نقش ائمه جمعه در آرامش جامعه
به گزارش جهان صنعت نیوز: در هر شهر و شهرستانی، یک امام جمعه حضور دارد. در کلانشهرها اما تعداد ائمه جمعه بیش از یک نفر است. در تهران امام جمعه دائم،حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان ولی‌فقیه و حاکم اسلامی هستند و ۵ امام جمعه موقت هم از سوی ایشان منصوب شده‌اند؛ محمدحسن ابوترابی‌فرد، احمد خاتمی، محمدجواد حاج‌علی‌اکبری، کاظم صدیقی و محمدعلی موحدی کرمانی. غالبا ائمه جمعه دائم در شهرهای دیگر، همزمان نماینده ولی‌فقیه در استان هم هستند که از سوی رهبری منصوب می‌شوند.
اعضای شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، توسط مقام معظم رهبری به عنوان حاکم شرع، منصوب می‌شوند. در واقع ایشان مسوولیت‌های خود پیرامون مسائل نماز جمعه را به اعضای این شورا «تفویض» کرده‌اند. در حکم انتصاب اعضای شورای سیاستگذاری ائمه جمعه که اسفند ۱۳۷۱ صادر شده، «مرجع تصویب نصب و عزل ائمه جمعه و داوری در باب شکایات» این شورا معرفی شده است. وقتی هم که یک داوطلب امام جمعه، مورد قبول شورا قرار می‌گیرد، این شورا پس از تصویب و تنفیذ مقام معظم رهبری باید حکم فرد مدنظر را به ریاست شورا ارائه دهد تا با امضای او روند انتصاب امام جمعه تکمیل شود.
این شورا ضوابطی برای جذب امام جمعه دارد؛ حداقل سن برای داوطلب شدن جایگاه امام جمعه، ۳۰ سال و حداکثر ۶۰ سال است. فرد داوطلب باید دارای «پرونده فعال در مراکز مدیریت حوزه علمیه» بوده و «سطح سه حوزه علمیه» را به پایان رسانده باشد. به غیراز «سلامت جسمانی»، «گذراندن حداقل دو سال درس خارج» از شروط اولیه برای گزینش در این شوراست. پس از احراز این شرایط، داوطلبان باید آموزن کتبی را پست سر بگذارند و در صورت موفقیت، باید در مصاحبه «سیاسی» شرکت کنند. سال ۱۳۹۵، معاون وقت امور استان‌های شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در مصاحبه‌ای بر اهمیت نگاه سیاسی ائمه جمعه تاکید کرده و گفته بود: «آنچه برای ما بسیار مهم است و یکی از ملاک‌های ارزیابی ما نیز محسوب می‌شود این است که درباره مسائل سیاسی مهم‌ترین نکته برای ما که در ارزیابی‌ها به آن توجه می‌کنیم این است که امام جمعه چه میزان روی سیاستگذاری‌های رهبر انقلاب سرمایه‌گذاری می‌کند.»
روی یک خط؟
به دفعات دیده شده که فحوای کلام و خطی که ائمه جمعه در خطبه‌هایشان پی می‌گیرند، شباهت زیادی به یکدیگر دارد و آنها در موضوعات مشترک صحبت می‌کنند. منتقدان بر این عقیده‌اند که شورای سیاستگذاری ائمه جمعه به آنها «خط» می‌دهد؛ ولی اعضای شورا تاکید دارند که متون خطبه‌های نماز جمعه، توسط خود ائمه جمعه تدوین می‌شود و این شورا دخالتی در آن ندارد.
چندی پیش سخنگوی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه با رد «خط‌دهی» به امامان جمعه، گفته بود: «ائمه جمعه کاملا اختیار دارند تا در جایگاه خطیب و امام جمعه مسائلی که صلاح می‌دانند و تحلیل می‌کنند را ارائه دهند و پاسخگوی مطالبی که عنوان می‌کنند نیز باید باشند. پس خط‌دهی مشترک از نقطه‌ای واحد صورت نمی‌گیرد.»
بولتن نداریم، بسته‌های تحلیلی داریم
با این وجود مسوولان این شورا چندین مرتبه در لابه‌لای سخنان خود، به ارائه برخی مطالب مهم به ائمه جمعه اشاره کرده‌اند.
۶ سال پیش هم معاون وقت امور استان‌های شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور گفته بود: «مثلا هنگامی که رهبر انقلاب بر انقلابی بودن و انقلابی‌گری یا موضوع ریشه‌کن شدن فیش‌های حقوقی نجومی تاکید می‌کنند، اینها از مسائلی است که ما درباره آن، هم اطلاعات به ائمه جمعه می‌دهیم و هم توقع داریم که آنها به تبیین این دیدگاه‌ها در نماز جمعه بپردازند.»
علی نوری سخنگوی شورای سیاستگذاری ائمه جمعه مرداد ماه گذشته در گفت‌وگویی با «ایلنا» تاکید کرده بود که «در جهت‌گیری‌های کلان (ائمه جمعه) ملزم هستند در فضای سیاست‌های کلان انقلاب اسلامی حرکت کنند، زیرا نماینده حاکمیت هستند ولی در جزئیات، موضوعات و مساله‌ها نظراتی که می‌دهند تشخیص و برداشت شخصی‌شان است.»
از سوی دیگر سال ۹۸، حاج‌علی‌اکبری رییس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه در سخنانی تاکید کرده بود که «امام جمعه‌ها مشغولیت‌های فراوانی دارند و باید مرکزی وجود داشته باشد تا ائمه جمعه را در زمینه‌های محتوایی یاری دهد، مجموعه‌ای از تحلیل‌ها در اختیار ائمه جمعه قرار داده می‌شود.» او البته این نکته را هم گفت که «اینکه استفاده کنند یا خیر برعهده خود امام جمعه است و تجویزی نیست، البته طبع روحانیون و ائمه جمعه با این مسائل هماهنگ نیست و در بسیاری از موارد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد». او در عین حال در همان سخنان گفته بود که «ما بولتن خبری نداریم که بخواهیم فکرسازی کنیم، بسته‌های تحلیلی در موضوعات مختلفی داریم که مطرح می‌شود، در زمینه اشتراک مواضع گاهی موضوعاتی در کشور مانند نفتکش‌ها و گرانی‌ها در صدر مسائل کشور است و همه ائمه جمعه چون موضوع روز است اظهارنظر می‌کنند اما برخی تصور می‌کنند که فکرسازی می‌شود».
البته درگفته‌های حاج‌علی‌اکبری نوعی تناقض دیده می‌شود؛ او از یک سو می‌گوید بولتن نداریم اما تاکید دارد که بسته‌های تحلیلی در موضوعات مختلف داریم. تفاوت این بولتن و بسته‌های تحلیلی را می‌توان تنها در اسم آنها دانست.
رضا تقوی رییس پیشین شورای سیاستگذاری ائمه جمعه هم در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود «ما به هیچ‌کسی نگفته‌ایم چنین حرفی را بیان کنید یا خیر»، اما او ارائه بولتن‌های تحلیلی را تایید کرده و گفته بود: «بولتن و مجله داریم و اخبار جهانی را می‌گیریم، گروه داریم و تجزیه و تحلیل می‌کنند. مثلا مساله‌ای در عراق و سوریه رخ می‌دهد، همه اطلاعات در اختیار امام جمعه زابل یا ماکو نیست یا فرصت ندارد، بررسی کند. طبیعی است ما این اطلاعات را جمع می‌کنیم، روی سایت می‌گذارند و ائمه جمعه اختیار دارند از این مطالب استفاده کنند.»
مواضع جنجال‌آفرین
اما مواضع ائمه جمعه در قبال برخی مسائل به قدری بالا می‌گیرد که مسوولان مربوطه مجبور می‌شوند به صورت علنی موضع‌گیری کنند. سال ۹۷، هنگامی که برخی از ائمه جمعه به صورت هفتگی به دولت هشدارهای گوناگون می‌دادند، محمود واعظی رییس دفتر حسن روحانی رییس‌جمهوری وقت، موضعی تند درباره این سخنان گرفت و تاکید کرد: «معنی ندارد هر کسی هر آنچه به ذهنش می‌آید بگوید.»
او به اظهارات علم‌الهدی امام جمعه مشهد که گفته FATF مقدمه فتنه است، اشاره کرده بود و اظهار داشته: «اینکه کسانی در اوضاع امروز، مردم را دنبال مسائل حاشیه‌ای ببرند، کار درستی نیست.» واعظی به ائمه جمعه یادآوری کرده بود که «کشور، نظام و رهبر و مجلس دارد؛ رهبری که حواسش به همه موضوعات هست». او افزوده بود: «قوه قضاییه و نیروهای نظامی و انتظامی دارد که در حوزه تحت مسوولیت به وظایف خود عمل می‌کنند بنابراین در چنین کشوری معنی ندارد هر کسی هر آنچه به ذهنش می‌آید بگوید.»
سال ۹۵ هم مباحث مربوط به FATF از بحث‌های داغ روز بود و در یک روز ائمه جمعه تهران، شیراز و مشهد سخنانی مشابه علیه این موضوع ارائه کردند. محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت وقت، به آنها تذکر داد که انتظار می‌رود مباحث مطرح شده در شورای عالی امنیت ملی مورد احترام قرار گیرد. او افزوده بود: «جای طرح کامل این مباحث در شورای عالی امنیت ملی است. گاهی در رسانه‌ها و تریبون‌ها، برخی مسوولان مجبور به ارائه توضیحاتی می‌شوند که به هیچ‌وجه صلاح نیست این مباحث در سطح رسانه‌ای مطرح شود.»
البته می‌توان گفت انتقادات به دولت‌ها از تریبون‌های نماز جمعه، تابع این است که چه کسی رییس‌جمهوری باشد و چه دولتی بر سر کار. هرچند مسوولان شورای سیاستگذاری همواره تاکید دارند ائمه جمعه اظهارات جناحی و حزبی ندارند، اما فقط در یک نمونه، مانند انتقاد از مذاکرات برجام در زمان روحانی و رییسی قابل مقایسه با یکدیگر نیست.
به طور مثال در مورد خطبه‌های احمد علم‌الهدی امام جمعه مشهد، کمتر هفته‌ای را می‌توان پیدا کرد که سخنان او جنجال‌آفرین نشود. ادبیات تند و تیز او سبب شده که هر جمعه، جامعه منتظر ادبیات خاص از سوی او باشد.
«موی پریشان» از جمله لغاتی است که مکرر در ادبیات علم‌الهدی مورد استفاده قرار می‌گیرد: «دختر خانمی که موهای پریشانت را بیرون می‌اندازی و تصور می‌کنی با ولنگاری آزادی، بدان که با ولنگاری اسیر شهوترانی مردان هرزه هستی»، «زن بی‌حجاب به دنبال خود فساد را وارد جامعه کرده و جوان در برابر زن نیمه عریان با موی پریشان فاسد می‌شود»؛ «نمی‌توان با موی پریشان و بی‌حجاب در مقابل میکروفن خبرنگار از شب احیا حرف زد و احیا گرفت»؛ «حضور دختران با موی پریشان در یک کنسرت، کف زدن و بی‌حجابی و امثال اینها راه نفوذ فرهنگی دشمن است»؛ «وقتی زن یا دختر جوانی با کشف حجاب و انواع آرایش و موی پریشان خود را در اختیار نگا‌ه‌های زهرآلود مردهای هرزه می‌گذارد، فساد اقتصادی توسعه می‌یابد» و… .
ادبیات خاص؛ قوانین خاص
به غیر از ادبیات خاصی که دارد و از کلماتی مانند «عوضی»، «لاابالی» و «بی‌بند‌وبار» استفاده می‌کند، حوزه اختیارات زیادی هم در خراسان‌رضوی دارد. او که پدر همسر ابراهیم رییسی، رییس‌جمهوری فعلی نیز هست، معروف است که در خطه خراسان‌رضوی قوانینی نانوشته را اجرا می‌کند و منتقدانش به او القابی در همین مورد نسبت می‌دهند. یکی از پرچالش‌ترین موضوع مطرح شده که از سوی علم‌الهدی، عدم اجازه برای برگزاری کنسرت در شهر مشهد است. این موضوع در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶ بسیار پررنگ بود. در حالی که پدرزن مخالف سرسخت برگزاری کنسرت، حداقل در مشهد است، داماد خانواده یعنی ابراهیم رییسی با «امیر تتلو» خواننده رپ زیرزمینی دیدار کرد که موجب انتقادات گسترده‌ای از او شد.سال ۹۵ و درحالی که داماد علم‌الهدی تولیت آستان قدس رضوی بود، پدرزن در خطبه‌های نماز جمعه مشهد گفته بود: «این شهر آن‌قدر عاشق امام رضا دارد که نمی‌گذارند شما در برنامه‌ریزی‌ها و عیاشی‌هایتان در این شهر آزاد باشید.»
او افزوده بود: «در خانه امام رضا از زن بی‌حجاب رنج ببریم؟ در خانه امام رضا چانه بزنیم که آیا کنسرت باشد یا نباشد؟ شهدا برای چه رفتند؟ از خود این شهر چقدر شهید داده شد که ما در شهر، خانه و حرم امام رضا (ع) برای این مسائل چانه بزنیم و با هم بحث کنیم؟.» علم‌الهدی یکی از انتقادبرانگیزترین سخنان خود را در همین خطبه گفته بود: «تو کنسرت می‌خواهی، مشهدی نباش، برو یک شهر دیگر زندگی کن.» این سخنان با انتقادات وسیع و تندی همراه شد و منتقدان بر این باور بودند که علم‌الهدی با قوانین نانوشته‌ای که در مشهد اجرا می‌کند، حق شهروندی مردم آن شهر را پایمال می‌کند.
آن زمان گرچه داماد علم‌الهدی مسوول تولیت آستان قدس بود ولی هیچ واکنشی در برابر این مواضع پدر همسرش از خود نشان نداد. اما رییس‌جمهوری وقت در واکنش به این سخنان به تندی از علم‌الهدی انتقاد کرده بود: «هرکسی که صبح بیدار می‌شود و تریبونی پیدا می‌کند، نمی‌تواند قانونگذاری کند. هیچ وزیری در برابر هیچ فشاری نباید کوتاه بیاید و عقب‌نشینی کند.» این سخنان روحانی در واکنش به مواضع علی جنتی فرزند احمد جنتی و وزیر وقت ارشاد بود که صراحتا گفته بود: «اجرای کنسرت‌ها در این شهر مخالفانی از جمله نماینده محترم ولی فقیه در خراسان‌رضوی داشت که ما به نظر ایشان احترام گذاشته و با اینکه این کنسرت‌ها مشکل خاصی نداشت، از ادامه اجرای آنها در این استان صرف‌نظر کردیم.»
در بر همان پاشنه می‌چرخد
با ریاست‌جمهوری رییسی همان قوانین نانوشته در حال اجراست ولی دیگر صدایی بلند نمی‌شود؛ نه انتقادی و نه دفاعی. چون همان قوانین جاری در خراسان‌رضوی در حال اجراست. با این حال معلوم نیست موضع رییسی برابر پدر همسرش چیست؛ او اکنون در جایگاهی قرار دارد که باید مدافع حقوق شهروندی و قانون اساسی باشد.در مقابل این سکوت، علم‌الهدی هم انتقادی از دولت دامادش نمی‌کند و حتی حمایت‌های جانانه‌ای هم انجام می‌دهد. برای نمونه، در حالی که دولت رییسی در حوزه مذاکرات برجام همان کاری را می‌کند که دولت روحانی می‌کرد، او شهریورماه گذشته در اظهاراتی گفته بود: «در عرصه سیاست خارجی، عملکرد موفق دولت باعث شده تا قطار دیپلماسی ایران اسلامی از ریل سازش در برابر چند کشور مستکبر، وارد مسیر تعامل پویا با همسایگان شود که در آثار آن، توسعه اقتصادی را هم شامل خواهد شد.»
این دست رفتارها و اظهارات، می‌تواند این موضوع را در ذهن جامعه تداعی کند که برخی از ائمه جمعه برای پیشبرد دیدگاه‌های خود، از این تریبون استفاده می‌کنند؛ حتی اگر آن دیدگاه‌ها دور از قانون رسمی کشور باشد. از سوی دیگر این موضوع اختیارات رییس‌جمهوری در حوزه دفاع از قانون اساسی را هم به چالش می‌کشاند.
ائمه‌جمعه مرجعیت فکری در جامعه ندارند
محمدعلی ابطحی از فعالان سیاسی اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با بیان اینکه «مردم به دیدگاه‌های ائمه‌جمعه خیلی نزدیک نیستند و سامان فکری خودشان را از آنها نمی‌گیرند»، گفت: «در واقع ائمه‌جمعه مرجعیت فکری و تاثیرگذاری خاصی در جامعه ندارند که اگر تاثیرگذار بودند باید در مورد مسائلی مانند حجاب و رعایت سایر وظایف دینی در جامعه پاسخگو می‌بودند. با همه هزینه‌هایی که برای سازمان تبلیغات اسلامی و ائمه‌جمعه و… انجام می‌شود، ائمه‌جمعه نه تنها تاثیرگذار نیستند، بلکه در مواقعی تاثیر عکس می‌گذارند.»
او تاکید کرد: «تعیین‌کنندگی ائمه‌جمعه در جامعه‌ای که به صورت فطری به سمت دین و اخلاق است، وقتی در قالب امام جمعه تصویر دین و اخلاق دیده می‌شود، به کمترین سطح می‌رسد.»
معاون اسبق پارلمانی ریاست‌جمهوری در دولت اصلاحات، توصیه کرد که «ائمه‌جمعه نماینده حاکمیت در نظر گرفته شود و نه نماینده دین و اخلاق.» او افزود: «بنا بر این ائمه‌جمعه آنچنان تاثیرگذار نبوده و البته نباید هم باشند. بسیار جای تاسف است که ظرفیتی که می‌توانست کارآمد و به نوعی پایگاه باشد، خلوت و بی‌اثر است.»
برخورد خشن آبروی نظام را می‌برد، نه آن ورزشکار
محمد تقی فاضل میبدی عضو مجمع محققان و مدرسان حوزه علمیه قم به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «گفتار غالبی که مطرح می‌شود، در بین نسل جوان تاثیر منفی دارد ولی ممکن است میان نسل سنتی مثبت باشد. ائمه‌جمعه با زبان، فهم و درک نسل جوان آشنا نیستند که اگر بودند، ممکن بود بسیاری از مشکلاتی که امروز داریم، کمتر باشد.» او افزود: «این نوع گفتار برخی از ائمه‌جمعه، جوانان را از نظام و دین دور می‌کنند و بین جوانان با نظام و دین فاصله می‌اندازند.
مطالبات جوانان عجیب است و با تهدید و ترس و چند حدیث، آنها نمی‌روند در خانه‌شان بنشینند و دست از مطالبه‌گری بردارند.»
استاد دانشکده مفید قم ادامه داد: «در مورد اعتراضات اخیر، به شیوه مناسبی برخورد و عمل نشد و این نوع عمل و برخورد، وضعیت را بدتر می‌کند.»
او تاکید کرد: «زبان نسل جوان را باید با نگاه همان جوانان تحلیل کرد و شیوه‌ای که جوانان امروز فکر می‌کنند، مانند جوانان سال ۵۷ نیست.» عضو مجمع محققان و مدرسان حوزه علمیه قم با اشاره به سخنان علم‌الهدی امام جمعه مشهد، گفت: «جملاتی از آقای علم‌الهدی خواندم که جمله بدی درباره آن خانم ورزشکار بیان کرده است.
ایشان گفته که آن خانم آبروی نظام را برده است؛ آنچه آبروی نظام را می‌برد، برخورد خشن و دستگیری خانم‌ها در خیابان است که چند فرد یک خانم را در ون می‌اندازند؛ این برخوردهاست که آبروی نظام را می‌برد و نه آن ورزشکار.» او با بیان اینکه «در مورد مسائل اقتصادی مسوولان خوب شعار می‌دهند ولی در عمل اتفاقی نمی‌افتد»، تاکید کرد: «وقتی جوانان نمی‌توانند مایحتاج خود را تامین کنند، دیگر با تهدید و بگیر و ببند، نمی‌توان آنها را آرام کرد. این روش‌ها، روش‌های نادرستی است و جای گفتار و عمل، هر دو عوض شوند.»
لینک کوتاه :