مردی برای تمام فصول تاکسیدرمی نوین
به گزارش جهان صنعت نیوز: این موزه محل نمایش حیوانات تاکسیدرمی شده است. این حیوانات البته همگی بر اثر مرگ طبیعی و یا بروز سوانح مرده‌اند و به خاطر تاکسیدرمی کردن کسی آنها را نکشته است.
عقاب بزرگی که پر گشوده و انگار به سمت بازدیدکنندگان یورش می‌برد، خرس‌های قهوه‌ای و روباه‌هایی که اگر ندانید وارد یک موزه حیات‌وحش شده‌اید در زنده بودن آنها شک نمی‌کنید، بخشی از آثار طبیعی و هنری شگرفی هستند که در موزه هفت‌چنار به نمایش در آمده‌اند که به همت هدایت‌الله تاج‌بخش طراحی و ایجاد شد. چهارشنبه گذشته اما تاج‌بخش که با عنوان پدر علم تاکسیدرمی ایران شناخته می‌شود بر اثر بیماری درگذشت تا موزه حیات‌وحش هفت‌چنار و حیوانات تاکسیدرمی شده در موزه دارآباد به عنوان نمودی از مهارت‌های علمی و هنری او به یادگار بماند.
*زندگی علمی پدر علم تاکسیدرمی نوین
دکتر هدایت تاج‌بخش از اولین پایه‌گذاران فن تاکسیدرمی در ایران محسوب می‌شود. او در سال ۱۳۱۹ در تهران متولد شد و تحصیلات خود را در رشته تاکسیدرمی با درجه دکتری و با موضوع بافت‌شناسی حیوانات وحشی دریافت کرد.
پیشتر خودش در خصوص چگونگی علاقه‌مند شدن به تاکسیدرمی در مصاحبه‌ای گفته بود:
«توجه به طبیعت و شکار از قدیم در خانواده ما وجود داشت و از آنجا که ما یکی از خاندان‌های مربوط به قاجار هستیم، شکار کردن به عنوان تفریح و سرگرمی در میان افراد خانواده دنبال می‌‌شد. من و برادرم از دوران نوجوانی به همراه پدر و عمویم به شکار می‌‌رفتیم و حیوانات شکاری را خشک می‌‌کردیم تا اینکه به این فکر افتادیم این کار را از حالت تفریحی خارج کنیم و به صورت حرفه‌ای در‌آوریم. اتفاقا هنگامی که پدرم در لرستان راهنمای گروه هیات علمی ویلیام استریت بود، بسیاری از شکارهای من و برادرم مورد توجه این هیات ۳۰ نفره قرار گرفت و با حمایت و راهنمایی آنها تشویق شدیم به آمریکا برویم، دوره‌های تاکسیدرمی را فرا بگیریم. سال ۱۳۴۱ همراه برادرم به شیکاگو، سیاتل و بعد واشنگتن رفتم و دوره‌های مربوط به این رشته از جمله طراحی، عکاسی، مجسمه‌سازی، آناتومی حیوانات، زیست، شیمی و دیوراما (اقلیم‌سازی) را در موسسه برادران جونس گذراندم.»
سال ۱۳۴۶ تاج‌بخش پس از اخذ درجه کارشناسی ارشد از آمریکا به ایران برمی‌گردد و با همکاری کانون شکار وقت شروع به فعالیت می‌کند. بسیاری از حیوانات تاکسیدرمی شده در موزه دارآباد، موزه تاریخ طبیعی و پردیسان ساخته او و دستیارانش است.
پس از این تاج‌بخش در سال ۱۳۶۶ مدرک دکتری خود در رشته بافت‌شناسی حیوانات وحشی را اخذ کرد و در سال ۱۳۷۲ با تلاش و ممارست موزه طبیعت و حیات‌وحش ایران واقع در محله دارآباد تهران را دایر کرد.
تدریس و آموزش تاکسیدرمی در دانشگاه آزاد اسلامی، آموزش ۸۰۰ دانشجو و اجرای بیش از ۷۰ پروژه پایان‌نامه، طراحی و ایجاد موزه‌های طبیعت و حیات‌وحش دارآباد تهران و شهر اردبیل، تهیه مطالب علمی برای کتاب نخجیران، اجرای صور فلکی، کهکشان راه شیری و منظومه شمسی برای مرکز ستاره‌شناسی ایران، نگارش ۸۰ مقاله علمی و طراحی موزه آثار طبیعی و حیات‌وحش هفت‌چنار در منطقه ۱۰ تهران از دیگر اقدامات وی است.
وی همچنین سال‌ها در کارگاه تاکسیدرمی موزه طبیعت و حیات‌وحش ایران واقع در منطقه دارآباد و در تاسیس و اقلیم‌سازی موزه هفت‌چنار در بریانک تهران فعالیت داشت.
دکتر هدایت‌الله تاج‌بخش پس از سال‌ها ترویج و آموزش علم تاکسیدرمی و پرورش صدها دانشجو در این عرصه، عصر روز چهارشنبه ۱۶ شهریورماه فوت کرد.
*اهمیت و جایگاه دکتر تاج‌بخش
جایگاه شاخص دکتر تاج‌بخش در حوزه تاکسیدرمی و ایجاد موزه‌های حیات‌وحش در ایران برای بسیاری مشخص نبوده و با این چهره اثرگذار علم تاکسیدرمی نوین در کشور آشنا نیستند.
برای آنکه بیشتر با جایگاه علمی و انسانی دکتر تاج‌بخش آشنا شویم به سراغ امیر قاسمی مدیر موزه هفت‌چنار رفتیم.
وی در پاسخ به این پرسش که مرحوم تاج‌بخش چه اقداماتی برای موزه هفت‌چنار انجام داده گفت:
وی طراحی دیوراماهای موزه در زمان تاسیس موزه هفت‌چنار را بر عهده داشت. در مقاطع بعدی نیز وقتی دانشجویان می‌آمدند، در موزه هفت‌چنار حاضر شده و با دوستان ارتباط گرفته و نکات آموزشی را با آنها در میان می‌گذاشت. درواقع دکتر تاج‌بخش به عنوان طراح شاکله اصلی موزه مطرح است.
قاسمی در خصوص جایگاه علمی و ویژگی‌های رفتاری دکتر تاج‌بخش نیز به «جهان‌صنعت» گفت: از نظر من دکتر تاج‌بخش جزو نوادر عصر حاضر بود. باتوجه به اینکه علم تاکسیدرمی علم فراگیری نیست و هر کسی به سمت این علم جذب نمی‌شود، به نظرم دکتر تاج‌بخش با علم خوبی که در این زمینه داشت و باتوجه به شاگردان خوبی که تربیت کرده، می‌توان گفت که به نوعی علم تاکسیدرمی را در ایران نجات داده است و جلوی انحصاری شدن این علم را گرفته است.
مدیر موزه طبیعی هفت‌چنار ادامه داد: در مجموعه‌هایی نظیر هفت‌چنار و دارآباد اهمیت و جایگاه ایشان روشن است به گونه‌ای که در مجموعه دارآباد سردیس وی ساخته شده و در معرض نمایش قرار گرفته است.
قاسمی در خاتمه خاطرنشان ساخت: دکتر تاج‌بخش خدمات شایان توجهی را ارایه داده‌اند. متاسفانه به این‌طور افراد زیاد در زمان حیاتشان بها نمی‌دهند و امیدواریم حداقل با فوت دکتر تاج‌بخش اهمیتی که می‌بایست به ایشان داده شود و مردم بیشتر با شخصیت و کارهای ایشان آشنا شوند ایجاد شود.
*آرزویی که محقق شد
آشنایان و نزدیکان دکتر تاج‌بخش که از سالیان گذشته او را می‌شناسند می‌گویند که از زمانی که از آمریکا به ایران برگشته آرزوی ایجاد یک موزه حیات‌وحش را داشته است.
کمال عظیمی‌نیا که در سال ۷۲ در شهرداری در سمت رییس کمیسیون ماده پنج تهران مشغول به کار بوده در خصوص این آرزوی دکتر تاج‌بخش و نحوه تحقق آن می‌نویسد: «با توجه به علاقه‌ام به حوزه محیط زیست طبیعی و حیات‌وحش، یکی از دوستان مشترک هدایت‌الله تاج‌بخش را به من معرفی کرد. به تازگی از آمریکا بازگشته بود، مردی قدبلند و چهارشانه، سبیل‌های تاب داده و سر و لباسی اسپرت و شیک با صدایی بم با چند آلبوم عکس در دست وارد دفتر من شد. از سابقه خودش و نوری (برادرش) در آمریکا و مکزیک در ساخت موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی برای شکارچیان نامدار آمریکایی گفت. وقتی من را مشتاق دید، آلبوم‌ها را گشود و با احتیاط از همراهی با والاحضرت‌ها در سفرهای شکار و نشان دادن عکس‌ها و نمونه‌های تاکسیدرمی شده توسط خودش صحبت کرد. بعد از حدود یک ساعت گفت: «من آرزویم این است که یک موزه برای ایران بسازم.» با تردید سوال کردم: «موزه؟»
با شوقی وصف‌ناشدنی از ساخت کارگاه تاکسیدرمی، دیوراما و زیستگاه‌های صخره‌ای و صحرایی صحبت می‌کرد. یک لحظه احساس کرد حرف‌هایش را نمی‌فهمم. لحنش را عوض کرد و گفت این موزه محلی خواهد بود برای تجمع علاقه‌‌مندان، محققان، دانشجویان، کارشناسان محیط‌زیست و شکارچیان و…
او را خیلی جدی یافتم هرچند صحبت‌هایش قدری رویایی به نظر می‌رسید. گفت شما یک جایی را به من بدهید و پشتیبانی کنید من قول می‌دهم موزه بسازم.»
با موافقت کرباسچی شهردار وقت مجوز اعطا می‌شود. بعد از مدتی هم محل فعلی موزه دارآباد را که به صورت ساختمانی نیمه‌تمام بوده از بنیاد مستضعفان خریداری شده و با هماهنگی شهرداری منطقه، مشاور و پیمانکار گرفته می‌شود و کار طراحی موزه و تبدیل ساختمان موجود به موزه زیر نظر مرحوم تاج‌بخش شروع می‌شود.
همزمان با اولین اتاق‌هایی که در موزه آماده می‌شود، هیات‌مدیره شکل گرفته و دیری نمی‌پاید که موزه با محوریت تاج‌بخش محل رفت و آمد متخصصان به نام حوزه محیط‌زیست کشور می‌شود.
با نگاهی به این روند و تحقق آرزوی دیرین تاج‌بخش می‌توان گفت او احتمالا امروز آن بالا بالاها نشسته و از اینکه آرزوی دست نیافتنی‌اش محقق شده خشنود است. خشنود است از اینکه به قول اخوان ثالث یادگاری برای خودش گذاشته «برتر از بی‌بقای خاک.»
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهخواندنیلینک کوتاه :