مرده و زنده برجام

محمدصادق جنان‌صفت *

در حالی که مقام‌های وزارت خارجه به ویژه وزیر این نهاد که در ظاهر کار گفت‌وگو برای رسیدن به نقطه عطف در پرونده هسته‌ای را دنبال می‌کند از باز بودن دریچه گفت‌وگو می‌گوید و نمی‌خواهد بگوید تابوت برجام ساخته شده است اما از سوی کشورهای اروپایی و مدیران این اتحادیه و نیز مقام عالی آژانس انرژی اتمی با صراحت از آماده کردن تابوت برجام در روزهای آتی می‌گویند.  در حالی که گمانه‌زنی‌ها برای بسته شدن درهای گفت‌وگو برای زنده‌سازی برجام بسته به نظر می‌رسد و اتحادیه اروپا نیز این را مطرح و آمریکایی‌ها هم باور کرده‌اند دیگر نمی‌توان گامی جلوتر رفت. شاید بد نباشد یک گروه کارشناسی ورزیده و آشنا به مساله از سوی نهادهای بالای دولت ماموریت یابند درباره برجام مرده و پیامدهایش و نیز برجام زنده و پیامدهایش در حوزه اقتصاد و کسب‌وکار و معیشت شهروندان پژوهش بدون ترس انجام شود.  در این گزارش باید بررسی شود اگر برجام مرد و آرزوی تندروهای همساز و همراه در ایران و آمریکا برآورده شد آیا اقتصاد ایران چیزی به دست می‌آورد؟ فرض بر این است که در انتهای این مسیر ایران توانایی ساخت مهم‌ترین فرآورده این پرونده را به دست آورد آیا در اقتصاد ایران گشایشی رخ می‌دهد‌؟ اگر ایران آن‌طور که کمال خرازی گفته است توانایی ساخت بمب اتمی را همین حالا هم دارد باید معلوم شود این توانایی می‌تواند نان و آب و گوشت و ماست و پنیر و نخود و لوبیا را ارزان کند‌؟ واقعیت این است که هیچ کارشناسی حتی خوشبین‌ترین کارشناسان هوادار سازگار نشدن ایران با آمریکا و پیشرفت تا گام آخر غنی‌سازی اورانیوم نیز نمی‌توانند به این پرسش جواب مثبت دهند. مقام‌های ایرانی باور دارند اقتصاد ایران توانسته است تحریم آمریکا را هضم کند و بیش از این نیز از دست آمریکا کاری بر نمی‌آید‌. این شاید حرف درستی باشد اما یادمان باشد از روزی که بایدن آمده است و به ویژه در این  ماه پس از جنگ اوکراین صادرات نفت ایران به چین با قیمت‌های زیر قیمت بازار با سخت‌گیری همراه نبوده، ولی با این همه دولت برای جبران منابع ناپایدار بودجه دست در سفره شهروندان کرده است. در گزارش پژوهی پیشنهادی می‌توان روی دیگر سکه را نیز دید. به این معنی که می‌توان محاسبه کرد در صورت زنده شدن برجام کدام امکانات به اقتصاد ایران داده می‌شود و تفاوت‌های آن با شرایط برجام مرده چیست. شاید پیش از بسته شدن همه روزنه‌های گفت‌وگوی صلح هسته‌ای لازم باشد کارشناسان و فعالان اقتصاد و سیاست یک بار دیگر اقتصاد ایران در شرایط برجام مرده و برجام زنده را از نظر ریخت و قیافه و محتوا در کانون توجه قرار دهند و بتوانند این تصویربرداری را با وضوح تمام به مقام‌های سیاسی تحویل دهند. واقعیت این است که نباید در انتظار این باشیم که دوره صدور قطعنامه علیه اقتصاد ایران دوباره بر سر کسب‌وکار و معیشت آنها سایه بیندازد.