آیا اروپا و آمریکا به طرح جایگزین احیای برجام می‌اندیشند؟
نادر کریمی‌جونی *
وقتی جوزف بورل، پنج هفته پیش اعلام کرد که پیشنهادهای خود برای پایان دادن به مذاکرات احیای برجام را ارائه می‌کند، بسیاری از ناظران حتی شهروندان چه در ایران و چه در کشورهایی که منازعه ایران و آمریکا را از نزدیک دنبال می‌کنند، مطمئن شدند که مشاجره لفظی میان ایران و ایالات‌متحده بالاخره پایان خواهد یافت و این پرونده مختومه خواهد شد. اما در همان ابتدا این ایران بود که گفت اگر این پیش‌نویس مورد توافق واقع نشود باز هم دنیا به آخر نمی‌رسد و می‌توان به مذاکرات ادامه داد. با این موضع‌گیری روشن بود که احتمال به نتیجه نرسیدن بر سر پیش‌نویس ارائه‌شده از سوی اتحادیه اروپا وجود دارد و ممکن است همان جریان نه‌چندان امیدبخش تبادل دیدگاه و پیشنهادها- برخلاف آنچه جوزف بورل امید داشت- ادامه یابد. حالا چیزهای زیادی آشکار شده است از جمله اینکه ایران تقاضاها و انتظارهایی دارد که از آن کوتاه نمی‌آید و آمریکا اهدافی دارد که با تقاضاها و انتظارهای ایران منطبق نیست و با این وضع آشکار نیست که روند مذاکرات و حصول نتیجه در این مذاکرات به کجا خواهد انجامید. حتی دیپلمات‌ها و تحلیلگرانی که در هفته‌های گذشته با امیدواری سخن می‌گفتند و می‌خواستند که در اعلام پایان مذاکره‌های پیچیده ایران و آمریکا و حصول توافق برای احیای برجام پیش‌قدم باشند اکنون هیجان و عجله گذشته را ندارند و با اینکه کماکان به خوش‌بینی خود ادامه می‌دهند اما با احتیاط بیشتری سخن می‌گویند و از بیان تاریخ محتوم و یا ضرب‌الاجل برای پایان گفت‌وگوهای وین، پرهیز می‌کنند.
بیانیه انتقادآمیز اروپایی‌ها علیه ایران که در آن برخی تقاضاها و درخواست‌های غیرسازنده و نابجا خوانده شد و رویکرد ایران را سبب توقف مذاکرات خوانده بود نه فقط به حل ماجرا و باز شدن قفل مذاکرات کمکی نکرد بلکه گمان می‌رود این بیانیه، اوضاع را پیچیده‌تر کرده است. اروپایی‌ها در این بیانیه مواضع ایران را به وجود آورنده تردیدها و نگرانی‌های جدی در مورد نیات آن کشور (ایران) دانسته و گفته‌اند که احیای برجام نباید موجب فرار ایران از پاسخگویی به سوال‌های آژانس شود. کشورهای یادشده علاوه بر این در مورد به ثمر رسیدن مذاکرات در وین ابراز بدبینی کردند. در مقابل، ایرانی‌ها در واکنش‌های غیررسمی این بیانیه اروپایی‌ها را گستاخانه خواندند و در واکنش‌های رسمی، سه کشور اروپایی را متحد آمریکا و غیرمستقل ارزیابی و دیدگاه آلمان، فرانسه و انگلستان را رد کردند. ایرانی‌ها می‌گویند تقاضای اضافه یا جدیدی را مطرح نکرده و از این بابت رویکرد و موضع اروپایی‌ها را درک نمی‌کنند.
متحدان دو طرف هم مواضعی کمابیش همسو با دیدگاه‌های متحد خویش داشتند. رژیم‌صهیونیستی که همیشه درصدد نابودی توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌ها بر جمهوری اسلامی ایران است از این بیانیه و مواضع اروپایی‌ها استقبال و دوباره تاکید کرد که نباید هیچ توافقی با ایرانی‌ها صورت گیرد. البته اعراب و مشخصا اعراب حاشیه جنوبی خلیج‌فارس موضع صریحی نگرفتند ولی به قرینه مواضع پیشین این کشور می‌توان احتمال داد که کشورهای عربی هم با دیدگاه‌های تل‌آویو، چندان مخالف نیستند. در عین حال روسیه که این روزها در کنار ایران ایستاده است به انتقاد از این موضع آلمان، فرانسه و انگلستان برخاست و اولیانوف بیانیه مذکور را خیلی بی‌موقع خواند. اولیانوف در توئیترش تلویحا صدور این بیانیه را برای حصول توافق در گفت‌وگوهای وین مضر دانسته بود. البته اروپایی‌ها در صدور این بیانیه به تحولات گفت‌وگوهای وین توجه نداشتند. از نظر آنها، گفت‌وگوهای وین در هفته‌های اخیر کاملا متوقف شده بود. اما نشست دیروز شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای که هدف اروپایی‌ها برای صدور این بیانیه بود، قرار است دوباره موضوع بازرسی‌ها از ایران را مطرح و بررسی کند. البته ایران پیش‌دستی و آمادگی خود برای همکاری سازنده با آژانس را اعلام کرده است؛ موضعی که گمان نمی‌رود در رویکرد آژانس نسبت به ایران تغییر چندانی به وجود آورد.
دیپلمات‌های صهیونیستی در روزهای اخیر ابراز عقیده می‌کنند که احتمالا حصول توافق میان ایران و آمریکا تا پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا امکان‌پذیر نباشد. اگر این پیش‌بینی‌ای که در برخی محافل آمریکا نیز بیان شده است درست باشد، آنگاه ممکن است احیای برجام و حصول توافق تا پایان ۱۴۰۱ به طول بینجامد. در این صورت در ماه‌های آینده چه روندی طی خواهد شد؟
ممکن است اروپایی‌ها و ایالات متحده حصول توافق و کشاندن پرونده ایران به شورای امنیت را توامان دنبال کنند. در این صورت باید منتظر بود که نشست حاضر شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای دست‌کم به ایران برای همکاری بیشتر تذکر دهد. این گام مهمی است تا اگر در ماه‌های آینده امکان حصول توافق میان ایران با طرف غربی میسر نشد، برای طرف غربی امکان افتتاح مسیر ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت فراهم شود.
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :