وعده‌های ورود به انرژی‌های تجدیدپذیر/واقعیت‌هایی که گفته نمی‌شوند
البته این تنها راهکار نیست. به تازگی تبلیغات جدیدی از سوی مقامات وزارت نیرو برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر مطرح می‌شود. حتی اخیرا وزیر نیرو گفته که بناست قراردادهای جدیدی برای انرژی‌های تجدیدپذیر و کسانی که خواهان تولید برق از طرق مختلف این دسته از انرژی‌ها هستند، تدوین شود. در ماه‌های گذشته هم دیگر مقامات وزارت نیرو از مشوق‌ها و اعطای وام به افراد برای ورود به این عرصه سخن گفتند، اما واقعیت چیست و آیا می‌توان به این مشوق‌ها اعتماد کرد؟
افراد زیادی در سراسر کشور این سوالات را می‌پرسند و به دنبال یک راهکار در برابر افزایش تعرفه برق و راهی برای استفاده از منابع بادی محلی خود هستند. آن‌طور که در مدل مالی برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر پیش‌بینی شده، برای سال جاری که نصف آن هم سپری شده، در قانون بودجه و مطابق با ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید ردیف ثابت و مشخصی اعتباری در حدود ۳۰۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. مقامات وزارت نیرو می‌گویند که این ردیف متناسب با رشد صنعت تجدیدپذیر و ظرفیت‌های موجود می‌تواند سالانه افزایش یابد، اما با توجه به محدودیت منابع بودجه‌ای و بدهی‌های وزارت نیرو، کارشناسان می‌گویند، این عددها قابل اعتبار نیست چه آنکه ممکن است به دلیل تلاطم‌های کسری بودجه یک سال اجرا شود و سال‌های بعد معوق بماند.
راهکار دیگر برای تامین مالی پروژه‌های تجدیدپذیر که از سوی بورس انرژی پیشنهاد شده، تشکیل نیروگاه مجازی است. آن‌طور که نقوی مدیرعامل بورس انرژی گفته شرکت‌های فعال در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند با تشکیل یک نیروگاه مجازی در این بازار فعالیت داشته باشند. ضمن اینکه قراردادهای سلف موازی استاندارد می‌تواند یکی از ابزارهای تامین مالی برای انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. پیشنهاد دیگر بورسی‌ها صندوق پروژه هیبریدی است.
راهکارهای پیشنهادشده، اگرچه جالب توجه است، اما اجرایی شدن آن در گرو اعطای تسهیلات و ایجاد بازار رقابتی برای فروش برق است. در سال‌های گذشته بخش خصوصی وارد بازار برق شده و اقدام به سرمایه‌گذاری کرده است، با این حال به دلیل قیمت‌های دستوری و ثابت ماندن تعرفه‌های برق این بازار جذابیت چندانی ندارد. از سویی دولت هم بدهی‌های خود را بابت برق پرداخت نمی‌کند. در چنین شرایطی ورود به بازار انرژی‌های تجدیدپذیر یک ریسک محسوب می‌شود به خصوص آنکه تجهیزات مورد نیاز برای تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر ارقام بسیار بالایی است که از عهده یک خانوار به تنهایی برنمی‌آید.
وعده‌های رنگی
ظاهرا قرار است ۲ هزار مگاوات نیروگاه بادی از طریق صنایع بزرگ با مدل تهاتر با وزارت نیرو احداث شود. آن‌طور که وزارت نیرو اعلام کرده این طرح، یعنی معادل برق تحویلی از سوی صنایع است که وزارت نیرو متعهد می‌شود برق پایدار را حتی در شرایط پیک برای آنها تامین کند. برنامه دیگری که اعلام شده احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر است و مجوز احداث ۴۰۰۰ مگاوات از شورای اقتصاد هم دریافت شده است.
محمود کمانی رییس سازمان انرژی تجدیدپذیر هم مثل تولیدکننده‌ها دغدغه عمل به شعار‌ها را دارد. او در این رابطه گفته است: مهم‌ترین دغدغه سرمایه‌گذاران تامین مالی، خرید برق از نیروگاه‌ها است. منابعی در تبصره ۱۴ پیش‌بینی کردیم، هرچند هنوز رقم ۲۵۰۰ میلیارد تومان بودجه ۱۴۰۰ را نتوانستیم پرداخت کنیم؛ اما قرار شد در کمیسیون انرژی بررسی شود تا دغدغه سرمایه‌گذاران که ثبات در پرداخت مطالبات است برطرف شود. همچنین موضوع مالیات و بیمه از جمله مباحث سرمایه‌گذاران است که باید رفع مشکل شود.
حمیدرضا صالحی نایب‌رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران هم بر این باور است که عدم تخصیص منابع به بخش انرژی‌های نو در سال‌های گذشته از سوی سازمان برنامه و بودجه به تولیدکنندگان، باعث شده که بسیاری از فعالان و حتی سرمایه‌گذاران خارجی با دلزدگی این بخش را ترک کنند.
او می‌گوید: قرار بود براساس برنامه ششم توسعه ظرفیت تولید برق در کشور در پایان برنامه به ۱۰۰ هزار مگاوات برسد که سهم انرژی‌های نو ۵ هزار مگاوات در نظر گرفته شده بود، این در حالی است که این اتفاق نیفتاد. دلیل آن هم عدم سرمایه‌گذاری بود. از سویی به دلیل تکلیفی بودن قیمت برق از سوی دولت و در نظر نگرفتن عرضه و تقاضا در قیمت‌گذاری، وزارت نیرو با مشکلات فراوانی برای سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت خود مواجه است در نتیجه جاذبه‌های سرمایه‌گذاری در این بخش کاهش محسوسی داشته است.
عددها تصمیم می‌سازند
بر فرض که انرژی‌های تجدیدپذیر مورد حمایت دولت قرار گرفتند و آن بودجه ۳ هزار میلیاردتومانی هم برای حمایت از تجدیدپذیرها اعطا شد، باز هم که بررسی می‌شود، مسائل بسیاری باقی است که نیازمند شفاف‌سازی و در نهایت تصمیم‌گیری است. از آنجا که انرژی‌های تجدیدپذیر شامل انرژی باد و خورشید است، ورود به هر بخش هزینه‌های خاص خود را دارد. در بخش انرژی‌های بادی با توجه به قیمت‌های جهانی ثبت شده، هزینه ساخت یک توربین بادی ۵/۲ مگاوات معادل ۶۰ تا ۸۰ میلیارد تومان هزینه در پی دارد.
اگرچه توربین‌های بادی به اندازه کافی بزرگ هستند که می‌توانند بخش قابل توجهی از برق مورد نیاز خانه‌ها را تامین کنند، اما فقط توربین نیست، زمین هم نیاز دارد. برآوردها نشان می‌دهد که برای احداث مزرعه توربین بادی به حداقل یک هکتار زمین یا بیشتر احتیاج است. البته از آنجا که بیش از ۳۰ درصد از جمعیت ایران در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و ممکن است مالک زمین‌هایی باشند که بتوانند توربین بادی سبک را در آن جای دهند. این موضوع بسته به مشوق‌ها و تسهیلاتی دارد که دولت ارائه می‌کند.
نوع دیگر انرژی‌های تجدیدپذیر را توربین‌های بادی کوچک‌مقیاس تشکیل می‌دهند که بیشتر مصارف خانگی دارند. اما هزینه خرید و نصب این توربین‌ها هم بالاست. البته برآورد دقیقی از آن وجود ندارد، اما استفاده از این نوع توربین‌های خانگی بیشتر برای مناطق اطراف شهرها و نقاطی که باد در آن بیشتر می‌وزد، مقرون به صرفه است.
استفاده از انرژی باد در ایران به سال ۲۰۰۴ و با راه‌اندازی و توسعه نیروگاه بادی منجیل و بینالود برمی‌گردد. البته طی سال‌های بعد نیز ظرفیت تولید برق از انرژی بادی در ایران افزایش یافت اما هنوز مناطقی در شمال زابل، خواف و دوروح در شرق کشور وجود دارند که به دلیل باد‌خیز بودن می‌توانند حدود ۳۰۰۰ مگاوات برق تولید کنند.
روش دیگر استفاده از انرژی‌های خورشیدی است. هزینه یک پنل خورشیدی خانگی ۱۲۰ میلیون تومان برآورد شده است. عددی که به نظر می‌رسد از عهده همه خانوارها برنیاید. بنابراین استفاده از این پنل‌های خورشیدی بیشتر جنبه صنعتی می‌تواند داشته باشد تا هم هزینه‌های برق آن بخش‌ها کاهش یابد و هم با فروش مازاد به شبکه سراسری، بخشی از سرمایه‌گذاری ایجادشده برگردد.
آنچه وزارت نیرو نمی‌گوید
سیدهاشم اورعی استاد دانشگاه شریف و رییس هیات مدیره انجمن علمی انرژی بادی ایران درباره تبلیغات جدید وزارت نیرو برای ورود به انرژی‌های تجدیدپذیر می‌گوید: ۲۰ سال است که طرح توسعه انرژی تجدیدپذیر مطرح است اما در این ۲۰ سال تنها حدود ۹۰۰ مگاوات برق از این محل تولید شده است. اینکه وزارت نیرو اعلام می‌کند که در یک برنامه ۴ ساله ۱۰ هزار مگاوات به این ۹۰۰ مگاوات اضافه می‌شود. با فرض تولید یک‌هزار مگاوات در سال‌های گذشته، اگر بخواهیم به روال قبل حرکت کنیم، رسیدن به ظرفیت ۱۰ هزار مگاواتی ۲۰۰ سال طول می‌کشد اما با برنامه اعلام‌شده می‌خواهیم در چهار سال یعنی ۵۰ برابر قبل افزایش ظرفیت داشته باشیم.
او اضافه می‌کند: رسیدن به ظرفیت ۱۰ هزار مگاوات انرژی نو در هر کشوری طی دوره چهار ساله امکان‌پذیر است اما ما مجبوریم به تاریخچه و کارنامه خود نگاه کنیم. کارنامه کشور نشان می‌دهد که به میزان فراوان برنامه، مصوبه، برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم در مجلس اعلام‌شده اما درنهایت بسیاری از این برنامه‌ها عملیاتی نشده است.
این کارشناس انرژی تاکید می‌کند: برای ایجاد ظرفیت (نه انرژی) یک کیلووات انرژی خورشیدی حدود ۶۰۰ دلار نیاز است. این رقم در انرژی بادی حدود ۷۵۰ دلار هزینه دارد، یعنی حدود ۲۰ درصد گران‌تر است اما راندمان انرژی خورشیدی ۲۰ درصد است و راندمان انرژی بادی در ایران به خاطر سیستم باد خوب ۵۰ درصد، یعنی نیروگاه تجدیدپذیر خورشیدی ۲۰ درصد انرژی موجود در تابش خورشید را به برق تبدیل می‌کند ولی در ایران نیروگاه بادی متوسط ۵۰ درصد انرژی موجود در باد را به برق تبدیل می‌کند. درست است که ۲۰ درصد گران‌تر است ولی ۲۵۰ درصد برق بیشتری به ما می‌دهد و این آدرس غلطی است که به وزیر نیرو داده شده است و به دلیل اینکه اطلاعات دقیقی در این خصوص ندارد و در این صنعت نبوده و تخصصش این نیست، اینها را در نظر نمی‌گیرد.
او اضافه می‌کند: مساله دیگر این است که ما اصولا در همه دنیا چیزی به نام بار پایه داریم، بار پایه را نیروگاه‌های حرارتی می‌دهند. بار ماکزیمم ما در تابستان و زمستان معمولا هم ظهر و هم ساعت ۷، ۸ و ۹ شب است. نیروگاه خورشیدی چون تابش خورشید معمولا از ساعت ۱۱ تا ۳ و ۴ بعدازظهر ماکزیمم است، تولیدش بیشتر در ظهر است و درنتیجه پیک ظهر را تامین می‌کند ولی پیک شب را تامین نمی‌کند اما نیروگاه بادی با توجه به رژیم بادی کشور از نزدیک‌های ظهر تا آخر شب ادامه پیدا می‌کند، درنتیجه نیروگاه بادی هر دو پیک را پوشش می‌دهد. این هم نکته دومی که وزارت نیرو در نظر نمی‌گیرد و دارد مسیر را اشتباه می‌رود.
لینک کوتاه :
