مسیر ناهموار هوشمندسازی معادن/زیرساخت‌ها آماده نیست
به گزارش جهان صنعت نیوز: صنعت معدنکاری ایران با وجود قدمت و بزرگی از جمله آخرین صنایعی است که ناچار است وارد فاز دیجیتالی شدن شود. با اینکه معادن ایران ظرفیت ویژه‌‌ای دارند (تاجایی که گفته میشود ایران از نظر منابع زیرزمینی جزو ۱۰ کشور برتر دنیاست، در قاره آسیا رتبه سوم و در خاورمیانه نخست را به خود اختصاص داده است)، اما تاکنون از این ظرفیت به نحو شایسته‌ای بهره‌برداری نشده است. تا حدی که هنوز اکتشاف و استخراج، برش‌ها و باطله‌برداری‌ها در معادن کشور به شکل سنتی انجام میشود. حالا تاکید شده که فناوری‌های نوپدید راهکار مناسبی برای پاسخگویی به کاستی‌‌ها هستند.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهند هوشمندسازی معادن به زیرساخت‌هایی از جمله ماشین‌آلات مدرن، اینترنت فراگیر، اپراتورهای کارشناس و تیم‌های تامین و نگهداری متخصص نیاز دارد که هیچ کدام در ایران فراهم نیست. به این ترتیب با توجه به اینکه معدنکاران ایرانی هنوز در گیرودار تامین ماشین‌آلات نو و تعطیلی کسب‌و‌کار خود هستند و اینترنت با سرعت مناسب و به شکل کامل در کشور آماده نیست، بنابراین دیجیتالی شدن بیشتر جنبه نمایشی داشته تا اینکه حلال مشکلات باشد!
دیجیتالی شدن معادن اولویت اصلی دنیا
درباره اهمیت دیجیتالی شدن معادن، یک فعال معدنی با اشاره به اینکه صنعت معدن از چندین جهت حائز اهمیت است و باید پاسخگوی نیاز مصرف‌کننده‌ها باشد، گفت: در سال‌های اخیر کاهش عیار سنگ معدن و افزایش عمق معدنکاری، هزینه استخراج را افزایش داده و روند بهره‌وری را با چالش همراه کرده است. همچنین وضع قوانین سختگیرانه از سوی جوامع بین‌المللی چالش‌هایی را به همراه داشته است. اما مساله مهم اینکه فناوری در بخش معدن در حال توسعه است، به همین منظور لازم است، در این زمینه شرکت‌های فراهم‌کننده زیرساخت دید جامع‌تری نسبت به بخش معدن داشته باشند.
امید اصغری گفت: دیجیتالی شدن معادن اولویت اصلی بسیاری از مدیران معدنی دنیا است و ۴۳ درصد مدیران معدنی بین‌المللی در این خصوص گفته‌اند دیجیتالی شدن را در اولویت کاری خود قرار داده‌اند. در این باره می‌توان گفت هوشمندسازی به معنای استفاده بیشتر از فرصت‌های موجود و فناوری‌ها است.
اصغری همچنین با اشاره به اینکه در سه سال اخیر اهمیت این موضوع باعث شده علاوه بر پژوهش‌ها به سه مسیر دست پیدا کنیم، عنوان کرد: در مسیر اول طرح هوشمندسازی معادن در ایمیدرو در دستور کار قرار گرفت که در این مسیر مشکلات و چالش‌ها بررسی شد و در حال حاضر در فاز میدانی و در حال پایش معادن هستیم.
او در ادامه خاطرنشان کرد: امروز در بیشتر معادن کشور ۳ مشکل اصلی در زمینه زیرساخت از جمله اینترنت وجود دارد. مشکل دوم مربوط به اطلاعات پایه موجود و اعتبارسنجی است و نکته آخر هم مربوط به آموزش بوده زیرا امروز نگاه غالب، تولید در بخش معدن است. در خصوص مسیر دوم اصغری افزود: مسیر دیگر اطلاع‌رسانی در حوزه معدنکاری دیجیتال است.
معدنکاری دیجیتال به اطلاعات، اتوماسیون و تکنولوژی اشاره می‌کند که برای کمک به افزایش کارایی، تقویت ایمنی و کاهش هزینه‌های عملیاتی در طول فرآیند استخراج معدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. معادن هوشمند، معادنی هستند که تجهیزات کلیدی آنها از طریق سنسورهای تعبیه شده، دیجیتالی شده است و اطلاعات را از طریق یک شبکه بی‌سیم به یک سیستم مرکزی انتقال می‌دهند.
مزایای هوشمندسازی معادن
از مزیت‌های دیجیتالی شدن صنعت معدن می‌توان به افزایش کارایی، کاهش ریسک، فراهم کردن محیط کار امن برای کارگران، افزایش تولید، کاهش هزینه‌های جاری، ماندگاری تجهیزات و… اشاره کرد.
کاهش هزینه‌ها: از مزایای هوشمندسازی معادن می‌توان به کاهش هزینه‌های عملیاتی اشاره کرد. نظارت بی‌سیم و از راه دور بر معادن می‌تواند نسبت به وسیله‌های نظارتی سنتی هزینه بسیار کمتری داشته باشد. بنابراین با وجود سیستم انتقال داده هوشمند در هزینه‌های نیروی کار انسانی صرفه‌جویی میشود. همچنین هزینه‌های کابل‌کشی و نگهداری از آنها نیز خودبه‌خود حذف خواهند شد. با هوشمندسازی معادن نه تنها کنترل آمار و اطلاعات آسان‌تر میشود، بلکه می‌توان وسایل حمل‌و‌نقل را نیز از راه دور هدایت و حتی برای تعامل خودکار هر دو اینها برنامه طراحی کرد.
امنیت کارگران: با وجود شرایط کاری بسیار خطرناک آنها، این مساله فوق‌العاده حائز اهمیت است. کارگران زیادی جان خود را حین کار در معادن از دست می‌دهند. هوشمندسازی معدن‌ها لزوم ورود کارگران به مکان‌های دور و با دسترسی سخت را کاهش می‌دهد و احتمال خطر جانی را کم می‌کند.
ماندگاری تجهیزات: نصب و نگهداری تجهیزات دیجیتال مانند سنسورها و جی‌پی‌اس‌ها آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از تجهیزات نظارتی قدیمی است. این تجهیزات همچنین در شرایط محیطی سخت دوام بالایی دارند و می‌توانند بدون آسیب دیدن یا اختلال در عملکرد، مدت‌های طولانی کار کنند. با وجود هوشمندشدن معادن می‌توان به ماندگاری طولانی تجهیزات نظارتی اطمینان داشت و در زمان و هزینه صرفه‌جویی کرد.
موانع دیجیتالی شدن
اما از موانع رشد هوشمندسازی در ایران می‌توان بر بی‌اعتمادی، ضعف همکاری، ضعف تضمین بازگشت سرمایه، ضعف حفظ امنیت داده‌ها تاکید کرد.
با اینکه معادن هوشمند روزبه‌روز در حال گسترش هستند اما بدون شک تا همه‌گیر شدن فاصله زیادی دارند. یکی از دلایل این مساله وجود موانع مختلف برای سازگار شدن با فناوری جدید در بخش معدنکاری است. از طرفی معادن اصولا جدا از هم کار می‌کنند و در رقابت با یکدیگر هستند. پس معادنی که با یک شرکت کار می‌کنند در زمینه امنیت، بهره‌وری و دیگر موارد مجبور به رقابت می‌شوند.
عدم همکاری بین شرکت‌های معدنی: سیاست‌های داخلی یکی از موانع اجرای فناوری‌های جدید است. برای حل آن معادن نیازمند هماهنگی از سوی همه شرکت‌ها به منظور تسهیل یکپارچه‌سازی و نوآوری‌های سیستمی هستند. از آنجایی که معادن مستقل رقابتی هستند، برای هر کدام از آنها باید امکانات و تکنولوژی لازم را در سطح رضایت‌بخشی فراهم کرد.
بی‌اعتمادی: علاوه بر مساله رقابت‌پذیری، پیمانکاران معدن معمولا به خدمات ابری (cloud services) و اینترنت اشیا (IoT) بی‌اعتماد هستند؛ زیرا به طور کلی دیدگاه بسیار محافظه‌کارانه و امنیتی نسبت به اطلاعات معادن خود دارند. هر چند تجربه‌های نامطلوب قبلی و ضعف در این سیستم‌ها در کنار حساسیت و الزام امنیت بالای معدنکاری نیز در این بی‌اعتمادی تاثیر بسزایی داشته است.
ضعف تضمین بازگشت سرمایه: معدنکاری یک صنعت قدیمی است و سرمایه‌گذاری در این صنعت با ریسک حداقلی انجام میشود. یعنی جذب سرمایه برای ورود تکنولوژی جدید به این صنعت باید با تضمین بازگشت سرمایه همراه باشد و همین مساله خود به یک مانع در روند دیجیتالی شدن معادن بدل شده است.
ضعف حفظ امنیت داده‌ها: یکی از مواردی که باید در هوشمندسازی معادن به آن توجه داشت، حفظ امنیت داده‌های مربوط به عملیات است. از آنجایی که اطلاعات و تجهیزات معدن به صورت دیجیتال کنترل می‌شوند، امکان هک شدن آنها توسط هکرها و حمله سایبری وجود دارد. در چنین شرایطی علاوه بر افشای اطلاعات، نفوذ به سیستم‌های کنترل تجهیزات معدن می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد. ممکن است به نظر برسد دستگاه‌هایی که با اینترنت اشیا کار می‌کنند، وظایف ساده‌ای برعهده دارند. در حالی که فناوری‌های پیچیده زیادی در شکل‌دهی آنها دخیل است. اگر این دستگاه‌ها داده‌های مهمی را به یک جریان کاری یا یک سیستم دیگر ارائه می‌دهند، پس امکان این وجود دارد که به طور منفی هر چیزی که به آن متصل است را تحت تاثیر قرار دهند.
در این بین اینترنت یکی از عناصر جدایی‌ناپذیر هوشمندسازی معادن است. بسیاری از دستگاه‌ها برای کارکرد درست به جریان مداوم برق یا اتصال اینترنت وابسته هستند. هنگامی که یکی از این موارد قطع شود، دستگاه نیز خاموش و عملکرد هر چیزی که به آن متصل است مختل میشود.
ایران چقدر توان دارد؟
اکنون بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به سمت هوشمندسازی معادن و معدنکاری دیجیتال پیش رفته‌اند. در حالی که معدنکاران ایرانی هنوز در تنگنای تامین و واردات ماشین‌آلات هستند. مساله این است که آیا می‌توان امید داشت که در کشور معدنکاری دیجیتال اتفاق بیفتد یا هوشمندسازی معادن صرفا یک نمایش تبلیغاتی است؟
بسیاری از تجهیزات الکترونیک هوشمندسازی معادن را نمی‌‌توان بر ماشین‌آلاتی سوار کرد که در معادن ایران به کار می‌روند یا ممکن است بتوانیم برای کار در معادن وارد کنیم. از آنجا که ایران تکنسین‌ها و اپراتورهای نگهدار ماشین‌آلات مدرن معدنی را ندارد، بسیاری از ماشین‌آلات مدرن به ایران وارد نمی‌شوند. با این حال همچنان مسوولان دولت بر هوشمندسازی معادن تاکید دارند و روی آن مانور می‌دهند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که هوشمندسازی معادن بیشتر از سمت کسانی بیان میشود که قصد سوءاستفاده از این اصطلاح را دارند؛ چراکه آنها می‌توانند با این عبارت جریانی درآمدزا برای خود ایجاد کنند.
امکان واردات ماشین‌آلات مدرن وجود دارد؟
یکی از مسائل مهم این است که هوشمندسازی نیازمند زیرساخت‌های لازم است. در این خصوص دبیر انجمن ماشین‌آلات سنگین معدنی گفت: هوشمندسازی برای معادن ایران ممکن نیست زیرا این امر نیاز به زیرساخت‌های متنوعی دارد. به هیچ عنوان نمی‌توانیم تجهیزات هوشمندسازی معادن را بر ماشین‌آلاتی نصب کنیم که اکنون در معادن استفاده می‌شوند. زیرا بحث الکترونیک در ماشین‌آلات ما بسیار پایین است. واقعیت امر این است که استفاده از هوشمندسازی معادن یک شو تبلیغاتی است.عبدالرضا صالحی بیان کرد: هنوز اکتشاف و استخراج، برش‌ها و باطله‌برداری‌ها در معادن ایران به صورت سنتی انجام میشود. در حالی که ما هنوز انتظار داریم که دستاوردها و ماشین‌آلات مدرن وارد کشور شوند. حالا یکباره می‌خواهند معادن را هوشمند کنند. این شدنی نیست و مراحل باید به ترتیب طی شود. صالحی ادامه داد: هنوز نمی‌توانیم ماشین مدرن وارد کنیم. چون سوختی که داریم با ماشین‌های مدرن سازگار نیست. همچنین اپراتورها و مکانیک‌هایی را نداریم که ماشین‌های مدرن لازم دارند.
دبیر انجمن ماشین‌آلات سنگین معدنی توضیح داد: از آن جهت که بستر مناسبی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد چنین اصطلاحاتی را رواج می‌دهند. اما هوشمندسازی نیاز به زمان، زیرساخت و تجهیزاتی دارد که در کشور نیست. نمی‌توانیم به این راحتی هوشمندسازی را وارد کشور کنیم. معدن هوشمند نیاز به تدارکات، آموزش، نیروی پرسنلی و… دارد. صالحی در پاسخ به این پرسش که آیا از تیم‌های خارجی می‌توانیم استفاده کنیم، تشریح کرد: ایران زیرساخت‌های لازم برای اجرای تجهیزات یک معدن هوشمند را ندارد. یکی از این پیش‌نیازها اینترنت گسترده است. ماشین‌آلاتی که بدون اپراتور و از طریق دیتا کار می‌کنند نیاز به پوشش حداکثری و فراگیر دارند. اگر اینترنت یک لحظه قطع شود، یا پهنای باند بالا و پایین شود، کل برنامه‌ریزی برهم می‌ریزد.
هوشمندسازی معادن حدود یک دهه است که در کشورهای پیشرفته آغاز شده و از آن به عنوان جریان انقلاب چهارم صنعتی یاد میشود. فناوری مدرن می‌تواند کارایی معادن را افزایش و هزینه و استفاده از نیروی انسانی را کاهش دهد اما مساله این است که ایران تا رسیدن به هوشمندسازی فاصله زیادی دارد.
لینک کوتاه :