از نوآوری تا حفظ اصالت صنایع‌دستی
به گزارش جهان صنعت نیوز: با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژیک و تحول ایجاد شده در زمینه ابزار و شیوه‌های ساخت، خواه ناخواه در زمینه تولید صنایع‌دستی نیز تحولاتی ایجاد شده است. اگرچه تاثیر فناوری بر ساخت صنایع‌دستی تا حدی از زحمت هنرمندان صنایع‌دستی کاسته و دقت محصولات تولید شده را افزایش داده است اما برخی از منتقدان معتقدند استفاده از فناوری‌های نوین برای ساخت صنایع‌دستی چالش‌برانگیز بوده و اصالت این هنرهای سنتی را به مخاطره می‌اندازد.
در این گزارش سعی کرده‌ایم ضمن گفت‌وگو با حجت مرادخانی پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی و مدرس دانشگاه چالش‌های صنایع‌دستی برای استفاده از فناوری‌های نوین را بررسی کنیم.
*چارچوب‌های معاونت تولید
اداره کل حمایت از تولید صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی تعاریف مشخصی برای صنایع‌دستی داشته و در صورتی که برخی مواد مصنوعی در محصول تولیدی به کار رفته باشد آن را صنایع‌دستی نمی‌داند. همچنین استفاده از ابزارهایی همچون لیزر محصول تولیدشده را از دایره تعریف صنایع‌دستی وزارتخانه جدا می‌کند.
همین نگاه وزارت میراث فرهنگی چالشی جدی را بین فعالان هنرهای سنتی و وزارتخانه به وجود آورده است، مرادخانی پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی در خصوص این چالش به «جهان‌صنعت» گفت: «اصولا رویکردی که معاونت صنایع‌دستی و اداره کل حمایت از تولید صنایع‌دستی دارد این است که مشخص کند چه چیزی صنایع‌دستی است. یعنی (کارکنان) اداره کل حمایت از تولید و معاونت صنایع‌دستی برخورد سلیقه‌ای ندارند بلکه براساس تعریف موجود از صنایع‌دستی که تعداد زیادی از مفاهیم آن بین‌المللی است تصمیم‌گیری می‌کنند. برای مثال باید توجه داشت که در صنایع‌دستی طلا به کار نمی‌رود چراکه براساس تعریف صنایع‌دستی در سطح بین‌المللی کالایی که تولید می‌شود باید امکان خرید آن برای عموم مردم وجود داشته باشد. یعنی اگر قطعه به کار رفته مس باشد امکان خرید برای عامه مردم وجود دارد اما اگر تبدیل به طلا شود قیمت محصول شاید صد برابر شود، لذا محصول تولیدشده را دسته‌بندی صنایع‌دستی قرار نمی‌دهند.»
وی ضمن تاکید بر اینکه استاندارد درستی در تعریف صنایع‌دستی وجود دارد ابراز داشت: «به نظرم رویکرد استفاده از مواد اولیه گرانبها صحیح نیست و از سوی دیگر اینکه از فناوری هراس داشته باشیم نیز صحیح نیست و این نگاه نمی‌تواند رویکردی برای حفظ اصالت‌ها باشد.»
مرادخانی ضمن تایید موضع فعلی اداره حمایت از تولید معاونت صنایع‌دستی گفت: «اگر قرار باشد که تعریف صنایع‌دستی برداشته شود وضعیت بی‌نظمی شکل گرفته و ضرورت وجودی معاونت صنایع‌دستی کلا از بین می‌رود. طبیعتا استفاده از شیوه‌های سنتی، استفاده از مواد اولیه طبیعی و بازگشت‌پذیر و استفاده از تکنیک‌های دستی برای تولید همگی مولفه‌های صنایع‌دستی هستند. اگر قرار باشد از صفر تا صد یک محصول به کمک ماشین تولید شود محصول تولیدشده یک تولید انبوه و ماشینی مثل سایر تولیدات صنعتی است و نیازی نیست که وجه هنر را برای آن قائل باشیم.»
*از حفظ اصالت تا نوآوری
مرادخانی مدرس دانشگاه ضمن تاکید بر این نکته که نوآوری و حفظ اصالت در صنایع‌دستی مانعی بر سر راه یکدیگر نیستند به «جهان‌صنعت» گفت: «نگاه به استفاده از فناوری در حوزه صنایع‌دستی باید یک نگاه آگاهانه باشد. یعنی باید بتوانیم از تسهیل‌گری فناوری‌های روز برای ایجاد استاندارد و تولید باکیفیت‌تر، برای کاهش قیمت تمام شده و افزایش ارزش‌افزوده کالا به صورت آگاهانه استفاده کنیم، بدون آنکه شیوه‌های کهن و فرهنگی-هنری تولید صنایع‌دستی در کشورمان را فراموش کرده و یا به کنار بزنیم.»
این پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی با ذکر مثالی گفت: «در زمینه تولید شیشه آبگینه و سفال یکی از چالش‌ها قیمت حامل‌های انرژی است که مرتب در حال افزایش است. اگر ما از تکنیک‌های جدید مهندسی مواد برای تولید کوره‌های با بالاترین فرم عایق انرژی استفاده کنیم طبیعتا مصرف انرژی ما پایین می‌آید. زمانی که کوره ما هدررفت انرژی زیادی دارد در نتیجه هزینه انرژی بسیار بالا رفته و قیمت تمام‌شده محصول افزایش می‌یابد. در اینجا از فناوری‌های جدید استفاده کردن برای آنکه کوره‌هایی با عایق‌بندی جدید تولید کرد طبیعتا هزینه سربار یک کارگاه تولیدی صنایع‌دستی را کاهش می‌دهد و خیلی هم اتفاق خوبی است و هیچ ربطی نیز به تکنیک تولید ندارد.»
مرادخانی در پاسخ به این پرسش که استفاده از وسایل و تجهیزات دندانپزشکی برای تولید صنایع‌دستی را چگونه می‌بیند نیز گفت: «در بعضی موارد باید استانداردها را به روز کرد. یعنی وقتی یک هنرمندی دارد نقشی را روی شیشه تراش می‌دهد استفاده از وسایل دندانپزشکی برایش حکم یک ابزار را دارد که کار را راحت‌تر می‌کند اما نقش و فرم و تکنیک اجرا توسط هنرمند انجام می‌گیرد.»
وی افزود: «این ظرافتی که ابزار دندانپزشکی در اختیار هنرمند می‌گذارد چیز بدی نیست و صرفا یک ابزار است. این ابزار حکم همان مغار فولادی را دارد که کسی کار خراطی می‌کند برای تراش چوب از آن بهره می‌گیرد. در واقع کار اصلی مربوط به مهارت هنرمند است و ماشین صرفا کمک می‌کند که روند تولید کوتاه شده، قیمت تمام‌شده پایین آمده و کیفیت بالا برود؛ لذا استفاده از فناوری در این موارد کار صحیح و سنجیده‌ای است.»
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :