پنج دقیقه تا خط پایان مذاکرات!
دکتر صلاح‌الدین هرسنی *
میخائیل اولیانف نماینده روسیه در مذاکرات وین که از قضا به «گربه سیاه» مذاکرات معروف شده، در اظهارنظر جدیدی قویا اعلام کرده است که تا پایان خط مذاکرات وین یعنی مذاکرات نتیجه‌محور، فقط پنج دقیقه و شاید پنج ثانیه باقی مانده است. اگر آنگونه که اولیانف وعده داده و قرار است برخلاف گذشته پیش‌بینی و در شرایط حاضر خوش‌بینی‌های او در دور هشتم مذاکرات معطوف به نتیجه باشد، آن را باید حاصل آمادگی شرایط ادراکی و ذهنی طرفین مذاکرات دانست. در این ارتباط به نظر می‌رسد که جرح و تعدیل‌هایی در خواسته‌ها و مطالبات طرفین به ویژه برای طرف ایرانی مذاکره به وجود آمده است و خواسته‌ها فقط به مساله نظارت و پادمان هسته‌ای با آژانس، رفع تحریم‌ها و بحث بر سر سرعت فعالیت‌های هسته‌ای ایران منحصر شده است. تحت این شرایط می‌توان گفت چه واشنگتن و اروپا و چه تهران بر سر مساله تضمین، خواسته‌های فرابرجامی و خروج نام ایران از لیست تروریسم مورد نظر واشنگتن عبور کرده‌اند.
در مساله فعالیت‌های نظارتی آن هم به عنوان یک نکته مناقشه‌آمیز نکته قابل توجه برای غرب آن است که ایران با قرار گرفتن در مسیر کاهش تعهدات برجامی آن هم با هدف پاسخ به رفتار واشنگتن در خروج از برجام، پروژه و فعالیت‌های محرمانه‌ای را در برخی از سایت‌ها و سامانه‌های هسته‌ای دنبال کرده است. رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای هم شاهدی بر این ادعاست. تحت این شرایط خواسته غرب آن است که ایران بخواهد مکان‌های آلوده به ذرات اورانیوم را تعطیل کند و آن را تحت نظارت آژانس قرار دهد. البته ایران موافقتی با این دستور کار غرب ندارد و معتقد است که موضوع پادمان و واپایش هسته‌ای موضوعی بوده که تحت فشار سیاسی و در راستای پذیرش ایران به پروتکل الحاقی به ایران تحمیل شده است. بنابراین باز شدن پای چنین موضوعی در مذاکرات، فاقد موضوعیت است. اما در شرایط حاضر به نظر می‌رسد که همین مساله پادمان هسته‌ای به جهت رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای و اعلام آن از سوی برخی مقامات برای ساخت و تولید بمب هسته‌ای یا همان استفاده تسلیحاتی به خواسته‌ای حداکثری تبدیل شده و برای غرب نگرانی‌های امنیتی را دامن زده است، چرا که موضوع پادمان هسته‌ای برای غرب یک موضوع فنی و تکنیکی است. بنابراین و با توجه به مقاومت ایران در مساله پادمان هسته‌ای، به نظر می‌رسد که این مساله بتواند مهم‌ترین موضوع مناقشه‌برانگیز و چالش‌زا در دور هشتم مذاکرات در وین باشد. در واقع اگر در گذشته خواسته غرب از ایران بر سر جرح و تعدیل ایران در رفتار‌های منطقه‌ای و برنامه‌های موشکی در زمره خواسته‌های فرابرجامی و حداکثری بوده، در شرایط حاضر موضوع پادمانی به یک خواسته فرابرجامی تبدیل شده است و شاید اصرار غرب بابت قبول ایران در عقب‌نشینی از این موضوع و از طرف دیگر مقاومت ایران بابت رد خواسته غرب، بتواند مذاکرات وین را همچون گذشته عقیم و فاقد نتیجه کند.
مساله دیگر مناقشه‌برانگیز در دور هشتم مذاکرات وین، مناقشه بر سر تحریم‌هاست. خواسته تهران بابت لغو و حتی تعلیق تحریم‌های چندجانبه و مغایر برجام این است که بتواند در شرایط فروپاشی نظام تحریم تجارت بدون چالشی با شرکای اروپایی و غیراروپایی به ویژه در مساله فروش نفت داشته و با راه‌اندازی سازوکار سوئیفت، آورده‌های ارزی را به سیستم پولی ایران پمپاژ کند. به نظر می‌رسد که مساله رفع تحریم‌ها باید برای ایران مهم‌تر از مساله پادمانی باشد، چراکه قطعا به واسطه فروش نفت ایران، عواید قابل توجهی به سیستم پولی تزریق می‌شود و حتی در شرایط حاضر و با توجه به بحران اوکراین و تحریم غرب بابت خرید انرژی روسیه، نفت و گاز ایران می‌تواند جانشین نفت و گاز روسیه در صدور انرژی به اروپا باشد. در سطحی دیگر، اگر این مناقشه در مذاکرات وین حل شود، لااقل برای دو سال یعنی تا دوران ریاست‌جمهوری بایدن در کاخ سفید موجب شوک و تکانه‌ای در اقتصاد ایران می‌شود و ایران خواهد توانست بر برخی از بحران‌های اقتصادی فائق آید و به واسطه تضمینی دو ساله یعنی عدم خروج از برجام از سوی دولت بایدن، اقتصاد ایران را به ثبات و سامان قابل قبولی برساند. در بحث فعالیت‌های هسته‌ای هم اگرچه ایران اعلام رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای را به منزله اهرم فشار و موازنه وحشت استفاده کرده است، اما باید چنین اعلامی دستمایه ایران‌آزاری و در نتیجه برجام‌آزاری و حتی برجام‌پرانی از سوی غرب نشود. جدای از مناقشات موجود در دور هشتم مذاکرات وین، نکته‌ای که در خور توجه است آن است که با توجه به نیاز و تمایل طرفین به احیای برجام، دیگر نمی‌توان گفت که از فردای دور هشتم مذاکرات حتی با وجود شکست آن، در مذاکرات بسته می‌شود. در واقع می‌توان گفت که به جهت تغییر در انگاره‌های طرفین و لزوم احیای برجام به ویژه رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای، در مذاکرات همچنان باز است و تنها اراده‌هاست که می‌توانند به پرمناقشه‌ترین بحران بعد از جنگ سرد پایان دهند.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
لینک کوتاه :