بازی قدرت‌ها
آنچه از شش ماه گذشته تا به امروز و با آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین در جهان رخ داده است، زمینه‌سازی برای استحکام و افزایش قدرت در سال‌های آینده با محوریت سیاست‌های انرژی است.
سفر رییس‌جمهور آمریکا به خاورمیانه و دیدار و گفت‌وگو با کسی که در زمان تبلیغات انتخابات او را «قاتل» خوانده بود، حکایت از بازی در زمین بزرگتری دارد، بنابراین رد خون به دلیل منافع در حاشیه می‌رود. در شرایطی که قرار است مقدمات حفظ شود و افزایش نفوذ برای سال‌های آینده را براساس برنامه‌های نسبتا مشخص صورت‌بندی کرد و به اجرا گذاشت و سایر رقیبان را تا جای ممکن کنترل و یا از میدان بیرون کرد، لاجرم باید با قاتل دست داد، تفاهم‌نامه امضا کرد و حتی در برابر تحقیرها خم به ابرو نیاورد. گرفتاری اصلی در میان اکثر رسانه‌های داخلی غرق شدن در حاشیه‌های خبرها و غفلت از بازی بزرگتری است که در حال شکل‌گیری و اجراست. نه‌تنها آمریکا بلکه روسیه نیز دقیقا در حال بازی و قدرت‌نمایی در زمینی است که بخش گسترده‌ای از آن توسط آمریکا در حال انجام است. هر دو کشور تلاش می‌کنند حوزه نفوذ را با تکیه بر وابستگی‌های مرتبط با انرژی‌های فسیلی حفظ کنند و افزایش دهند. تا اینجای کار چین با زیرکی در این بحث‌ها و مداخله‌جویی‌ها ورود نکرده است، اما سرانجام چینی‌ها به دلیل وابستگی به مساله انرژی و واردات نفت به این دسته‌بندی جدید ورود خواهند کرد. سفر هیات آمریکایی به ونزوئلا و سنجش ورود نفت این کشور به بازارهای جهانی و کنترل روسیه بخشی از این سیاست است. همچنین نرم شدن ادبیات آمریکایی‌ها پس از وقوع جنگ اوکراین و مثبت شدن تحلیل‌ها درباره احیای برجام و امتیاز بیشتر دادن به ایران دقیقا در همین چارچوب تحیلی قابل فهم می‌شود. اوایل اسفندماه سال ۱۴۰۰ نیروهای نظامی پس از سخنرانی رییس‌جمهور روسیه به اوکراین حمله کردند، چنانچه خبرهای همان دوره را بخوانیم متوجه این نگاه مثبت درباره برجام و احیای آن از سوی سیاستمداران غربی و خصوصا آمریکایی‌ها می‌شویم، به یکباره و دقیقا پس از ۱۱ سال مباحث مرتبط با خطوط انتقال گاز از مبداء ایران، عراق، قطر و… از سوی کارشناسان غربی برای کاهش وابستگی به گاز روسیه مطرح شد. اینکه میزان تولید و صادرات نفت و گاز ایران تا چه میزان می‌تواند این بازی بزرگ را تغییر دهد، هنوز مشخص نیست، اما جایگاه ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع عظیم نفت و گاز در این صورت‌بندی جدید جهانی غیرقابل چشم‌پوشی است.
طرد روسیه از سوی کشورهای غربی و آمریکا از سال ۲۰۱۴ و پس از اشغال کریمه توسط روسیه آغاز شد. کنار گذاشتن و تعلیق روسیه از گروه جی۸ که امروز به گروه جی۷ شناخته می‌شود، یکی از نخستین اقدامات عملی کشورهای اروپایی و آمریکا در کنترل روس‌هاست. در تمام این سال‌ها اروپایی‌ها تلاش کرده‌اند از وابستگی بیشتر به گاز روسیه جلوگیری کنند. اجرای طرح‌های تولید خودروهای برقی، انرژی خورشیدی و پروژه‌های استفاده از انرژی بازیافت بخش‌های از این اقدامات هستند. جنگ روسیه با اوکراین، اروپایی‌های وابسته به گاز روسیه را در اجرای طرح‌های خود ثابت‌قدم‌تر کرد. بنابراین فرصت به دست آمده برای آمریکا، دورتر کردن کشورهای اروپایی از وابستگی انرژی به روسیه و جذب این کشورها در حوزه انرژی متعلق به آمریکا و یا متحدان او در کشورهای خاورمیانه است. سفر بایدن به خاورمیانه و دیدار با عربستان به عنوان کشوری که طی هشت سال جنگ تحمیلی عراق با ایران توانست با افزایش تولید و اتحاد با آمریکا بازار انرژی را کنترل و متعادل کند، در این نمای کلی قابل فهم است.
اهمیت مساله انرژی در دنیای امروز، وابستگی به نفت و گاز برای کشورهای اروپایی و کشورهای در حال توسعه و فروشندگان این کالای استراتژیک در معادلات جهانی غیرقابل چشم‌پوشی است. بنابراین بازی قدرت‌ها، خصوصا آمریکا و روسیه تا مادامی که یکی از طرفین این منازعه دنباله‌دار براساس شرایط قابل پیش‌بینی و رویدادهای غیرقابل تصور جهانی تضعیف نشود و میدان را به رقیب واگذار نکند همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. آنچه در این میان مشخص‌تر از سایر مقولات است، قرار داشتن موضوع انرژی در کانون بازی قدرت‌های جهانی است.
* کارشناس اقتصادی
لینک کوتاه :