آقای رییس‌جمهور، آقای رییس مجلس، به داد حرفه حسابرسی برسید
عباس وفادار *
رییس‌جمهور محترم و رییس مجلس محترم، حرفه حسابرسی مستقل یکی از ارکان اساسی هر جامعه‌ای است. حسابرسان از این جهت برای جامعه مهم هستند که می‌توانند به گونه‌ای بی‌طرفانه و مستقل و در قالب اظهارنظرشان، نسبت به صورت‌های مالی واحد‌های تجاری اطمینان ایجاد کنند و در انجام وظایفشان، اشتباهات را بیابند و تقلبها را کشف کنند.
حسابرسان، کلید کمک به سرمایه‌گذاران در همه بازارها هستند و مدیران معتبر را از مدیران نالایق جدا می‌کنند. حسابرسان با اطمینان‌بخشی، هزینه‌های تامین مالی را کاهش می‌دهند و به تخصیص کارآمد سرمایه برای تقویت رشد اقتصادی کمک می‌کنند.
حسابرسان با ارائه ارزیابی‌های بی‌طرفانه و عینی از مدیریت مسوولانه و موثر منابع عمومی برای دستیابی به نتایج مورد نظر، به سازمان‌های دولتی کمک می‌کنند تا به پاسخگویی و شفافیت دست یابند، عملیات را بهبود بخشند و اعتماد را در بین شهروندان و ذی‌نفعان القا کنند.
حسابرسی فرآیند نظام پاسخگویی است و پاسخگویی ضرورت برقراری نظام رفاه اجتماعی است.
آری، حسابرسان نقش بی‌بدیلی در جامعه، بازارها و حکومت دارند. شاید برایتان جالب باشد که در جوامع پیشرفته، کسب و کار بدون حرفه حسابرسی بی‌معنی است و حتی اولین طرف مشورت حکومت‌ها برای وضع قوانین و مقررات، حرفه حسابرسی است.
رهبر انقلابمان هم تمثیل زیبایی از اهمیت حسابرسی در یکی از بیانات‌شان دارند: نظارت بر کسانی که حکومت می‌کنند- چون حکومت به طور طبیعی به معنای تجمع قدرت و ثروت است؛ یعنی اموال بیت‌المال و اقتدار اجتماعی و اقتدار سیاسی در دست بخشی از حکام است- برای اینکه امانت به خرج دهند و استفاده نادرست نکنند و نفس‌شان طغیان نکند، یک کار لازم و واجب است و باید هم باشد.
حتی شاید بد نباشد که بدانید در دنیا درآمد سالانه برخی موسسات حسابرسی، در حد و اندازه درآمد دولت ایران است.
اما در کشور عزیزمان ایران، حرفه حسابرسی مستقل در دو قالب جداگانه فعالیت می‌کند:
۱- تعداد ۲۶۰ موسسه حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران با دارا بودن حدود ۵۰۰/۱ حسابدار رسمی و ۰۰۰/۱۱ نیروی انسانی متخصص که حسابرسی ۰۰۰/۲۰ بنگاه اقتصادی را بر عهده دارد.
۲- سازمان حسابرسی با دارا بودن حدود ۱۱۰ حسابدار رسمی و ۱۰۰/۱ نیروی انسانی که حسابرسی ۷۰۰ بنگاه اقتصادی عموما دولتی را در اختیار دارد.
با اندک مداقه‌ای در اطلاعات ارائه شده تاکنون می‌توان دریافت که ضریب نفوذ حسابرسی بنگاه‌های اقتصادی با ورود موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران در مقایسه با سازمان حسابرسی به شدت افزایش یافته است به گونه‌ای که موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران، ۰۰۰/۲۰ بنگاه اقتصادی را حسابرسی می‌کنند در حالی که این آمار در مورد سازمان حسابرسی، تنها ۷۰۰ بنگاه اقتصادی است. طبعا آثار مثبت این ضریب نفوذ حسابرسی در شفافیت اطلاعات، کشف تقلبها و یافتن اشتباهات، تخصیص بهینه منابع، مالیات‌ستانی و… کاملا روشن است. از سوی دیگر، ایجاد نزدیک به ۵۰۰/۱۲ فرصت شغلی نیروهای متخصص ایجادشده توسط موسسات حسابرسی بخش خصوصی بدون تحمیل حتی یک ریال هزینه به حکومت در مقایسه با تعداد ۲۰۰/۱ نفر شاغلین در سازمان حسابرسی، لطف بزرگی است که موسسات حسابرسی بخش خصوصی در حق حکومت کرده‌اند. اگر هزینه ایجاد ۵۰۰/۱۲ فرصت شغلی توسط دولت را حساب کنیم، خواهیم دید که چه مبلغ هنگفتی به موسسات حسابرسی بخش خصوصی مدیون هستند. همچنین پرواضح است که با توجه به اندازه سازمان حسابرسی نسبت به موسسات حسابرسی بخش خصوصی و در نظر گرفتن تخصص بالای نیروی حسابرسی، بدون وجود این موسسات، سازمان حسابرسی به هیچ وجه قادر نخواهد بود حتی به وظایف قانونی مندرج در اساسنامه خود عمل کند.
اگرچه حرفه حسابرسی اعم از بخش دولتی و خصوصی به طور کلی عملکرد قابل قبولی داشته است، لیکن به نظر می‌رسد ایراداتی بر ساختار آنها وجود دارد که باید به شکل اصولی اصلاح شود. حال به این ایرادات می‌پردازیم:
۱- ایرادات مترتب بر سازمان حسابرسی: سازمان حسابرسی تواما وظیفه تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی و نیز انجام وظیفه حسابرسی بنگاه‌های اقتصادی را بر عهده دارد که انجام این دو وظیفه در یک سازمان، مانعه‌الجمع هستند. تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی باید سازوکار خود را به طور مستقل و در قالبی جدای از سازمان حسابرسی با توجه به تجربیات جهانی داشته باشد. از سوی دیگر، سازمان حسابرسی که زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی و به عبارتی دولت است، وظیفه حسابرسی بنگاه‌های دولتی را بر عهده دارد که مدیران این بنگاه‌ها توسط خود دولت منصوب می‌شوند. طبعا این امر باعث می‌شود که استقلال سازمان حسابرسی در انجام وظایفش زیر سوال رود. بر این اساس است که ضرورت دارد بخش حسابرسی سازمان حسابرسی از دولت منتزع و به دیوان محاسبات کشور که مستقل از دولت و زیر نظر قوه مقننه است، منتقل شود.
۲- ایرادات مترتب بر جامعه حسابداران رسمی ایران. در تمامی دنیا معمولا نهاد حرفه‌ای حسابرسی مستقل از حکومت وجود دارد که وظیفه برگزاری آزمون، تایید صلاحیت و اعطای عنوان حسابدار رسمی بر عهده آن است. این در حالی است که در ایران این وظیفه بر عهده یک هیات منصوب وزیر امور اقتصادی و دارایی با عنوان هیات تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی است که متاسفانه در مواردی هم برخی مدیران دولتی را بدون برگزاری آزمون و دارا بودن تجربه حرفه‌ای لازم، به عنوان حسابدار رسمی تایید می‌کند. طبعا انتزاع وظیفه تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی از این هیات تحت نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی و واگذاری آن به نهاد حرفه‌ای حسابرسی غیردولتی امری ضروری است. از سوی دیگر، در حال حاضر جامعه حسابداران رسمی ایران یک نهاد نظارتی بر حرفه حسابداری است که این اعمال نظارت از طریق ساختارهای زیر نظر هیات‌مدیره جامعه حسابداران رسمی که توسط شورای عالی آن جامعه انتخاب و با حکم رییس شورای عالی جامعه منصوب می‌شوند، انجام می‌شود. ناگفته نماند که اعضای شورای عالی جامعه حسابداران رسمی ایران نیز توسط مجمع عمومی جامعه حسابداران که متشکل از حسابداران رسمی است، انتخاب می‌شود. مروری بر نحوه عملکرد کشورهای پیشرفته در خصوص نظارت بر حرفه حسابرسی نشان میدهد که بروز برخی فسادها و تقلبها در صورت‌های مالی، دولت‌ها را بر آن داشته است که نظارت بر تمامی یا بخشی از فعالیت‌های حرفه حسابرسی را به نهادهای ناظر مستقل از حرفه حسابرسی واگذار کنند که ساختار این نهادهای ناظر از کشوری به کشور دیگر متفاوت است لیکن ساختار نهادهای ناظر متشکل از نمایندگان قوای سه‌گانه و سایر ذی‌نفعان مانند اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی، بانک مرکزی، بیمه مرکزی، نهاد حرفه‌ای حسابرسی، که فرادولتی است، می‌تواند نقش بهتری در انجام این نظارت ایفا کند. البته ساختار این نهاد ناظر باید با توجه به اندازه حرفه حسابرسی و محدودیت‌های موجود در نیروی انسانی حرفه‌ای مورد نیاز آن و شرایط کشور طراحی شود.
پس می‌توان گفت که یک معماری صحیح برای ساختار حرفه حسابرسی کشورمان شامل اقدامات زیر است:
۱- حذف سازمان حسابرسی و انتقال وظایف حسابرسی آن به دیوان محاسبات کشور و در عین حال ایجاد یک نهاد مستقل برای تدوین استانداردهای حسابداری و حسابرسی.
۲- انتزاع وظیفه تشخیص صلاحیت حسابداران رسمی از هیات زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی و واگذاری آن به نهاد حرفه‌ای حسابداران رسمی که کاملا غیردولتی است.
۳- ایجاد نهاد ناظر با رویکرد فرادولتی و با حضور نمایندگان قوای سه‌گانه و سایر ذی‌نفعان و تعریف ساختار آن با توجه به محدودیت‌های موجود در نیروی حرفه‌ای مورد نیاز آن.
۴- جامعه حسابداران رسمی ایران می‌تواند نقش نهاد حرفه‌ای کاملا غیردولتی را داشته باشد که در این صورت باید نهاد ناظر تاسیس شود. در عین حال جامعه حسابداران رسمی می‌تواند ساختار نهاد ناظر را بر خود بگیرد که در این صورت، نهاد حرفه‌ای غیردولتی باید تاسیس شود.
همان‌گونه که می‌بینید انجام چهار اقدام پیشنهادی بالا به منظور دستیابی به ساختار بهینه حرفه حسابرسی دولتی و خصوصی، کار ساده‌ای نبوده و مستلزم انجام کارشناسی‌های فراوان، وضع قوانین و مقررات درست و صرف زمان مناسب برای انجام آن است.
علی‌رغم اهمیت این موضوع بر ساختار اقتصادی کشور و ضرورت دقت لازم در اجرای آن، متاسفانه شاهد آن هستیم که دولت و مجلس و نهادهای دیگر بدون انجام کارشناسی لازم، هر یک به دنبال ارائه راهکاری برای این موضوع هستند که فاقد چارچوب کارشناسی لازم و جامعیت برای اجرای پیشنهادات چهارگانه بالا و بدون در نظر گرفتن سهم اندک ۱۰ درصدی سازمان حسابرسی از نیروی حرفه‌ای حسابرسی کشور است. این راهکارها عبارتند از: ۱- لایحه ارائه شده از سوی دولت با عنوان لایحه تشکیل سازمان تنظیم مقررات و نظارت بر امور حسابرسی، ۲- طرح مجلس شورای اسلامی با عنوان طرح نظام جامع حسابداری و حسابرسی، ۳- طرح مجلس شورای اسلامی با عنوان طرح اصلاح قانون استفاده از خدمات حرفه‌ای حسابداران رسمی که کلیات آن در سال قبل به تصویب مجلس رسیده است، ۴- پیشنهاد مشترک سازمان حسابرسی و موسسه حسابرسی مفید راهبر برای اصلاح اساسنامه جامعه حسابداران رسمی ایران توسط هیات وزیران، و ۵- طرح اساسنامه سازمان نظام بازرسی جمهوری اسلامی ایران که خود داستانی جالب دارد.
آقای رییس‌جمهور و آقای رییس مجلس، آیا تاکنون شاهد این همه تعدد در لوایح، طرح‌ها و پیشنهادات در خصوص یک موضوع حساس و تخصصی بدون انجام کارشناسی لازم و بدون توجه به ظرفیت حرفه‌ای محدود بخش دولتی و بدون اینکه دربرگیرنده اصلاحات و ساختارهای لازم باشد، بوده‌اید؟ و آیا می‌دانید تصویب هر یک از این طرح‌ها، لوایح و پیشنهادات بدون در نظر گرفتن چهار اقدام لازم مطرح‌شده در صدر این نوشتار و بدون توجه به ظرفیت حرفه‌ای اندک سازمان حسابرسی در مقایسه با موسسات حسابرسی بخش خصوصی چه آثار زیانباری بر حرفه حسابرسی مستقل خواهد داشت؟ و آیا می‌دانید که جامعه حسابداران رسمی ایران در حال حاضر عضو رسمی فدراسیون بین‌المللی حسابداران است که اعتباری بین‌المللی به آن میدهد و هر گونه تغییر حساب نشده در آن می‌تواند منجر به سلب عضویت جامعه حسابداران از این فدراسیون شود که تبعات زیانباری بر اعتبار و پذیرش گزارشات حسابرسی موسسات حسابرسی عضو آن در سطح جهانی خواهد داشت؟
آقای رییس‌جمهور و آقای رییس مجلس، شکی نیست که ارائه این طرح‌ها و لوایح و پیشنهادات از سر دلسوزی بوده ولی بپذیرید که تماما ناقص و بدون کارشناسی لازم بوده و متاسفانه آثار بسیار منفی بر اعضای حرفه داشته به نحوی که بخش عمده‌ای از وقت و فکر آنان به آینده مبهم حرفه با تصویب این طرح‌ها، لوایح و پیشنهادات معطوف شده؟
از شما دو بزرگوار تقاضا دارم به داد حرفه حسابرسی برسید. این طرح‌ها، لوایح و پیشنهادات را متوقف کنید و با ایجاد یک کارگروه کارشناسی با مشارکت نمایندگان متخصص جامعه حسابداران رسمی ایران و استفاده از تجربیات جهانی، ساختاری صحیح و بهینه برای حرفه حسابرسی مستقل کشورمان ایجاد کنید. بدیهی است در این صورت، دعای خیر نزدیک به ۱۴۰۰۰ نفر اعضای حرفه را خواهید داشت و آرامش را به حرفه التهاب‌زده حسابرسی بر خواهید گرداند.
* حسابدار رسمی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :