آب هیرمند در مقابل به رسمیت شناختن طالبان

نادر کریمی‌جونی *

از آخرین باری که حاکمان طالبان در افغانستان وعده روان شدن آب هیرمند به سوی ایران را دادند حدود ۴۰ روز می‌گذرد. در آن هنگام اختر محمد نصرت سخنگوی وزارت انرژی و آب افغانستان تصریح کرده بود که مطابق توافق ۱۳۵۱، در حالت عادی ایران ۲۲ مترمکعب در ثانیه از سد کمال‌خان و رود هیرمند حق‌آبه دارد و ما به عنوان حسن همجواری ۴ مترمکعب به این میزان اضافه کردیم که در موقع خشکسالی این حق‌آبه کاهش خواهد یافت. پیش از آن بارها مقامات مختلف جمهوری اسلامی ایران از جمله مقامات وزارت امور خارجه، وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط‌زیست و نماینده ویژه رییس‌جمهوری در امور افغانستان درباره پرداخت حق‌آبه ایران از رود هیرمند موضع‌گیری کرده بودند. آن مقامات همگی در این‌باره که آب یادشده به زودی به سوی ایران روان می‌شود و حق‌آبه دریاچه هامون پرداخت خواهد شد ابراز خوشبینی کرده بودند. این خوشبینی در حالی ابراز می‌شد که در دوره‌های گذشته و حکومت‌های پیش از طالبان در افغانستان، هیچ‌وقت حق‌آبه ایران از آب هیرمند داده نشده بود و حتی آخرین رییس‌جمهوری افغانستان، محمد اشرف غنی، تعهد واریز ۲۵ درصد از آب هیرمند به سوی ایران را زیر پا گذاشت و گستاخانه تقاضا کرد که ایران در قبال دریافت آب از هیرمند باید به افغانستان نفت رایگان بدهد.

اما در دوره جدید حکومت در افغانستان، حاکمان جدید هم دست از اخاذی برای دادن حق‌آبه ایران برنداشته‌اند. با آنکه مقامات طالبان به مشروعیت حق‌آبه ایران اذعان دارند و تصریح می‌کنند که دست‌کم ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب در سال باید به ایران داده شود اما از ابتدای به قدرت رسیدن این گروه در افغانستان، کمتر یا حدود ۸ میلیون مترمکعب آب، یعنی فقط حدود یک درصد از سهم ایران، به کشورمان واریز شده است. جالب است که همین آب واریزشده به خاطر وظیفه‌شناسی طرف افغانستانی و حاکمان طالبان نبوده است بلکه در آن سوی مرزها سیل‌هایی رخ داده که ناگزیر، آب به این سوی مرزها آمده و با توجه به رفتار مقامات طالبان، دور از ذهن نیست که اگر طالبان می‌توانست از ورود همین سیلاب به ایران هم جلوگیری می‌کرد.

با این حال طالبان همواره ادعا می‌کند که اجازه نمی‌دهد حتی یک قطره از آب هیرمند وارد شوره‌زار شود. علاوه بر این آن‌طور که اختر محمد نصرت، سخنگوی وزارت آب و انرژی افغانستان به خبرنگاران گفته بود، قرار بود ۲۲ مترمکعب در ثانیه آب از افغانستان وارد ایران شود. طالبان‌ها، سخاوت به خرج دادند و به این ۲۲ مترمکعب، ۴ مترمکعب دیگر هم به خاطر حسن همجواری افزودند و به این ترتیب قرار شد تا ۲۶ مترمکعب در ثانیه، آب از بند کمال‌خان وارد ایران شود و در مسیرش شهروندان افغانستانی ساکن استان نیمروز را هم سیراب کند. اگرچه برخی مقامات دولتی ایران از ورود محدود آب به منطقه سیستان خبر می‌دهند و می‌گویند که طالبان به بخشی از تعهدات خویش عمل کرده است، اما ناظران مستقل و نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی به صراحت می‌گویند که طالبان هیچ‌گاه به طور ارادی، آب به سوی ایران روانه نکرده و سازه منحرف‌کننده آب در بند کمال‌خان همچنان وجود دارد و به کار خود ادامه می‌دهد.

قرائن متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد به‌رغم لفاظی‌ها و وعده‌های داده شده از سوی مقامات طالبان، این گروه تمایل و اراده‌ای برای پرداخت حق‌آبه ایران ندارد. از جمله این قرائن حفظ سازه انحراف‌هنده آب بر روی بند کمال‌خان است چنانکه پس از به قدرت رسیدن طالبان، اگرچه این گروه وعده داد که آب را به‌طور کامل به سوی ایران روان و ولایت نیمروز کشور خود را هم سیراب خواهد کرد ولی بعدا نه فقط آن سازه انحراف‌دهنده حفظ شد بلکه آب هم‌اکنون نیز به سوی شوره‌زار گودزره جریان دارد.

گمان می‌رود که طالبان انتظار دارد در ازای دادن آب به ایران، حکومتش از سوی تهران به رسمیت شناخته شود و چون مقامات جمهوری اسلامی ایران برنامه‌ای برای به رسمیت شناختن حکومت این گروه ندارند عملا چشم‌اندازی برای ورود آب هیرمند به ایران وجود ندارد. در این صورت ممکن است در مواقعی و بر اثر یک رخداد- مانند سیل- و یا یک تغییر موضع مقامات محلی مقداری محدود، آب وارد ایران شود، اما این ورود آب را نباید عمل به تعهد از سوی طالبان حساب کرد چراکه این گروه در بیش از یک سال گذشته، رفتاری که منطبق بر اصول بین‌المللی و رعایت تعهدات باشد، انجام نداده است.