بی‌تدبیری دولت در صنعت مس
به گزارش جهان صنعت نیوز: با اینکه در منطقه رتبه نخست و در دنیا رتبه یازدهم را داریم اما این فلز آنطور که انتظار می‌رود شرایط خوبی ندارد. از اکتشاف و استخراج که بگذریم می‌بینیم وضعیت فرآوری و صادراتش هم‌چندان خوشایند نیست.با اینکه تحریم‌ها و افزایش نرخ ارز بر این حوزه تاثیرگذار بوده اما برخی باور دارند مشکل بیشتر از داخل نشات می‌گیرد. اغلب گفته می‌شود که دولت مانع‌تراشی می‌کند و با اینکه سهم ۵ درصدی دارد اما بیش از ۸۰ درصد کنترل این حوزه را در اختیار گرفته است، چراکه بزرگ‌ترین ذخایر مس و قدرت سرمایه‌گذاری را در دست دارد. گاهی هم عده‌ای از مانع‌تراشی‌ها برای رونق تولید سود برده و مانع بهبود شرایط می‌شوند.
روزنامه «جهان‌صنعت» در رابطه با وضعیت این فلز غیرآهنی در کشور با دکتر احمد مشکانی عضو هیات‌رییسه انجمن مس کشور گفت‌و‌گو کرده است که در زیر می‌خوانید.
– وضعیت ایران از نظر ذخایر مس به چه صورت است؟
امروز حدود ۳ هزار آلیاژ مس در کشور وجود دارد که در مناطق مختلف گسترده و پراکنده‌اند. قوی‌ترین زون‌های ساختاری و متالوژنی کشور نیز شامل ارومیه- دختر، ارسباران، خاش نهبندان، البرز غربی و طارم است که پتانسیل بسیار بالایی دارد و مساحت گسترده‌ای را دربر گرفته است. البته در زون‌های ساختاری دیگر هم کانسارهای خوب مس کشف شده است. همچنین حدود ۲ هزار و ۵۰۰ اندیس مس، معدن متروکه و ذخیره مس در کشور شناسایی شده است.
در مورد قدمت مس هم باید بگویم که صنعت مس‌کاری و ساخت ظروف مسی در کشور ما بسیار کهن بوده، طوری که قدمت ۶ تا ۸ هزار ساله دارد. ظروفی که در تپه‌های سیلک کاشان و آبرفت‌های جیرف پیدا شده، نشان از قدمت چندین هزار ساله این صنعت در ایران دارد. در زمان‌های قدیم با توجه به تحقیقات دانشمندان مشخص شده، از کانسنگ‌های اکسیدی مس با کوره‌های خاص و زغال چوب، مس مات تهیه و از آن در ظروف و موارد دیگر استفاده می‌شده است.
– با این همه پتانسیل، چرا در سطح جهانی به جایگاه مناسبی دست نیافته‌ایم؟
پاسخ به این سوال را می‌توان در مقایسه با کشورهای موفقی مثل شیلی مطرح کرد. در این رابطه باید به حجم ذخایر مفید و میزان سرمایه‌گذاری در مس توجه کرد. ۲ هزار و ۵۰۰ اندیس مس در ایران کمتر از ۲۰ درصد ذخایر بهره‌برداری شده است. از این بین کمتر از ۵ درصد در اختیار دولت است، حدود ۱۵ درصد در اختیار بخش خصوصی و روی ۸۰ درصد باقی مانده هنوز کار اکتشافی و عملیات دقیقی صورت نگرفته است.
در کل دنیا ۸۷۰ میلیون تن مس کشف شده (از ۵ میلیارد تن تخمین زده شده) است. مصرف جهان هر سال در خصوص فلز مس ۲۸ میلیون تن است که در حال حاضر دچار بحران شده است. اما در مقایسه با کشور شیلی به عنوان یکی از توانمندترین‌ها در زمینه مس باید گفت که تفاوت فاحشی بین ایران و شیلی وجود دارد. کل سرمایه‌گذاری مس در شیلی ۲۷ میلیارد دلار بوده در حالی که در ایران حدود ۱/۲ میلیارد دلار است. همچنین کل صادرات شیلی در سال گذشته ۲۳ میلیارد دلار بوده اما صادرات ایران ۹۵۰ میلیون دلار بوده که بسیار ناچیز است. به این ترتیب متوجه می‌شویم که سرمایه‌گذاری ما با میزان تولید همسان نبوده و این مهم به یکی از جدی‌ترین چالش‌ها در حوزه مس تبدیل شده است. در واقع باید گفت که شیلی استعداد کشف ذخایر و تولید معدن بیشتری را دارد و پتانسیل لازم را هم دارد در حالی که شرایط در ایران به این‌گونه نیست.
– سهم بخش خصوصی در تولید مس کشور چقدر است؟
بخش اعظم مس ایران در دست دولت قرار دارد و اغلب معادن بزرگ در اختیار دولت هستند. به طور مثال حدود ۹۰ درصد تولید کاتد مس در دست شرکت ملی مس و تنها ۱۰ درصد در اختیار بخش خصوصی قرار دارد. همین میزان از کنترل نشان می‌دهد که دولت حدود ۸۸ درصد معادن را در اختیار دارد.
در این بین بخش خصوصی کنترل معادن کوچک را در اختیار دارد. حال با توجه به اینکه تولید معادن کوچک کم است، انتظار می‌رفت که انجمن مس شکل بگیرد و این مشکل را حل کند. البته خوشبختانه این انجمن شکل گرفته و دوره دوم انتخابات را هم پشت سر گذاشته است. در این دور ۷ کمیته در نظر گرفته شدند که از بخش خصوصی باید تشکیل شوند. این کمیته‌های تخصصی شکل گرفتند که در حوزه‌های اکتشاف، استخراج، فرآوری، تولید دانش و صنایع پایین‌دستی و محیط‌زیست و انرژی نو فعالیت می‌کنند. به این ترتیب انتظار می‌رود که سهم بخش خصوصی پررنگ‌تر شود.
– وضعیت این فلز در آینده را چطور پیش‌بینی می‌کنید؟
با توجه به اینکه ایران کشور معدن‌خیزی است، به طور حتم در آینده می‌شود معادن بیشتری در حوزه مس کشف کرد. مساله دیگر اینکه مس یکی از عناصری است که در آینده بیشتر مورد استفاده قرار خواهد گرفت. از جمله می‌توان به نقش آن در خودروهای الکتریکی و استفاده جهت افزایش انرژی پاک اشاره کرد. با توجه به این دستور کار جهانی که باید فضای سالم‌تری داشته باشیم مجبور هستیم روی صنایعی تمرکز کنیم که آلایندگی کمتری داشته‌اند و از سوخت فسیلی کمتری استفاده می‌کنند. به این ترتیب عنصر مس می‌تواند در آینده بسیار موثر باشد و در صنایع مختلف ما را به سمتی هدایت کند که آلودگی کمتری شاهد باشیم.
– کمی در رابطه با مشکلات این عرصه صحبت کنیم، برخی از قوانین یک‌شبه و متناقض در بخش معدن صحبت می‌کنند، تا جایی که گفته می‌شود برخی از قوانین معدنی کاملا غلط هستند و باعث می‌شوند رکود در این حوزه شکل بگیرد. به باور شما این مشکل چقدر به معدنکار ضربه می‌زند؟
بحث مهم قوانین را می‌توان با کشورهای دیگر از جمله استرالیا مقایسه کرد. در واقع به معدنکاران گفته می‌شود زمانی که کار معدن تمام شد، آن محیط را به شرایط قبل برگردانند. در اروپا نیز معدنکاری آزاد است اما به یک سری موارد اهمیت می‌دهند و بر اساس دلایل مشخص فرد باید از فعالیت معدنی اجتناب کند. درواقع نکته مهم در مورد دیگر کشورها این است که آنها دانش فنی داشته‌اند، کار علمی انجام و قوانین مورد نیاز را مورد توجه قرار داده‌اند.
این در حالی است که در ایران شاهد تغییر مداوم قوانین معدن هستیم که به یک معضل در بخش اکتشاف تبدیل شده است. متاسفانه معدنکاران هر روز با یک قانون جدید روبهرو می‌شوند. در صورتی که اگر روی قوانین کار مدون، علمی و کارشناسی انجام شود دیگر نیازی نیست که مدام تغییر کنند.
درحالی که قوانین ۴۰ سال قبل پشتوانه فکری داشته و بسیار دقیق مطرح شده‌اند، قوانین امروز به هیچ وجه اینچنین نیستند. مدت‌ها است با مدیرانی سر و کار داریم که کارشان را تجربی یاد می‌گیرند. جالب اینکه وقتی بعد از گذر زمان و آزمون و خطا کار را یاد گرفتند، تغییر می‌کنند و فرد دیگری وارد می‌شود که باید دوباره از صفر شروع کند! از آنجا که در کشور ما پست‌ها دستوری بوده و بر اساس لیاقت نیستند، در نتیجه عملکرد نهایی چیزی می‌شود که می‌بینیم
– یکی از انتقادات دیگری که می‌شود این است که ما دانش فنی ضعیفی داریم و در این حوزه افراد کاربلد نداریم، نظر شما چیست؟
کاملا درست است. متاسفانه دانشگاه‌ها روز‌به‌روز تضعیف می‌شوند. کارشناسان کار را بلد نیستند و چون دانش ضعیفی دارند، نمی‌توانند کار را به درستی پیش ببرند. در واقع می‌شود گفت که در ارتباط با منابع انسانی متخصص مشکل داریم و باید برای آن فکری کرد.
به این ترتیب دانش فنی کم، کمبود نیروی متخصص و قهار در حوزه اکتشاف، کمبود تعداد نیروی کار سختکوش و متعهد، رابطه ضعیف با دنیا از جمله مواردی است که به بحران اکتشاف در حوزه مس دامن زده است.
– امروز معدنکاران چالش زیادی در ارتباط با افزایش حقوق دولتی دارند. گله این است که نباید از همه به یک میزان حقوق دولتی گرفت. این مهم باعث می‌شود معادن کوچک فعالیت خود را کاهش دهند یا دچار ورشکستگی شوند، نظر شما چیست؟
حقوق دولتی متاسفانه روند افزایشی داشته و این افزایش غیرعادی و ناعادلانه است. به عنوان مثال حقوق دولتی ۸ تا ۱۲ درصد فروش کانسنگ سر معدن است که این مبلغ شاید کل سود یک معدن باشد. این در حالی است که حقوق دولتی در کشورهای دیگر بین ۳ تا ۵ درصد است، لذا باید در این مورد بازنگری صورت بگیرد. البته در گذشته معمولا هر ۳ سال یک بار این مهم تغییر می‌کرد ولی حدود یک سال است که به طور مداوم تغییر می‌کند. این مساله را هم اغلب آخر سال اعلام می‌کنند که باعث می‌شود معدنکار با اداره مالیات مشکل پیدا کند و نتواند با آرامش خاطر دست به فعالیت بزند.
– در ادامه بسیاری باور دارند محیط‌زیست و منابع طبیعی برای معدنی‌ها مانع‌تراشی می‌کنند، نظر شما چیست و چه دلایلی دارید؟
چندین سال است در این رابطه صحبت می‌کنیم ولی قانون مدونی در این رابطه نداریم. درواقع اولین چالش در زمینه اکتشاف، منابع طبیعی و محیط‌زیست است. درحالی که شیلی در میان جنگل معدن زده اما در کشور ما محیط‌زیست به کندن یک بوته هم واکنش نشان می‌دهد. این مهم را باید یادآوری کنیم که تخریب ویلاسازی در کشور به اندازه یک‌صد هزارم تخریب معدنکاری هم نیست.
مورد دیگر لزوم حفظ تنوع زیستی و جانوری منطقه است که در این باره باید گفت تعداد شکارچیان غیرمجاز و خطراتی که برای حیوانات دارند بیشتر از فعالیت معدنکاری است. متاسفانه هر ساله تعداد زیادی قوچ شکار می‌شود در حالی که در فعالیت معدن بارها دیده‌ایم آهوها کنار معدن هستند و هیچ آزاری هم به آنها نمی‌رسد. مورد دیگر لزوم توجه به تولید خودروی ملی است که لازم است مسوولان دقت کنند چقدر آنها سرب قابل جذب به بدن تولید می‌کنند! به این ترتیب می‌بینیم که آزار فعالیت معدن به محیط زیست از خیلی بخش‌ها کمتر است.
– برخی باور دارند در حوزه استخراج هم آنطور که شایسته است عمل نکرده‌ایم، نظر شما چیست؟
مشکل معدنکاران امروز کاهش تعداد دستگاه حفاری و وجود ماشین‌آلات مستهلک و از رده خارج است. معدنکار برای تامین یک ماشین نو گاهی توان مالی کافی ندارد، چراکه تهیه یک دستگاه در کمترین حالت ۴ تا ۲۵ میلیارد تومان هزینه دارد. گاهی هم توان دارد اما سیاست‌های دولت مانع آن می‌شود. به این ترتیب بیشتر از اینکه مشکل افزایش نرخ ارز یا تحریم‌ها وجود داشته باشد، مشکل بی‌تدبیری ملاحظه می‌شود.
اکثر ماشین‌آلات بین ۵ تا ۳۰ سال عمر دارند که در بخش معدن مشغول فعالیت هستند. هزینه‌های تعمیر و نگهداری بسیار بالاست و معدنکار را با مشکل روبهرو می‌کند و هزینه تولید را بالا می‌برد که سود کمتری هم حاصل می‌شود. امروز در بحث استخراج با بحث ماشین‌آلات فرسوده، هزینه سوخت بالا و نیروی متخصص کم روبهرو هستیم. گاهی برای تهیه ماشین‌آلات نو باید تا ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه کرد که برای معدنکار مبلغ بسیار بالایی است. البته در این بین گروه‌هایی هستند که از ورود ماشین‌آلات جدید جلوگیری می‌کنند و به نوعی مقابل معدنکار سنگ‌اندازی می‌کنند، چراکه به نفع‌شان نیست و وضعیت فعلی را بیشتر در راستای منافع خود می‌دانند. در ادامه یکی از مشکلات دیگر گرانی حملونقل است. متاسفانه حملونقل ما بسیار ضعیف است و در مواردی از جمله بنادر هنوز زیرساخت‌های لازم فراهم نشده است. برای حل آن پیشنهاد می‌شود حملونقل کشور را ریلی کنیم، چراکه قیمت حملونقل کامیونی دیگر مقرون به صرفه نیست.
یکی از ضعف‌های عمده در صادرات که باعث افزایش قیمت در محصولات می‌شود، ضعف در حملونقل ریلی و دریایی است. از طرفی صادرات کاتد و کنسانتره به صورت آزادانه اتفاق نمی‌افتد و باید با قیمت نامتعارف در بورس یا به شکل عادی عرضه شود. این موضوع حق معدنکاران و کارخانه‌داران را ضایع می‌کند که باید بازنگری در صادرات نیز صورت گیرد.
– تورم و افزایش نرخ ارز چقدر بر حوزه فرآوری معدن تاثیرگذار بوده است؟
تورم در کشور بالاست بنابراین هزینه‌های معدنکاران افزایش یافته است. امیدوارم این مشکل مهار شود تا برنامه‌های توسعه بتوانند بر اساس آن چیده شوند و آخر سال بتوانیم برنامه‌هایمان را با آن منطبق کنیم. به طور مثال امسال ۵۰ درصد تورم داشتیم، هزینه‌ها بالا رفت و این مساله را در چارچوب اقتصادی نچیدیم. بنابراین شرکت‌ها دچار افت اقتصادی شدند و به هدفی که قرار بوده نخواهند رسید. با توجه به اینکه در کشور ما پتانسیل خوبی از ذخایر مس وجود دارد، امیدوارم بتوانیم کاری کنیم که باعث سودآوری شود.
متاسفانه اکثر مواد شیمیایی که در بخش فرآوری مورد استفاده قرار می‌گیرند، وارداتی هستند که با افزایش نرخ دلار و تحریم‌ها به سختی به دست می‌آیند. در این بین بخش دولتی مانعی نداشته و توانسته آن را از طریق واسطه‌هایی تهیه کند. بنابراین در این روند بیشتر معادن بخش خصوصی متضرر شده‌اند. البته برخی از مواد مورد نیاز از جمله فلوتاسیون را دولتی‌ها هم دیگر نمی‌توانند تهیه کنند؛ چراکه قاچاق آن چندین برابر قیمت واقعی تمام می‌شود.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :