بقای دولت در گرو احیای برجام

به گزارش جهان صنعت نیوز: برخی با توجه به تاخیر صورت‌گرفته از سوی طرف‌های مذاکره‌کننده برای پاسخگویی نسبت به حصول توافق بدبین ‌شده‌اند اما برخی از تحلیلگران همین تعلل را نشانه جدی بودن موضوع می‌دانند و همچنین امیدوارند. اصلی‌ترین دلیل این امیدواری‌ها اما آن است که به نظر می‌رسد دولت رییسی در شرایط موجود برای اداره کشور به شکل موفقیت‌آمیز راهی غیر از این ندارد. در واقع با توجه به افزایش نارضایتی‌های اجتماعی و رویکرد دولت در قبال آن، به نظر می‌رسد که بقا و موفقیت رییسی و همکارانش صرفا در گرو احیای برجام باشد. اگرچه آنها همچنان اصرار دارند حساب برجام را از سایر موضوعات از جمله اقتصاد و معیشت مردم جدا کنند.

کارشناسان اما این اصرار را در کلام دانسته و باور دارند که مسوولان امر خودشان نیز عمیقا باور دارند که احیای برجام و گشایش‌های اقتصادی در پی آن تنها راه خروج از وضعیت کنونی و کاهش التهابات و نارضایتی‌ها در جامعه است. البته احیای برجام نیز در صورتی می‌تواند به نتیجه مثبت مورد انتظار برسد که منافع اقتصادی ایران در پی آن تامین شود و تامین منافع اقتصادی نیز قطعا مستلزم پرهیز از سیاسی‌کاری‌ها و دعواهای داخلی است که وقتی در دولت روحانی برجام امضا شده بود، بروز کرد و مانع از آمدن و سرمایه‌گذاری خیلی از شرکت‌های بزرگ شد. همسویی دولت و سایر قوا و نهادهای تصمیم‌گیرنده البته این نوید را می‌دهد که این بار کمتر از قبل در این زمینه مشکل داشته باشیم و به فرض اینکه کار به توافق و احیای برجام برسد، از حجم مشکلات اقتصادی کشور کاسته شود و وضعیت معیشتی مردم نیز بهبود یابد. علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌المللی از جمله کارشناسانی است که با خوش‌بینی در انتظار مشخص شدن نتیجه رایزنی‌های هسته‌ای است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» نیازهای دولت به احیای برجام را برشمرده و امیدوار است که این نیازها در دولت نیز به درستی درک شده باشد.

• ایران انتظار داشت که طی روزهای چهارشنبه یا پنجشنبه پاسخ طرف‌های مذاکره‌کننده درباره پیش‌نویس مورد نظر خود را بشنود اما هنوز (تا لحظه تنظیم این مصاحبه) خبری نیست. این تاخیر در پاسخگویی از سوی طرف مقابل باید ما را به حصول توافق بدبین کند؟

به نظر من این تاخیر خود یک پیام ضمنی دارد. به این خاطر که اگر در موارد اعلامی اختلاف‌نظر شدیدی وجود داشت، تا این اندازه معطل نکرده و سریع‌تر مخالفت خود را اعلام می‌کردند. من شخصا این تاخیر را یک روزنه روشنایی می‌دانم. ممکن است که اشتباه کنیم اما به نظر من اینکه دارند جزء به جزء همه موارد را کارشناسانه بررسی می‌کنند؛ یعنی به حل شدن مساله علاقه‌مند هستند. این موضوع از یک سو نشان‌‌دهنده علاقه‌ آمریکایی‌ها به حل مساله است و از سوی دیگر نشان می‌دهد که پیشنهاد ایران نیز خیلی گمراه‌کننده یا زیاده‌طلبی نبوده است.

• حالا که خوش‌بینی‌‌ها نسبت به حصول توافق صورت گرفته، این سوال به ذهن می‌رسد که آیا فضای داخلی در ایران آماده استفاده از دستاوردهای احیای برجام است؟ یا مثل دوران آقای روحانی که برخی اختلاف‌نظرها موجب کارشکنی بود، شاهد چالش‌هایی خواهیم بود؟

به نظر من برجام در مرحله اول موجب کاهش التهابات اجتماعی خواهد شد. این جامعه در حال حاضر دارای التهابات بسیاری است. البته باید در نظر داشت که گشایش‌های اقتصادی به این زودی هم ایجاد نمی‌شود و تا ما بخواهیم بازارها را پیدا کرده و کشورهای پذیرنده نفت ما بخواهند سیستم‌های پالایشی خود را تغییر دهند و … زمان می‌برد، اما به هر صورت احیای برجام برای جامعه پیام خوبی است. به اینکه درآمدهای حاصل در کجاها خرج خواهد شد و نخواهد شد کاری ندارم، اما معتقدم که احیای برجام و گشایش‌های اقتصادی حاصل از آن می‌تواند التهابات جامعه را کاهش دهد. به اضافه اینکه به هر حال از جهت اقتصادی برای کشور تاثیرگذار است.

• اشاره کردید که گشایش‌های اقتصادی بلافاصله ایجاد نمی‌شود. درباره این پروسه‌ای که برای اجرای برجام تعیین شده چه نظری دارید؟

به نظر من این کش دادن‌های بعد از برجام مفید نیست. ما باید دنبال این باشیم که اختلاف خود با آمریکایی‌ها را از اساس برطرف کنیم و به یک نقطه ثابت در مسائل اقتصادی و سیاست خارجی برسیم. دقت داشته باشید که برجام مشکل ما را با غرب حل نخواهد کرد. این مساله خیلی مهمی است و باید در نظر داشته باشیم که اگر مشکلات به صورت جدی حل نشود، برجام یک بحث لرزان و ناپایدار خواهد بود. به این خاطر که تفکر و روح تنفرگرایی نسبت به آمریکا که در ایران حاکم است، ممکن است هر لحظه اخلال ایجاد کند. از طرف دیگر باید به این هم اشاره کنم که بسیاری از جمهوریخواهان نیز با خروج ترامپ از برجام موافق نبودند و مشکلات فعلی را ناشی از خیره‌سری‌های ترامپ می‌دانند.

• به نظر شما می‌توان امیدوار بود بعد از طی شدن مراحل گفته‌شده و احیای برجام با توجه به یکدستی قوا مثل دوره روحانی شاهد این نباشیم که با آمدن برخی شرکت‌های بزرگ مخالفت بشود و یا با سیاسی‌کاری‌هایی از منفعت اقتصادی برجام استفاده نشود؟

دو مساله وجود دارد. یک اینکه آن کانون‌های مخالف برجام، امروز به خاطر همین یکدستی که شاهد هستیم، جا زده‌اند. یعنی دیگر مثل دوره روحانی، برجام مخالفانی ندارد که بخواهند در مجلس آن را آتش بزنند. آنها خودشان فهمیده‌اند که لازم است برجام پذیرفته شود و نباید با آن برخورد کرد.

اما با توجه به اینکه در جامعه سرمایه‌داری و غربی شرکت‌ها مستقل هستند و تحت نفوذ دولت‌ها نیستند، این شبهه وجود دارد که آیا با توجه به این زمان محدود، شرکت‌های بزرگی مثل توتال مثل دفعه قبل به همکاری با ایران تمایل نشان خواهند داد یا خیر؟ به نظر من باید در این مورد با احتیاط برخورد کرد و دید که این شرکت‌ها چقدر از امنیت اقتصادی برخوردار می‌شوند یا اینکه ساختار اقتصادی ایران چقدر اجازه خواهد داد که شرکت‌های بزرگ به سرمایه‌گذاری در آن بپردازند. این‌ هم به هرحال مساله مهمی است که باید منتظر باشیم و ببینیم که چه اتفاقی خواهد افتاد. البته از آن جهت که فضای عمومی در ایران به این سو رفته که برخلاف تاکید بر آنکه برجام را به اقتصاد گره نمی‌زنیم، هیچ راه فراری غیراز برجام نیست؛ می‌توان تا حدی اطمینان داشت که سرمایه‌گذاری‌های خارجی در داخل با واکنش‌های تندی مواجه نخواهد شد.

• دولت آقای رییسی در یک سال گذشته، در موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عملکرد خوبی نداشته و به نحوی موجب افزایش نارضایتی‌های اجتماعی شده است. یعنی امروز ما مساله اینترنت، سختگیری در حوزه حجاب، برخورد با سلبریتی‌ها، افزایش بازداشت‌های سیاسی و… را داریم. حالا اگر این دولت برجام را امضا کرده و بتواند در پی وضعیت اقتصادی کشور بهتر شود خواهد توانست خودش را از این حجم نارضایتی نجات دهد؟

به نظر من اینکه دولت در مقابل جنبش‌ها و خیزش‌های اجتماعی مقاومت می‌کند ناشی از نگرانی‌ بابت افزایش این خیزش‌هاست. از طرف دیگر بخش عمده‌ای از این خیزش‌ها در نتیجه نارضایتی‌های اقتصادی مردم ایجاد شده است لذا اگر دولت بتواند با احیای برجام، انتظارات جامعه را از نظر اقتصادی پاسخ بدهد، به طور قطع به یقین شاهد کاهش خیزش‌های اجتماعی خواهیم بود.

همین وضعیتی که شما اسمش را نارضایتی می‌گذارید؛ یعنی اینکه سلبریتی‌ها موضع‌ می‌گیرند، بازنشستگان تظاهرات می‌کنند و … یا دولت سختگیری می‌کند به خاطر مشکلات اقتصادی و نگرانی دولت از افزایش اعتراضات است. اگر مشکلات اقتصادی رفع شود، تا حد زیادی دولت موفق خواهد بود. به همین خاطر هم دولت با وجود سفت و سختی‌هایش نرمشی در زمینه برجام از خود نشان داده است. همین که مخالفان برجام نرمش نشان داده‌اند به خاطر آن است که نگران هستند اگر وضعیت به این شکل ادامه یابد، دولت دیگر نتواند با نمایش قدرت مانع از افزایش اعتراضات شود. به نظر من همه این فکرها را کرده‌اند که امروز نسبت به احیای برجام و ورود کمپانی‌های خارجی به ایران نرم‌تر شده‌اند.

• تا یکی دو سال قبل خیلی از کارشناسان معتقد بودند که وقتی مردم از نظر اقتصادی تحت فشار و ناراضی باشند طبیعتا این فشار به دولت منتقل می‌شود. اگر دولت در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سهل‌گیری کند و آزادی‌های سیاسی و اجتماعی بیشتر بدهد شاید رضایتمندی در جامعه ایجاد شود که مردم فشار اقتصادی موجود را بیشتر تحمل کنند. دولت رییسی اما نشان داد که چنین اراده‌ای ندارد و اتفاقا سختگیری‌ها را در آن حوزه اضافه کرد. شما هم فرمودید که با وجود این سختگیری‌ها و در نتیجه آن نارضایتی‌ها، اگر بتواند مشکلات اقتصادی را حل کند تا حدی موفق خواهد بود. سوال این است که اگر دولت در موضوع برجام و گشایش اقتصادی حاصل از آن موفق نباشد، چه نتیجه‌ای خواهد گرفت؟ دولت رییسی چقدر به احیای برجام نیاز دارد؟

من چهارسال قبل هم در یک کنفرانس مطبوعاتی گفتم و بعد از آن مدام تاکید کردم که هیچ راهی برای ایران وجود ندارد، غیراز اینکه مساله برجام را حل کند. یعنی هیچ عاملی نمی‌تواند اقتصاد ما را نجات دهد. روسیه و چین اصلا توانایی کمک به ما را ندارند و هیچ عامل دیگری نمی‌تواند اقتصاد ما را زنده کند. تنها راه این است که ما این گره‌های برجام را حل کنیم. دولت هم الان به این نتیجه رسیده است.

درست است که احیای برجام برای آمریکایی‌ها نیز شکلی از منافع را دارد اما این موضوع برای ما جنبه حیاتی دارد. به همین دلیل هم الان تندترین نگاه‌ها در داخل مثل کیهان و… تا حدی عقب‌نشینی کرده‌اند. حتی کمیسیون‌های اقتصادی یا کمیسیون سیاست خارجی مجلس نیز عقب‌نشینی‌کرده‌اند. شورای عالی امنیت ملی نیز همین طور. همه اینها نرمش‌هایی از خود نشان داده‌اند و دریافته‌اند که این مساله مهم‌ترین مساله و تنها راه برای کاهش التهابات اجتماعی است.

به نظر من اگر دولت در حوزه هنر و فرهنگ و… هم سختگیری‌هایی می‌کند، به خاطر این است که می‌خواهد مانع از افزایش این نارضایتی‌ها شود. به اعتقاد من اگر دولت بتواند مساله برجام را حل کند و شرایط اقتصادی مردم را سر و سامان دهد شاید، هم اعتراضات در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی کاهش پیدا کند و هم دولت بتواند به مسائل اقتصادی کشور بپردازد. به هرحال اگر الان به یک خانم بگویند که چرا روسری را خوب نبستی، می‌گوید بروید دنبال کار خودتان.

چون بچه‌های من نان برای خوردن ندارند و مساله ما این است. بنابراین باید این نارضایتی اقتصادی را حذف کنند. دولت نیز اکنون دنبال این است که زمینه‌های اعتراض را از مردم بگیرد. البته که اگر دولت، دولت عاقلی بود باید از همان ابتدای روی کار آمدن رییسی دست به چنین اقدامی ‌می‌زد اما دیدیم که یک تفکر مقابله کردن با مردم را در پیش گرفتند و این کار بسیار اشتباه بود. روی مردم به روی دولت باز شد و الان دیگر دولت هیچ راهی ندارد و هر روز در جایی شاهد خیزش اجتماعی و اعلام نارضایتی‌ها است. بنابراین مساله برجام حداقل می‌تواند این التهاب اجتماعی را در جامعه ما تا حدی کاهش دهد.