رقابت‌پذیری اجتماعی و توسعه‌یافتگی
نادر پیروز *
رقابت جهانی برای توسعه وارد عرصه جدیدی شده است. ظهور فناوری‌های نوین، بحران‌های جهانی اقتصادی، زیست محیطی و انرژی، افزایش شکاف طبقاتی و تقابل میان کانون‌های قدرت در شرق و غرب همگی گواهی بر این مدعاست. برای ارتقای توانمندی کشور ایران در سال‌های اخیر شاهد تاکید زیادی بر محورهای نظامی و امنیتی و هدفگذاری‌های سالانه و مستمر اقتصادی بوده و هستیم. لازمه دستیابی به همه این اهداف والا داشتن مزیت رقابت اجتماعی است. اخیرا اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی غرب و شرق تحقیقات زیادی در زمینه چگونگی افزایش رقابت‌پذیری جوامع خود انجام داده‌اند. موارد ذیل خلاصه و چکیده این تحقیقات است که می‌تواند برای ما ایرانیان نیز آموزنده و الهام‌بخش باشد.
عزم و اراده ملی
ملت‌هایی که بر فراز قله سیاست جهانی می‌ایستند و به بالاترین دستاوردهای فناوری دست می‌یابند همگی از عزم و اراده راسخ ملی برای توسعه و پیشرفت برخوردار هستند. این عزم و اراده ملی در شخصیت یکایک افراد جامعه نیز متجلی می‌شود و آحاد جامعه را با توجه به استعدادها و قابلیت‌های هر یک از آنها به خلاقیت، نوآوری، تلاش و پشتکار، التزام به ارزش‌های اخلاقی، احترام به قوانین داخلی و بین‌المللی و حرکت شتابان در راستای منافع ملی کشور ترغیب و تشویق می‌کند. خواست ملی شرط لازم رسیدن به دستاوردهای بزرگ یک ملت است. یقینا نمی‌توان از ملتی که به دنبال توسعه و پیشرفت نیست انتظار شکوفایی و رفاه و رونق اقتصادی داشت. توسعه‌طلبی شرط اول توسعه‌یافتگی است.
هویت ملی منسجم
ملت‌هایی که دارای هویت ملی متحد و هماهنگ هستند نسبت به ملت‌هایی که هویت ملی آنها پراکنده و ناهماهنگ است، مزیت اجتماعی بیشتری دارند. این کیفیت عموما باید در احساس تعلق و دلبستگی شهروندان به کل کشور و جامعه ظهور و بروز داشته باشد. پژوهش‌های تاریخی همگی بر این گواه هستند که انسجام هرچه بیشتر در هویت ملی نقش اساسی در توسعه اقتصادی دارد. ایالات‌متحده، ژاپن و آلمان هر کدام زمانی که به این انسجام دست یافتند موفق شدند تا پیشرفت‌های چشمگیر اقتصادی را به ارمغان آورند. در مقابل کشورهایی چون عراق، لبنان، مصر و بسیاری دیگر علی‌رغم توانمندی‌های بالقوه دچار سردرگمی و عقب‌افتادگی هستند. با از میان بردن تضادها و تناقض‌های درونی یک جامعه مسیر توسعه هموار می‌شود. اگر سرنشینان یک خودرو هر کدام مسیری متفاوت در نظر داشته باشند رسیدن به مقصد با دشواری‌های بسیاری همراه خواهد بود. تحمیل نکردن خواست فردی و گروهی بر خواست عمومی گام نخست برای رسیدن به این هماهنگی است. احترام به نظر اکثریت یعنی استقبال از پیشرفت و رسیدن به مقصد توسعه‌یافتگی.
فرصت‌های مشترک
فرصت‌های مشترک به این معناست که تا چه اندازه تمامی مردم یک کشور استعدادها، امکانات، ابتکارات، مهارت‌ها و هوش و ذوق خود را در راستای موفقیت، سعادت، رفاه و افزایش قدرت آن کشور به کار می‌گیرند. به عبارت ساده‌تر ملتی موفق و حاکمیتی کارآمد است که بتواند خواست فردی و اجتماعی، اهداف آحاد جامعه و منافع ملی را در یک راستا قرار دهد. تلاش‌ها و کوشش‌های هر فرد در جامعه باید در جهت دستیابی به اهداف کلان آن ملت باشد. آن هنگام که شاهد باشیم مردم هر کشور در حال تلاش شبانه‌روزی برای پیشرفت و توسعه هستند یعنی آن جامعه راه خود را پیدا کرده و هیچ نیروی داخلی و خارجی نمی‌تواند آن ملت را از مسیر توسعه باز دارد. تعریف منافع ملی بدون تبیین منافع اقتصادی آن معنا ندارد، لذا یکی از وظایف اصلی حاکمیت و نخبگان جامعه تبیین منافع جامعه در راستای رسیدن به اهداف توسعه‌ای آن کشور است. سهیم بودن در ثمرات توسعه‌یافتگی انگیزه لازم را برای رسیدن به این هدف هموار می‌کند.
