مخاطرات وقت‌کشی در احیای برجام
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه *
در طول ۱۶ ماه گذشته که مذاکرات هسته‌ای بی‌نتیجه مانده، طرفی که بیشترین زیان را دیده ایران است؛ با بررسی هر یک از طرفین برجام، درمی‌یابیم که برخی از بازیگران از تاخیر در توافق سوده برده‌اند. برخی دیگر نیز مانند اروپا حالا که دچار چالش انرژی با روسیه شده‌اند، سعی در احیای توافق هسته‌ای دارند.
در این میان مساله ایالات متحده آمریکا فراتر است. آمریکا از آنجا که دچار چالش هژمونی با روسیه و چین است، در حال حاضر سعی دارد برخی از مسائل منطقه‌ای خود را با ایران حل و فصل کند و به چالش‌های مرتبط با هژمونی خود بپردازد.
در این میان تنها طرفی که تحریم مانده ایران است؛ به ویژه اینکه در طول یک‌سال گذشته تحولاتی در دنیا شکل گرفته که بیشترین فرصت‌ها را از ایران گرفته است. ایران در طول تحریم‌ها بر اساس آمارها حداقل ماهانه سه میلیارد دلار به خاطر عدم صادرات نفت، فرآورده‌های نفتی، میعانات و… ضرر کرده است. در واقع می‌توان گفت هر ماه که از این مدت گذشته برابر با یک سال عملکرد عمرانی به کشور ضرر زده است.
البته در این میان نمی‌توان از خاطر دور داشت که نخستین کسی که در این زمینه به صلح بین‌المللی خیانت کرد، دونالد ترامپ بود و بعد از او، بایدن ضربه دوم را به احیای برجام وارد کرد.
در این رابطه هر چند که ایالات متحده با سیاست فشار حداکثری خود، موقعیت طلایی برجام را از بین برد، بعد از آن شاهد بودیم که واشنگتن نوعی سیاست سهل‌گیرانه را در برابر برخی از تحریم‌های ایران جهت به نتیجه رسیدن توافق اتخاذ کرد. با این حال قدر فرصت‌های ایجادشده آنچنان که باید در ایران دانسته نشد و نتیجه‌ای جز مسدود شدن بیشتر دلارهای ایران در بانک‌های خارجی و اعمال تخفیف‌های نجومی برای فروش نفت در بر نداشت. ایران در این مدت می‌توانست حداقل روزانه یک و نیم میلیون بشکه نفت صادر کند که این فرصت برای ما از دست رفت. علاوه بر این بازارهایی برای ایران از دست رفتند که خاصیتی استثنایی داشتند. می‌دانیم که در بازار انرژی از دهه ۱۹۶۰ میلادی تاکنون چنین موقعیتی به واسطه بروز جنگ در اوکراین پیش نیامده است. حال در شرایطی که تحریم‌ها باعث شده ما توان استفاده از این فرصت‌ها را نداشته باشیم، همچنان برخی در کشور معتقدند که نباید برجام احیا شود؛ عده‌ای که دلیل مربوط به برنامه هسته‌ای را مورد تاکید قرار داده و بدون اینکه نامی از بمب اتم بیاورند، بر لزوم غنی‌سازی ۹۰ درصدی اورانیوم تاکید می‌کنند. یعنی به صورت تلویحی تلاش می‌کنند راهبرد دفاعی کشور به سلاح هسته‌ای مجهز شود؛ در صورتی که مساله راهبردی کشور این نبوده و نتیجه‌ای جز ضربه زدن به سیاست اصولی و خارجی کشور ندارد.
در واقع وقتی ایران راهبرد نظامی هسته‌ای ندارد، طرح مباحثی مثل سوخت ۹۰درصدی فقط منجر به وقت‌کشی بیشتر در دیپلماسی هسته‌ای می‌شود.
عده‌ای دیگر بدون اینکه دلیلی در این رابطه بیاورند با مباحثی مثل نزدیک شدن زمستان در غرب و مواردی از این نوع طرح تاخیر در توافق را مطرح می‌کنند.
این در حالی است که انتخابات کنگره آمریکا در ماه نوامبر قرار دارد و پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که دموکرات‌ها اکثریت کرسی مجلس نمایندگان را از دست خواهند داد.
به همین دلیل اگر جمهوریخواهان که هم‌قسم برای اخلال در روند توافق هستند اکثریت کنگره را به دست آورند، حتی رییس‌جمهوری آمریکا نیز برای استفاده از پنج ابزار اجرایی خود در جهت رفع تحریم‌ها دچار چالش خواهد شد. به همین دلیل ممکن است با تغییر ترکیب سیاسی در مجلس نمایندگان، دیگر احیای برجام ممکن نباشد و چالش ایران و آمریکا برای دوران دیگری ادامه پیدا کند.
از سوی دیگر لازم به ذکر است، همان‌طور که عده‌ای در آمریکا و اسراییل مخالف جدی برجام بوده و تداوم حیات سیاسی خود را منوط به ادامه تنش‌ها می‌دانند، متاسفانه در کشور ما نیز عده‌ای از تداوم تنش‌ها در سیاست خارجی سود می‌برند؛ تنش‌هایی که آسیبش به کشور و ملت وارد می‌شود.
مردم ایران به واسطه ظرفیت‌ها و منابعی که در کشور وجود دارد، این استحقاق را دارند که جزو چهار ملت ثروتمند جهان باشند، در حالی که اکنون روزبه‌روز بیش از هر کشور دیگری فرصت‌های اقتصادیشان از دست می‌رود.
در پایان باید اشاره کنم، همان‌طور که دولت روحانی باید در مقابل تعلل در توافق هسته‌ای پاسخگو باشد و صحبت‌های امروز روحانی به هیچ‌وجه بار مسوولیت ایشان را کم نمی‌کند، به همان میزان دولت سیزدهم هم در قبال کشتن زمان باید پاسخگو باشد، زیرا در نهایت این اعداد و ارقام هستند که باید به قضاوت بنشینند. امروز اعداد و ارقام نشان می‌دهند که حداقل ماهانه سه میلیارد دلار ضرر از محل صادرات نفت و فرآورده‌های مرتبط نفتی به ایران تحمیل می‌شود. اینها علاوه بر زیان‌هایی است که در رابطه با فرصت‌های سرمایه‌گذاری و اعمال بیش از ۲ هزار تحریم بر کشور تحمیل شده و موجب فرصت‌سوزی گسترده برای ما شده است.
* رییس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و تحلیلگر مسائل سیاسی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :