ناگفته‌های عمارت موزه قاجار
به گزارش جهان صنعت نیوز: حیاط و حوض بزرگ این عمارت تاریخی و شکوه بنای۱۵۰۰ مترمربعی آن، هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند. ستون‌های سفید و سر به فلک کشیده ساختمان با تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی بنا شده‌اند و سرستون‌ها و پنجره‌های چوبی وشیشه‌های رنگی قاجاری، همچون آرشه ویولن بر روح و روان آدمی می‌نشیند.
برای آشنایی بیشتر با این خانه تاریخی سعی کردیم ضمن گفت‌و‌گو با شکوفه ابوالفضل‌زاده مسوول و امین اموال موزه قاجار تبریز شکوه و عظمت این بنای تاریخی و پیشینه آن را با هم مرور کنیم.
امیر نظام گروسی صاحب اول خانه
موزه قاجار یکی از موزه‌های شهر تبریز است و در محل خانه امیرنظام گروسی و در محله ششگلان تبریز تاسیس شده است.
ابوالفضل‌زاده مسوول و امین اموال موزه قاجار در خصوص تاریخچه این موزه به «جهان‌صنعت» گفت: «این خانه متعلق به حسن‌علی‌خان امیر نظام گروسی یکی از رجال برجسته دوره قاجار بوده است. امیرنظام دوره ناصرالدین‌شاه و پس از آن مظفرالدین شاه را تجربه کرده است و گفته می‌شود نیاکان وی از دوران صفویه(همواره) دستی در سیاست داشته‌اند. امیرنظام مدتی وزیر فواید عامه بوده و حتی در زمان ناپلئون سوم نیز مدتی سفیر ایران در فرانسه بوده است.»
مسوول موزه قاجار افزود: «زمانی که مظفرالدین میرزا در تبریز ساکن شده بود و هنوز ولیعهد بوده و شاه نشده بود در این خانه سکونت داشته و به عنوان پیشکار ولیعهد شروع به کار می‌کند. آن‌طوری که در منابع و مخصوصا در سفرنامه سوم ناصرالدین‌شاه به فرنگ نوشته شده است، ناصرالدین‌شاه (نیز برای مدتی کوتاه) در خانه امیر نظام ساکن شده است.»
اگرچه زمان دقیق ساخت عمارت موزه قاجار مشخص نیست اما امین اموال موزه قاجار معتقد است باتوجه به زمانی که امیرنظام در این خانه ساکن شده است تصور بر این است که این خانه در سال ۱۲۹۸ هجری قمری ساخته شده است.
ابوالفضل‌زاده در خصوص شرایط ساخت خانه خاطرنشان ساخت: «امیر نظام این محوطه را که باغ بزرگی بوده و متعلق به عزیزخان سرکرده بوده خریداری کرده و ساختمان‌های متعددی در آن درست می‌کند. وی(امیر نظام) تا زمانی که در تبریز بوده در این خانه ساکن می‌شود. درآن زمان خانه‌ها حکومتی بوده و حتی اکثر کارهای اداری در خانه انجام می‌شده است. امیرنظام گروسی بعدها در قضیه تحریم تنباکو مغضوب واقع می‌شود و به عنوان حاکم کرمان به این شهر اعزام می‌شود. وی بعدها برای خود بقعه‌ای در باغ شاهزاده کرمان درست می‌کند و در همین بقعه نیز دفن می‌شود.»
دست به دست شدن عمارت
عمارت موزه قاجار پس از فوت امیر نظام فراز‌و‌نشیب‌های تاریخی زیادی را پشت سرگذاشته و مالکیت آن چند بار دست به دست می‌شود.
آن‌طور که مسوول موزه قاجار تبریز می‌گوید: پس از امیرنظام گروسی حاج نظام‌الدوله که همسر نوه پسری امیر بوده این خانه را خریداری کرده و با همسرش نصرت‌الدوله در این خانه تا اواخر دوره قاجار زندگی می‌کنند.
مسوول موزه قاجار می‌افزاید: «پس از آنکه حاج نظام‌الدوله فوت می‌کند، از آنجایی که فرزندی نداشته‌اند نصرت‌الدوله با سردار عشایر ازدواج می‌کند. پس از دو سال نیز نصرت‌الدوله فوت کرده و خانه به سردار عشایر می‌رسد.»
ابوالفضل‌زاده ضمن اشاره به فراز‌و‌نشیب‌های سال‌های بعد این خانه تاریخی گفت: «سردار عشایر به دلیل کارهایی که انجام داده اموالش مصادره می‌شود و در نتیجه خانه به دولت منتقل می‌شود و تا سال ۱۳۴۰ به عنوان اداره دارایی یا مالیه استفاده می‌شود. در سال ۱۳۴۰ ساختمان به وزارت آموزش‌وپرورش منتقل می‌شود و در این دوره با نام دارالمعلمین شناخته می‌شود. در سال ۱۳۷۰ میراث فرهنگی وقت خانه را شناسایی و تملک می‌کند. سپس شروع به بازسازی می‌کند، چون آسیب‌های زیادی به بنا رسیده بود. متاسفانه ساختمان‌های متعددی که در حیاط بوده‌اند را دیگر نداریم و بخش اصلی ساختمان را داریم و(مسوولان وزارت میراث فرهنگی) صرفا توانسته‌اند آن را نجات دهند.»
مسوول موزه قاجار خاطرنشان کرد: «این خانه پله‌های بسیار زیبا و محوطه بزرگ و گچبری‌های باشکوهی دارد و سعی شده با توجه به نمونه‌هایی که از قبل بوده نمای آن بازسازی شود.»
افتتاح موزه قاجار
در سال ۱۳۸۵ این خانه به عنوان موزه قاجار در هفته میراث فرهنگی افتتاح می‌شود. آن‌طور که مسوول موزه می‌گوید اموالی که در این موزه نگهداری می‌شود بخشی از موزه‌های دیگر از جمله از موزه ملی، موزه آذربایجان و چند موزه دیگر منتقل شده است. در نتیجه هیچ‌یک از اموال مربوط به امیرنظام گروسی صاحب اول خانه نیست.
مسوول موزه قاجار در خصوص دلیل انتخاب این موزه به عنوان موزه قاجار گفت: «دلیل آن است که از یک سو ساختمان مربوط به دوره قاجار بوده و از سوی دیگر تبریز در زمان قاجار اهمیت زیادی داشته است. می‌دانید که از زمان عباس میرزا یعنی ۱۲۱۸ هجری قمری تبریز ولیعهدنشین می‌شود و ولیعهدها در تبریز ساکن بوده‌اند و زمانی که می‌خواستند به تهران بروند یک‌بار در تبریز به صورت نمادین تاج‌گذاری می‌کردند که سنگ یادبود این موضوع نیز در موزه وجود دارد.»
وی افزود: «به دلیل اهمیتی که تبریز در دوره قاجار دارد لذا از این خانه که بنای آن نیز مربوط به دوره قاجار است تحت این عنوان (خانه قاجار) استفاده می‌شود.»
ابوالفضل‌زاده در مورد جزئیات موزه نیز اشاره داشت: «در موزه قاجار تالارهای متعددی وجود دارد که آنها را طبقه‌بندی کرده‌ایم و شامل تالار سکه، تالار فلز، تالار چینی، تالار آبگینه، تالار موسیقی، تالار خاتم، تالار اسلحه، تالار رجال، تالار پوشاک و عشایر است. هر یک از تالارها به صورت موضوعی طبقه‌بندی شده‌اند و بازدیدکننده می‌تواند از طبقه بالا شروع کرده و یکایک تالارها را ببیند.»
معماری جالب توجه عمارت
اگرچه زمان دقیق ساخت عمارت موزه قاجار مشخص نیست اما بی‌شک این خانه بزرگ و مجلل در اواسط دوران قاجار(عهد ناصری) ساخته شده است.
مسوول موزه قاجار ضمن اشاره به این نکته که متاسفانه مشخص نیست معمار خانه چه کسی بوده است به «جهان‌صنعت» گفت: «معماری خانه مربوط به اواسط دوره قاجار است و نسبت به اینکه امیرنظام گروسی مدت زیادی در اروپا زندگی کرده است، معماری خانه وی تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی است. در سرستون‌ها نمود این مساله به خوبی مشخص است، همچنین در حوضخانه که در طبقه پایین واقع شده و در گچبری‌ها، آیینه‌کاری‌ها و پنجره‌ها همگی تلفیقی از معماری ایرانی- اسلامی با معماری اروپایی هستند که زیبایی بنا را بیشتر می‌کنند.»
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :