیم.
* تخریب‌های اتفاق افتاده در دوره تصدی‌گری شما نبوده اما آیا اطلاع دارید در خانه‌هایی که در این یک دهه در محله پشت مشهد اتفاق افتاده خانه ثبت شده نیز وجود داشته است؟
در این خصوص باید جداول ثبتی را نگاه کنیم و ببینیم که در محدوده‌ای که تخریب شده آیا بنای ثبتی داشته‌ایم یا نداشته‌ایم.
* به چه دلیل یگان حفاظت میراث در یک دهه گذشته سرکشی نداشته تا متوجه شود که برای ایجاد پارکینگ، بزرگ کردن محوطه اطراف امامزاده و یا هر دلیل دیگر بخشی از بافت تاریخی پشت مشهد دارد تخریب می‌شود؟
اجازه بدهید این نکته را بگویم که تعداد نیروهای یگان اداره میراث محدود است و در مجموع شاید۱۰ یا ۱۱ نفر نیروی یگان برای کل منطقه کاشان داشته باشیم. نکته دیگر آنکه نیروهای یگان تمام تلاش خود را می‌کنند. رصدهای مردمی و رصدهای خود نیروهای یگان صورت می‌گیرد و حتی مواردی بوده مثل همین هفته گذشته که من شبانه به نیروهای یگان اطلاع داده‌ام و این نیروها برای رصد به خارج از شهر با وجود امکانات محدود اعزام شده‌اند. لذا تا آنجایی که نیروهای یگان در توان‌شان باشد تلاش خود را انجام می‌دهند. برای اینکه این قضیه را نیز مدیریت کنیم و یک مقدار بتوانیم به توان نیروهای یگان اضافه کنیم یک تفاهمنامه‌ای را هفته گذشته با بسیج کاشان بستیم. در این تفاهمنامه از بسیج خواستیم افراد متخصص (در حوزه میراث فرهنگی) که بسیجی هستند را معرفی کند. در یک بند این تفاهمنامه آمده: این نیروها بیایند و با نیروهای میراث فرهنگی همکاری کنند. بنابراین نیروهای اداره میراث کاشان در حد ۱۰ یا ۱۱ نفر نیروی یگان حفاظت نخواهند بود بلکه میراث کاشان در تمام مناطق، روستاها و آبادی‌ها از نیروهای بسیج با استفاده از دستورالعمل‌هایی که اداره میراث فرهنگی به آنها می‌دهد استفاده می‌کند. در جلسات مستمری که با این افراد برگزار می‌کنیم اینها حافظان اداره میراث فرهنگی در مناطق روستایی، محله‌ها و گستره بسیار وسیع کاشان خواهند بود. توجه داشته باشید که مجموعه میراث کاشان حجم کارش با پنج یا شش استان برابری می‌کند.
بنابراین رصدهای یگان حفاظت میراث فرهنگی کاشان وجود داشته اما ساخت و سازها معمولا شبانه صورت می‌گیرد و شبانه با بولدزر یک منطقه را صاف می‌کنند. اداره میراث کاشان تا آنجایی که در توان داشته در این زمینه از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است.
* در تهران محله عودلاجان به عنوان بافت تاریخی ثبت شده است. آیا نمی‌توان با ثبت محله پشت مشهد کاشان به عنوان بافت تاریخی از مشکلات و تخریب‌ها تا حدودی جلوگیری کرد؟
در عودلاجان که می‌فرمایید بافت آن ثبت شده است اگر بررسی جزء به جزء کنید می‌بینید که چقدر تخریب داریم.
* بله. اما گستردگی آن مشابه آنچه که در یک دهه گذشته در کاشان اتفاق افتاده نیست.
خیر. من بافت تهران را نیز خوب می‌شناسم و باید بگویم در منطقه یازده و دوازده تهران، کارگاه‌هایی وجود دارد که فاجعه هستند. به نظرم ما باید مسیر و سازوکارها را به آن سمت ببریم که از طریق خودآگاهی که در مردم ایجاد می‌شود و جلسات پیوسته‌ای که می‌گذاریم مردم را به فضای میراث فرهنگی راغب کنیم و آنها را در خصوص داشته‌هایشان در حوزه میراث فرهنگی آگاه کنیم. بنابراین اینطور نیست که در بافت‌های تاریخی ثبت شده تخریب نداریم. بافت تاریخی نایین را نگاه کنید که چه بر سر نایین آورده‌ایم و در تهران نیز تخریبات زیادی داریم.
*درست می‌فرمایید. تخریب بناها و بافت‌های تاریخی در همه‌جا اتفاق می‌افتد اما بپذیریم که در همه‌جا نیز این امر اشتباه است. بپذیرید که اتفاقی که در کاشان افتاده نیز ناراحت‌کننده است و فعالان حوزه میراث و مردم از این بابت افسوس خورده‌اند. می‌دانم که خود شما هم به عنوان بخشی از مردم کاشان و یکی از دوستداران حوزه میراث از این بابت ناراحت هستید. آیا ساز‌و‌کار و راهکاری در نظر گرفته شده که یک چنین تخریب‌هایی در کاشان تکرار نشود؟
هیچ‌کسی نمی‌تواند یک چنین تضمینی را بدهد. اداره میراث باید نهایت تلاش خود را داشته باشد، مسوولان شهر استعلامات را به موقع انجام دهند و یگان حفاظت فعال باشد و رصدهای لازم صورت پذیرد. الان که در حال گفت‌وگو با شما هستم ممکن است در یک گوشه از این آب و خاک اتفاقی بیفتد. لذا این تضمین را هیچ‌کس نمی‌تواند بدهد اما اداره میراث کاشان این تعهد را می‌دهد که مجدانه و به صورت فعال پیگیر مباحث بوده و آنها را رصد می‌کند. اداره میراث از کجا بداند در این گستره عظیم بازار کاشان و در زیر زمین فلان حجره چه اتفاقی دارد می‌افتد؟
* در این سطح خیر. اما اینکه تعداد بسیار زیادی از خانه‌های تاریخی در کاشان تخریب شده متفاوت است با اینکه شخصی در محیط داخلی خانه تاریخی خود تخریبی صورت داده است. یعنی موضوع به لحاظ ابعاد و گستردگی کاملا متفاوت است. از این منظر که شما نیز فعال حوزه میراث هستید و در این حوزه دلسوز هستید می‌خواهم بدانم شاید راهکاری برای این موضوع در نظر داشته باشید. اینطور نیست؟
هر بنا و دیواره تاریخی که فرو می‌ریزد قلب من جریحه‌دار می‌شود. من می‌گویم یک خشت تاریخی ارزش دارد چه رسد به یک بنا یا بافت تاریخی. در این خصوص اول باید فرهنگ لازم ایجاد شود و فلان مسوولی که در یک شهر کار اجرایی می‌کند به درجه‌ای از درک برسد که پیش از آنکه به عنوان یک مسوول بخواهد پیگیر باشد به عنوان یک شهروند پیگیری کند.
در وهله بعد نیز باید اداره میراث تمام تلاش خود را به کار گیرد و واقعا در این رابطه نیروهای یگان به صورت شبانه‌روزی در حال تلاش و فعالیت هستند. حتی در بحث‌های حقوقی مسوولان حقوقی میراث کاشان به صورت مداوم با مردم و دادستان درگیر هستند و کار تنظیم نامه‌ها را انجام می‌دهند. شما نمی‌دانید که اداره میراث برای گرفتن پلمب یک واحد چه مسیر طولانی را باید طی کند. این موارد زمانبر است. به امید خدا شرایط به گونه‌ای فراهم شود که شاهد تخریب یک دیواره ساده هم نباشیم. البته باید همسویی بین مردم و ارگان‌های مختلف برقرار باشد و وزارت میراث فرهنگی به تنهایی کاری از پیش نمی‌برد.
* آیا این موضوع صحت دارد که به دلیل رویکرد مذهبی که در خصوص امامزاده وجود داشته و با هدف ایجاد پارکینگ برای بازدیدکنندگان از امامزاده این بناهای تاریخی تخریب شده است؟
من این قضیه را رد نمی‌کنم به هر حال در خصوص بناهای مذهبی‌مان چالش داریم. علت نیز آن است که هیات‌های امنا از یک طرف، اوقاف از یک طرف و میراث فرهنگی از طرف دیگر درگیر هستند. لذا در خصوص بناهای مذهبی چالش‌ها خیلی عمیق‌تر است، علت نیز آن است که آن نظام چندسویه‌ای که از آن صحبت کردم در ارتباط با این بناها بیشتر خودش را نشان می‌دهد.
دوستان فعال در شهرداری با وجود دلسوز بودن در بسیاری از موارد، نوع نگاه آنها تخصصی نیست. اگر می‌خواهند به بقعه بپردازند باید راهکارها را از میراث فرهنگی بپرسند. همچنین در زمینه ایجاد خیابان(در بافت‌های تاریخی) اداره میراث فرهنگی باید راهکارها را ارائه دهد. مساله این است که به این باور برسیم که یک ارگان تخصصی به نام میراث فرهنگی است و هر آنچه که میراث فرهنگی گفت مورد پذیرش واقع شود.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :