«مَدرَس ابن‌سینا» احیا شود
اما جلال‌الدین همایی مکان دومی را در اصفهان با نام تحت گنبد (مسجد شیخ لطف‌الله) شناسایی کرده که واقعا به فکر کسی نمی‌رسد! جلال‌الدین همایی نوشته است: «اطراف مسجد شیخ لطف‌الله را مستوفی‌ها محله تحت گنبد نوشته‌اند… در همین محل مقبره‌ای به اسم ابوعلی‌سینا در سردابه مجللی بود.» همایی این مقبره را در مدرسه‌ای معروف به خواجه ملک واقع در سمت شمال مسجد شیخ لطف‌الله شناسایی کرده که البته امروزه دیگر، از این مدرسه نشانی باقی نمانده است. او جای دیگری نوشته: «یک روایت دیگر از مشایخ اصفهان شنیدم… به این قرار که در محل حوضخانه و چاه و منبع فعلی مسجد شیخ لطف‌الله که متعلق به مدرسه خواجه‌های قدیم بود و مرحوم حاج آقا جمال‌الدین مسجدشاهی، امام جماعت مسجد این قسمت را از مدرسه خواجه‌ها گرفت و برای مسجد شیخ لطف‌الله حوضخانه و چاه و منبع ساخت… گفتند در این محل چون حفر کردند به سرداب‌های عظیم قدیم برخوردند که در وسط سردابه قبری مجلل با سنگ لوح قدیمی پیدا شد که متعلق به شیخ‌الرییس ابوعلی‌سینا بود و معلوم نشد که آن سنگ لوح را چه کردند. شاید در بنای چاه و منبع و حوضخانه به کار رفته باشد.»
در ضلع جنوبی میدان نقش جهان یک امامزاده بسیار قدیمی به نام امامزاده احمد وجود دارد که باقیمانده‌ای از قبرستان باستانی این محله است. قبرستانی به اسم بکتاش که خیلی پیش از صفویه در این مکان وجود داشته. بر اساس روایت‌های تاریخی، این قبرستان به فرمان شاه‌عباس به دلیل همجواری با مجموعه دولتخانه صفوی تخریب و تبدیل به یکی از محله‌های اعیان‌نشین صفوی می‌شود که امروزه به قصر منشی و چهارسو مقصود مشهور است. تنها امامزاده احمد از آن قبرستان بزرگ باقی مانده است. کتیبه‌ای که متاسفانه از این امامزاده به سرقت رفته، مرمت آن را تا دوره سلجوقیان عقب می‌برد و نشان می‌دهد که قبرستان بکتاش احتمالا در عصر آل‌بویه هم وجود داشته و دامنه‌های آن تا نزدیکی مکان فعلی مسجد شیخ لطف‌الله هم کشیده شده بوده. بنابراین هیچ بعید نیست که مزار ابن‌سینا از آن روزگار در این محل وجود داشته و مسجد شیخ لطف‌الله و مدارس اطراف آن روی مقبره حکیم ساخته شده باشد.
اهمیت جایی که ابن‌سینا ۱۵ سال در آن تدریس کرده است
لازم به ذکر است، اواخر خردادماه بود که عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و هیات همراهش در جریان بیست و پنجمین سفر استانی رییس‌جمهور به اصفهان رفت و در اتاق بازرگانی این استان حاضر شد. آن روز همه نمایندگان و مسوولان و صاحب‌نظران اصفهان بر جریان دائمی زاینده‌رود از سراب تا پایاب تاکید کردند، اما این، تنها خواسته اصفهان‌شناسان حاضر در آن جلسه نبود. محمدحسین ریاحی، نویسنده، پژوهشگر و اصفهان‌شناس، یکی از سخنرانان آن روز بود که بر ضرورت تامین اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی استان به ویژه «مَدرَس ابن‌سینا» تاکید کرد و در حضور عزت‌الله ضرغامی، رسیدگی به این بنای تاریخی را به عنوان یکی از دغدغه‌های میراث‌دوستان اصفهان خواستار شد.
این نویسنده و اصفهان‌شناس در زادروز شیخ‌الرییس ابوعلی‌سینا که روز پزشک نامیده شده است، گفت: شیخ‌الرییس از اواخر قرن پنجم هجری قمری، مدت ۱۵ سال در اصفهان اقامت داشت و در این مدت از نزدیکان حاکم معروف اصفهان یعنی «علاءالدوله کاکویه» یا «علاءالدوله دیلمی» بود؛ بنابراین با توجه به جایگاه و مقام شامخ ابن‌سینا از نظر اجتماعی، علمی و سیاسی، او در جوار حاکم و یا فضاهای مهم شهر به تدریس و تعلیم و آموزش می‌پرداخت به‌طوری که بسیاری از مباحث قابل توجه علمی که شیخ‌الرییس تصنیف و یا تالیف کرده است در زمان حضور او در اصفهان انجام‌شده است.
او افزود: مکانی که امروز «مَدرَس سینا» نامیده می‌شود، بنایی است که به قرون چهارم و پنجم هجری قمری تعلق دارد و شیخ‌الرییس حدود ۱۵ سال در آن به تدریس پرداخته است. این بنا در کوچه پاگلدسته در یکی از کوچه‌های خیابان ابن‌سینا واقع شده و بنای موجود تنها بخش کوچکی از بنای اولیه این مدرس است چراکه احتمالا این بنا امتداد داشته و فضاهای بسیار بیشتری به آن تعلق داشته است، به‌طوری که مدرس ابن‌سینا از ابتدای خیابان ابن‌سینا تا مدرسه شفیعیه و مکان امروزی آن ادامه پیدا می‌کرد اما فضای کنونی این مَدرس، تنها یک گنبد است که به مدرس ابن‌سینا معروف است.
ریاحی تصریح کرد: برخی اعتقاد دارند که این مکان، مدرسه یا دانشگاه علایی و در واقع یکی از دانشگاه‌های معتبر آن زمان در نوع خود بوده و قطعا بعد از شیخ‌الرییس نیز مورد توجه و استفاده قرار گرفته است، ولی اطلاعات خاصی در این مورد در تذکره‌ها یا در کتاب‌ها وجود ندارد و امروز تنها قسمتی از این مرکز و نهاد آموزشی به عنوان مدرس ابن‌سینا باقی‌مانده است.
این اصفهان‌شناس ادامه داد: با توجه به موقعیت و جایگاه ویژه شیخ‌الرییس در اصفهان و در نتیجه تعلیمات و آموزش‌های او در مکان موسوم به مدرس ابن‌سینا، شاگردان بزرگ و توانمندی در این شهر تربیت شدند که ازجمله شخصیت‌های بسیار موثر و مهم که به عنوان شاگرد زبده شیخ‌الرییس به شمار می‌رود «ابوعبدالله محمد معصومی اصفهانی» است. به‌طوری که شیخ‌الرییس معتقد بود که «مقام و جایگاه ابوعبدالله نزد من مانند مقامی است که ارسطو نزد افلاطون دارد». البته شخصیت‌های دیگری مثل «ابومنصور حسین بن طاهر بن زیله»، «ابو عبیداللّه عبدالواحد بن محمد جوزجانی» و یا «ابوالحسن بهمنیار» نیز از شاگردان شیخ‌الرییس در مکتب علمی و فلسفی اصفهان بودند.
ریاحی با بیان اینکه شیخ‌الرییس ابوعلی‌سینا قطعا بسیاری از آثار و تعلیمات خود را در شهر اصفهان تالیف یا تحقیق کرده و یا آنها را تکمیل کرده است، تصریح کرد: کتاب ارزشمند «الانصاف» اثری بسیار مفصل و ارزشمند و قوی بود که ابن‌سینا آن را در زمان اقامت خود در اصفهان تالیف کرد اما متاسفانه با تهاجم و غارتی که لشگریان سلطان مسعود غزنوی در اصفهان انجام دادند این کتاب یا به تاراج رفت و یا بنا به قول عده‌ای در آتش سوخت.
او اضافه کرد: امروز از مَدرس ابن‌سینا که قطعا فضاهای بزرگی داشته فقط یک بخش جزئی باقی مانده است، اما حتی برای همین بخش کوچک هم پیش‌بینی‌های مرمتی و حفاظتی انجام نمی‌شود و به روی مردم بسته است و این غفلت بزرگی است، در حالی که می‌توان با حفاظت صحیح، کاربری ویژه و قابل‌توجهی برای آن در نظر گرفت و به یک مکان فرهنگی برای ارائه آثار شیخ‌الرییس و معرفی این شخصیت برجسته تبدیل شود.
گفتنی است، مَدرَس ابن‌سینا در محله دردشت در خیابان ابن‌سینا اصفهان واقع شده و در سال ۱۳۸۳ با شماره ۱۱۵۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
لینک کوتاه :