تردیدها به ابتکار عمل اروپا در احیای برجام

دکتر صلاح‌الدین هرسنی *

ابتکار عمل اروپا در قالب مساعی جمیله جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتظارات و امیدها را برای ازسرگیری مذاکرات و در نتیجه احیای برجام در وین تا میزان قابل‌توجهی بالا برده است. از سوی دیگر، علی باقری‌کنی رییس تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران قویا اعلام داشته که آماده جمع‌بندی مذاکرات در مدت زمان کوتاهی است؛ اگر طرف مقابل نیز آماده اقدام مشابه باشد.

حال اینکه انتظارات و امید‌ها به ازسرگیری مذاکرات و در نتیجه احیای برجام بالا رفته و اینکه طرفین اجازه نداده‌‌اند که از برجام بوی الرحمان برخیزد می‌تواند اتفاق و رویداد مناسبی باشد، اما وقتی پای خواسته‌ها و مطالبات طرفین در میان باشد، نمی‌توان امیدی به نتیجه‌مند بودن مذاکرات جدید داشت، چراکه تغییری در نوع مطالبات و خواسته‌ها به وجود نیامده و طرفین با همان خواسته‌ها و مطالبات گذشته قرار است به پای میز مذاکره در وین بروند. این مطالبات و خواسته‌ها از جنس همان مطالبات و خواسته‌هایی است که در مذاکرات چندنوبته گذشته موجب عقیم شدن مذاکرات شده بود. تحت این شرایط، سه مطالبه و خواسته لااقل از سوی مقامات تهران سبب عقیم شدن مذاکرات حول احیای برجام می‌شود. اولین خواسته مقامات تهران معطوف به مناقشه با آژانس هسته‌ای بر سر فعالیت‌های نظارت و پادمان هسته‌ای است. در این باره تهران قویا خواستار آن است که گروسی از مسیر قطعنامه خارج شود و نتواند پرونده ایران را به شورای امنیت احاله دهد. ولی واقعیت آن است که گروسی نمی‌تواند از انعکاس و گزارش فعالیت‌های هسته‌ای تهران به ویژه رسیدن و نیل ایران به «نقطه‌گریزی» هسته‌ای منصرف شود. از بد حادثه هم برخی از مقامات با اعلام آنکه می‌توانیم به سلاح هسته‌ای دست یابیم ولی قصد آن را نداریم، میزان مناقشه خود با آژانس را بالا برده و باعث تقاعد گروسی بابت صدور قطعنامه و احاله پرونده به شورای امنیت شده‌اند. دومین مشکل مرتبط با خواسته‌ها و مطالبات متوجه تحریم‌های چندجانبه و تحریم‌های مغایر با برجام است. در این ارتباط واشنگتن ممکن است هر چند به صورت نمادین و سمبلیک حاضر به لغو و حتی تعلیق برخی از تحریم‌ها شود، اما انتظار نابجایی است که مقامات تهران تصور کنند که واشنگتن حاضر به لغو همه تحریم‌ها شود و مقامات تهران نیز بخواهند آثار و نتایج آن را راستی‌آزمایی کنند. اما مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مناقشه مقامات تهران با واشنگتن متوجه معضل تضمین است. به این معنی که دولت بعدی آمریکا که محتملا از حزب جمهوریخواه خواهد بود، نتواند رفتار ترامپ را در قبال برجام تکرار کند. واقعیت آن است که برجام فاقد جایگاه ساختاری و قانونی در آمریکاست و تا نتواند با حمایت دوسوم سنای آمریکا ساختار و جایگاه قانونی پیدا کند، دست هر دولتی برای خروج از آن مانند ترامپ باز است. در شرایط حاضر و با توجه به ترکیب مجلس سنا که اغلب آنها در خط مقدم برجام‌ستیزی قرار دارند، بعید است که دولت بایدن خیال مقامات تهران بابت پایداری و حفظ برجام و در نتیجه استفاده از مزایای پیش‌بینی‌شده در آن را راحت کند. تحت این شرایط برجام در شرایط شکنندگی و ناپایدار قرار می‌گیرد. حال با توجه به نوع و سنخ مطالبات مقامات تهران، تنها راه احیای برجام جرح و تعدیل در برخی از مطالبات و عندالزوم تن دادن به یک نرمش قهرمانانه خواهد بود.

* کارشناس مسائل بین‌الملل