نقش پررنگ اطلاعات پایه زمین‌شناسی در توسعه معدن
رضا جدیدی *
اطلاعات پایه مبنای طرح‌ریزی‌ها و پردازش اطلاعات بعدی است و توسعه بخش معدن و عمران کشور بدون در نظر گرفتن نقش اطلاعات پایه زمین‌شناسی ناممکن است.
با نگاهی به ماموریت اصلی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران و مقایسه تطبیقی جایگاه این سازمان‌ها در جهان درمی‌یابیم که همگی این سازمان‌ها وظیفه اصلی تولید اطلاعات پایه علوم زمین و اکتشاف ذخایر معدنی را برعهده دارند که استفاده درست و تخصصی‌ای از این اطلاعات، به هنگام‌سازی و تولید آنها مطابق با آخرین استانداردها و نیاز کشور، حلقه آغازین توسعه بخش معدن، عمران و زیرساخت است.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران در طول بیش از ۶ دهه فعالیت خود با نگاهی دقیق و متناسب با تجهیزات و دانش روز خود، بهره‌گیری از متخصصان و کارشناسان ارزشمند و همچنین بر پایه نظام ایندکس نقشه‌های پایه کشور اقدام به تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی در مقیاس‌های گوناگون کرده است. تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و اکتشافی که نزدیک به ۱۰۰ عنوان نقشه را شامل می‌شود در مقیاس‌هایی نظیر یک میلیونیوم، یک دویست و پنجاه هزارم، یکصدهزارم، یک‌بیست و پنج‌هزارم و به تازگی یک‌پنجاه‌هزارم در کشور گواهی بر فعالیت‌های آگاهانه و مستمر متخصصان این سازمان در سراسر کشور است.
وجود اطلاعات پایه یکپارچه و دقیق، در حقیقت مبنای تصمیم‌گیری، تعریف طرح‌های توسعه‌ای، زیرساختی و معدنی کشور است و به دلیل لحاظ شدن نکات علمی، شناساندن وضعیت‌های طبیعی در این نقشه‌ها و اطلاعات پایه از حیث وجود ذخایر معدنی، مخاطرات طبیعی، پدیده‌ها و پتانسیل‌های زمین‌شناسی و اکتشافی دارای ارزشی بالا و غیرقابل وصف است که بدون تردید موجب توسعه و رونق بخش اقتصادی کشور می‌شود.
نگاه غیرهدفمند تصمیم‌سازان به تولید اطلاعات پایه
آنچه در خصوص اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی و اهمیت آن آورده شد، ایجاب می‌کند تا مبنای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی بدنه حاکمیت کشور باشد و روند تولید آن، حفظ و نگهداشت نیروی انسانی متخصص این حوزه و منابع مالی مورد نیاز آن را به‌صورت مستمر و منظم پایش کند تا موجبات تحرک و رونق در بخش‌های مختلف اقتصادی، عمرانی و در نهایت ایجاد ثروت ملی و اشتغال پایدار را به دنبال داشته باشد.
با نگاهی به روند تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی در کشور و همچنین وجود نیروی انسانی متخصص در این بخش در ۲ دهه اخیر به بروز پدیده‌هایی چون کاهش چشمگیر میزان دانشجویان و دانش‌آموختگان رشته‌های زمین‌شناسی و معدن (همه گرایش‌ها)، تعطیلی، غیرفعال شدن، رهاسازی فعالیت یا حتی مهاجرت دسته‌جمعی شرکت‌های مهندسان مشاور در گرایش‌های مرتبط با فعالیت‌های بخش حاکمیتی کشور در حوزه زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی، کندی روند تولید اطلاعات پایه و نیاز روزافزون کشور به این ابزار مغزافزاری برخورد می‌کنیم.
ظهور این پدیده‌ها حاصل ضعف و نگاه نادرست کارشناسی- تخصصی برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان کشور بوده که نتایجی چون کاهش سهم بخش معدن در اقتصاد کشور، کمبود مواد اولیه معدنی مورد نیاز صنایع، ایجاد زیرساخت‌ها و جانمایی‌های نادرست عمرانی و عدم اکتشاف ذخایر و معادن قابل بهره‌برداری در کلاس جهانی و همچنین اضمحلال چرخه متخصصان بخش زمین‌شناسی، اکتشاف و معدن را به همراه داشته است.
آنچه در این میان اهمیت دارد تناقض میان واژه کوچک‌سازی دولت‌ها، برون‌سپاری خدمت و جایگاه فعالیت‌های حاکمیتی است که برای ایجاد ثروت و تحرک اقتصادی دولت‌ها عنصری حیاتی است که در سالیان اخیر از منظر نیروی انسانی همواره سعی بر عدم جذب و ایجاد محدودیت در روند به‌کارگیری متخصصان و کاهش کمیت و کیفیت ایشان در بدنه حاکمیت و همچنین بخش خصوصی بوده است. نکته جالب توجه در این مقوله نبود حتی ظرفیت برون‌سپاری خدمات تخصصی به شرکت‌های مهندسان مشاور دارای رتبه به جهت محدود بودن تعداد ایشان در رسته‌های تخصصی و همچنین ظرفیت کار ارجاعی و ضریب ریالی آن است. در واقع می‌توان گفت که سیاستگذاری نادرستی در روند تولید اطلاعات پایه، ظرفیت‌سازی برون‌سپاری خدمت و به‌کارگیری متخصصان در این حوزه داشته‌ایم.
نمونه‌ای ملموس از ارزش به‌کارگیری تولید اطلاعات پایه
اگر متخصصان و طراحان برنامه‌های کلان معدنی، عمرانی و زیرساختی از اطلاعات موجود آن در زمان خود بهره مناسبی می‌بردند امروز شاهد تحولات موثرتری در بخش معدن، زیرساخت و عمران کشور می‌بودیم. در این نمونه‌ها به معرفی دو معدن نام آشنای کشور می‌پردازیم.
معدن مس جانجا و ذخیره مدغ کریز؛ در سالیان اخیر نام این ذخیره بزرگ معدنی، ظرفیت‌سازی و روند بهره‌برداری از آن را بارها شنیده‌ایم. این ذخیره بزرگ معدنی در نقشه زمین‌شناسی یک دویست و پنجاه هزارم زابل و یکصدهزارم خونیک که در سال ۱۳۶۹ شمسی/ ۱۹۹۰ میلادی توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تهیه، منتشر و در اختیار عمومی متخصصان و فعالان بخش معدن کشور قرار گرفته است به روشنی معرفی شده و حال که قریب به ۳۲ سال از کشف این ذخیره توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گذشته، این ذخیره از روی نقشه تبدیل به معدنی بزرگ شده که در آینده‌ای نه‌چندان دور موجب رونق بخش معدن، اقتصاد و اشتغال در کشور خواهد شد.
معدن آهن سنگان؛ نام این ذخیره بزرگ معدنی نیز برای همگان آشناست و نکته حائز اهمیت ثبت و کشف این پلاسر بزرگ معدنی در نقشه زمین‌شناسی مقیاس یک دویست و پنجاه هزارم تایباد است که مطابق با سال ۱۳۶۱ شمسی/ ۱۹۸۲ میلادی توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تهیه، منتشر و در اختیار عمومی قرار گرفته است.
جمع‌بندی
آنچه در این یادداشت تحلیلی آمد خلاصه‌ای بر اهمیت و نقش تولید اطلاعات پایه، جایگاه و نقش پدیدآورندگان آن در کشور بود که با توجه به برنامه‌ها و نیازهای پیش‌روی کشور نیازمند تولید اطلاعات جدید مطابق با آخرین روش‌های روز برداشت، تجزیه و تحلیل، روش‌های نوین آنالیزهای فیزیکی و شیمیایی نمونه‌های حاصل از عملیات زمین‌شناسی و اکتشاف و در نهایت انتشار منظم، دقیق و گسترده نقشه‌های آن هستیم.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از سال ۱۴۰۰ با انتخاب رسمی مقیاس حاکمیتی یک‌پنجاه هزارم در کشور برمبنای ایندکس نقشه‌های ملی، سعی در ایجاد تحول در روند تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی کشور داشته که در فاز نخست تولید نقشه‌های زمین‌شناسی، زمین‌شناسی اقتصادی، ژئوشیمی و در فاز بعدی نقشه‌های زمین‌شناسی مهندسی و مخاطرات طبیعی (لایه‌های مختلف)، زمین‌شناسی دریایی (لایه‌های مختلف)، ژئوتوریسم و غیره را در دستور کار خود قرار داده است.
تعریف طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی که از مهرماه سال ۱۴۰۰ در استان خراسان جنوبی به اجرا درآمد و متعاقب آن اجرای این طرح در استان‌های کردستان، آذربایجان‌غربی و دیگر استان‌های هدف در راستای این سیاست خواهد بود. اجرای این طرح که محصول آن تولید و انتشار اطلاعات جدید و به‌روز در حوزه زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی کشور و به تبع آن ایجاد تحرک و شکوفایی در حوزه معدن، زیرساخت و عمران توسط بخش‌های مختلف اقتصادی کشور اعم از دولتی، غیردولتی و تعاونی‌هاست نیازمند همراهی و پشتیبانی هدفمند و مستمر مدیران و تصمیم‌سازان کشور برای فراهم آوردن قوانین متناسب با اجرای این تحول، منابع انسانی و مالی مورد نیاز اجرای آن خواهد بود که بی‌تردید ارزش‌افزوده حاصل از آن قابل توصیف نیست و تبعات و تحولات مفید و رونق‌بخشی به دنبال خواهد داشت.
* مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :