همبستگی راهبردی با برلین یا مسکو؟

محمدصادق جنان‌صفت *

توزیع قدرت در ایران امروز گونه‌ای است که سهم نهادهای مدنی مثل خانواده‌ها‌، حزب‌های سیاسی‌، تشکل‌های صنفی و نهادهای مدنی فعال در حوزه‌های زندگی و جامعه و نیز بنگاه‌های اقتصاد در برابر نهاد حکومت همانند کاه در برابر کوه است. این توزیع قدرت به ویژه در سیاست خارجی بیشتر از هر جای دیگر نامتوازن و نامتعادل است و به نظر می‌رسد سهم نهادهای مدنی در این بخش چیزی نزدیک به صفر است. به این ترتیب نهاد حکومت در ایران سکاندار تک و تنهای کشتی سیاست خارجی است. در این وضعیت است که شتاب گردش به همکاری با کشورهایی مثل روسیه و چین که از نظر مدیران برنامه‌ریزی سیاست خارجی دارای قدرت نظامی و اقتصادی برای کمک به ایران در مبارزه با آمریکا‌ستیزی است بیشتر شده است. البته جامعه انسانی به مثابه یک انسان باید به توصیه‌های روانشناسان عمل کرده و  برای گذر از تنهایی که او را در تله افسردگی گرفتار می‌کند و برای اینکه  زندگی شاداب و امیدوار را در ذهن و عمل او پدیدار کند باید با دوستان خود بیشتر رفت و آمد کرده و خیر برساند و خیر ببیند ، اما پرسش بنیادین این است بسیار بااهمیت‌تر این است که  یک کشور یا یک انسان با چه کسانی باید دوست باشد و معیار دوست مناسب و به‌درد‌بخور چیست.

پاسخ به این پرسش  البته کار آسانی نیست و دادن  پاسخ درست نیازمند سنجه‌هایی است که هر کس برای انتخاب دوست برای خود دارد. یکی  از معیارهای مفید و مشترک دوستی برای همه انسان‌ها این است که سابقه دوستی دیرین داشته باشند و یکی از آنها در کارنامه خود نقطه سیاهی که نشان ‌هنده خیانت به دوست دیگر است نداشته باشد‌. همراهی و هم‌مسیر بودن و داشتن منافع مشترک در درازمدت از هر جنبه انسانی و اجتماعی یکی دیگر از معیارهای دوست مناسب است. اشتراک نظر به پدیده‌هایی مثل راستی و درستی و اجتناب از فریب و نیرنگ و یکرنگی و داشتن منافع مشترک در درازمدت، برخی از معیارها برای انتخاب دوست برای یک کشور است. داشتن احساس دوستی و نزدیکی گرایش آیینی و فرهنگ و نیز توانایی کمک به یکدیگر نیز می‌تواند از معیارهای دوستی باشد. در صورتی که این معیارها را برای انتخاب دوست ایران مناسب بدانیم حالا و در شرایط امروز ایران باید بتوانیم به این پرسش جواب دهیم که دوستی ایران با کشوری مثل آلمان مناسب است یا  کشوری مثل روسیه؟ این یک پرسش بااهمیت است که می‌توان براساس پاسخ دقیق و کارشناسانه به آن راه ورود ایران را به مناسباتی که نشود از آن رها شد مسدود کرد و راه تازه و هموار را برگزید. برای این انتخاب می‌توان از همه شهروندان نظرخواهی و یک پرسش قاطع را طرح کرد و از  شهروندان خواست بگویند یا بنویسند آیا تمایل دارند ایران در بلندمدت با روسیه متحد باشد یا آلمان‌؟ می‌توان این پرسش را با فعالان اقتصادی خصوصی نیز طرح کرد و از آنها پرسید با توجه به وضعیت اقتصادی آلمان و روسیه تمایل دارند ایران با کدام کشور مناسبات  راهبردی داشته باشد. با اندکی دقت می‌توان فهمید پاسخ‌ها چیست؟  کارشناسان و متخصصان و عقل سلیم حکم می‌کند با توجه به مجموعه شرایط آلمان را به عنوان دوست نخست انتخاب کنیم تا روسیه را. آلمان هرگز مناسبات استعماری با ایران نداشته و ایران را قربانی مناسبات خود با دیگر کشورها نکرده و در شرایط تحریمی نیز کوشش کرده است راهی برای تجارت با ایران باز کند. در مقابل اما روسیه در تاریخ معاصر ایران رفتارهایی بر پایه لحاظ کردن منافع استعمارگرایانه با ایران را تجربه کرده است. آلمان یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های صنعتی در جهان را دارد و بسیاری از کارخانه‌های ایران با ماشین‌آلات ساخت آلمان تجهیز شده و آلمان یکی از خریداران اصلی نفت ایران و خریدار بالقوه نیرومندی برای گاز ایران است. چنین وضعیتی این احساس خوب را به مردم  می‌دهد تا وقتی ایران می‌تواند نفت  و گاز تولید و صادر کند این کشور تقاضا برای نفت ایران دارد. در مقابل کالاهای قابل توجهی از آلمان را می‌توان در درون خانه‌های ایرانیان دید که فایده‌مندند. آلمان در حال حاضر پس از سه کشور آمریکا‌، چین و ژاپن چهارمین اقتصاد بزرگ دنیا را به خود اختصاص داده و می‌توان امیدوار بود در زمانی که ایران نیازمند استفاده از سرمایه و تکنولوژی و مهارت است به این کشور تکیه کند و این کشور نیز به دلیل پویایی و نیاز به بازار با ایران دادوستد منصفانه داشته باشد. در مقابل این مزیت‌ها اما روسیه جز تسلیحات نظامی  هیچ کالای مرغوب و مشتری‌پسندی برای عرضه به بازار ایران ندارد. آلمان مشتری مستحکمی برای انرژی فسیلی ایران شامل نفت و گاز است در حالی که روسیه در حوزه انرژی با ایران رقیب است و در بهترین شرایط برای فروش نفت و گاز با ایران رقابت می‌کند. روسیه اکنون یک اقتصاد ورشکسته دارد و نمی‌تواند حتی به خودش کمک کند چه برسد که بخواهد به ایران کمک کند. عقل حکم می‌کند اکنون که ایران به لحاظ سیاسی و اقتصادی در بهترین شرایط قرار ندارد راستی‌آزمایی کرده و از روسیه و آلمان بخواهد به ایران کمک کنند تا بتوان دوستی آنها را اندازه گرفت.