حاکمیت فعال
داشتن حاکمیتی کارآمد، پرانرژی، مدبر و هوشمند یکی از موتورهای اصلی توسعه است. بدون داشتن حکمرانی موثر و یک دولت کاردان و خردمند در راس آن نمی‌توان شاهد توسعه، پیشرفت، رفاه و تامین امنیت ملی یک کشور بود. حاکمیت کارآمد به منزله تصدی‌گری اقتصادی و اجتماعی دولت نیست بلکه به معنای سکانداری و هدایت جامعه، ایجاد ارتش و قوای نظامی مقتدر و فراهم آوردن بستر لازم ژئوپولتیک در راستای رشد و تعالی آن کشور است. بریتانیای قرن نوزدهم و ژاپن بعد از جنگ جهانی نمونه‌های تاریخی هستند که نقش‌آفرینی مثبت حکومت در پیشبرد اهداف و توفیقات ملی را نشان می‌دهند. وظیفه هدایت جامعه به سمت توسعه بر عهده حاکمیت آن ملت است. به علاوه داشتن ساختار حاکمیتی پویا و شایسته‌سالار از شخص حاکمان مهم‌تر است.
نهادهای کارآمد
فصل مشترک تمامی ملت‌های سعادتمند داشتن نهادهای عمومی و خصوصی کارآمد است. نهادهای کارآمد هزینه معاملات اقتصادی و تعاملات اجتماعی را به شدت کاهش می‌دهند، خلاء حضور حاکمیت را در بسیاری حوزه‌ها به خوبی پر می‌کنند، در حل و فصل معضلات و مشکلات جامعه نقش موثری ایفا می‌کنند و در زمینه‌هایی چون پژوهش‌های علمی مزیت‌های رقابتی کشور را دو چندان افزایش می‌دهند. نهادهای کارآمد حرکت و عملکرد یک حاکمیت فعال که همان موتور توسعه جامعه است را روان و پرشتاب می‌کنند. هر چه تعداد ستون‌های یک ساختمان بیشتر و قوی‌تر باشد بنای توسعه بلندتر و پایدارتر خواهد بود. نهادها ستون‌های بنای توسعه هستند.
به عنوان نمونه دستگاه قضایی کارآمد، سیستم امنیتی روزآمد و هوشمند، دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی پیشرفته، تشکل‌های صنفی و انجمن‌های غیردولتی حلقه‌های اثربخش و تعیین‌کننده‌ای در ایجاد مزیت رقابتی اجتماعی برای یک کشور هستند.
جامعه‌ای با قدرت یادگیری و تطبیق
جوامعی که از پویایی و رقابت‌پذیری بالایی برخوردارند تشنه یادگیری و به‌کارگیری ایده‌های نو و سیاست‌ها و روش‌های تازه هستند. آنها شبکه‌های علمی و فکری خود را پرورش می‌دهند و از فضای بحث و بررسی و نقد به شدت استقبال می‌کنند. در فضای عمومی جامعه آموزش و یادگیری و تبادل اطلاعات و نظرات و اندیشه‌ها را تشویق و ترویج می‌کنند. دانش را در سطح کاربردی آن به نحو احسن به کار می‌برند. دائما روش‌های مورد استفاده خود را مورد ارزیابی و تجدیدنظر قرار می‌دهند. رکود و سکون را به هیچ وجه برنمی‌تابند. کیفیت نظام آموزشی، نوآوری در سیاستگذاری، جریان آزاد اطلاعات و ظرفیت نقد و بررسی و تعاطی افکار از مهم‌ترین شاخصه‌های یک جامعه با قدرت یادگیری و تطبیق بالا است.
تکثر و تنوع رقابت‌پذیر
دو عامل تکثر و تنوع در افزایش رقابت‌پذیری یک جامعه بسیار موثر است. تکثر صرفا به معنای به رسمیت شناختن انواع قومیت‌ها، نژادها، طبقات اجتماعی و فرهنگ نواحی نیست بلکه شامل افراد با توانمندی‌ها و استعدادهای مختلف، تحصیلات و مهارت‌های گوناگون نیز می‌شود. به طور کلی تکثر امکان به‌کارگیری هر چه بیشتر امکانات و ظرفیت‌های جامعه است.
عامل دوم تنوع نام دارد. منظور از تنوع به رسمیت شناختن تمامی مراکز تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در جامعه است. هر جامعه‌ای در سطوح مختلف رسمی و غیررسمی به جمع‌بندی نهایی می‌رسد. اینکه یک جامعه بتواند مجاری قانونی و متعارف خود را علی‌رغم تعداد و تفاوت‌های آن بپذیرد و این سطوح مختلف بتوانند در عمل با هم همکاری کنند و در نهایت جامعه را به سمت رشد و تعالی هدایت کنند بسیار مهم است. هماهنگی و کارسازی در مقابل پراکندگی و کارشکنی است. در مجموع دو عامل تکثر و تنوع در میزان رقابت‌پذیری اجتماعی بسیار موثر است.
امروزه توسعه مهم‌ترین عرصه رقابت میان کشورهاست. ملت ایران برای توفیق در این عرصه همانند یک تیم ورزشی باید از آمادگی لازم و هوشیاری کافی برخوردار باشد. توجه و رعایت فهرست هفتگانه فوق که می‌توان عوامل دیگری نیز بر آن افزود از مهم‌ترین اصول پیروزی در رقابت جهانی توسعه است.
* کارآفرین
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :