اصرار بر تحریک افکار عمومی

در همین حال خبرگزاری ایسنا از سقز گزارش داده که «بعدازظهر چهارشنبه عمده افراد حاضر در مراسم چهلم مهسا امینی به خانه‌های خود بازگشتند، اما برخی همچنان در سطح شهر سقز حضور داشتند به نحوی که این شهر در بعدازظهر مراسم چهلم، فضایی ملتهب، اما بدون درگیری را تجربه کرد. به دنبال التهابات و احتمالادرگیری‌های پراکنده به وجود آمده بعد از مراسم چهلم، به جهت ملاحظات امنیتی اینترنت شهر سقز قطع شد.»
مراسم چهلم مهسا امینی در سایر شهرها و دانشگاه‌های کشور هم برگزار شد که البته تجمعات معترضان با روش‌های متنوعی متفرق می‌شد. البته وضعیت در دانشگاه‌ها متفاوت بود؛ چراکه نیروهای انتظامی و امنیتی بنا بر قانون حق حضور در محیط دانشگاه‌ها را ندارند و بر این اساس روش‌های متنوعی که برای متفرق کردن تجمع‌کنندگان در شهرها صورت می‌گرفت، در دانشگاه‌ها امکان‌پذیر نبود.
تحریک سریالی افکار عمومی
اما از آغاز اعتراضات همین روش‌های متنوع در برخورد با اعتراضات مردمی جریان داشت و دارد؛ برخوردهایی که بسیاری از ناظران را بر این عقیده سوق داد که راه و روش درستی برای مواجهه با این تجمعات اتخاذ نشده است.
اولین روزی که تجمعات اعتراضی به شکل راهپیمایی صورت گرفت، تجمع خیابان حجاب بود؛ مردمی که در اعتراض به برخورد نیروی انتظامی و گشت‌های ارشاد به خیابان آمدند و شعارهای خود را سر می‌دادند یگان‌های ویژه و ضد شورش و همچنین ماشین آب‌پاش ضد شورش در بلوار کشاورز هم حضور داشتند.
با گذشت از این قضایا و برخوردهایی که صورت گرفت، کم‌کم تجمعات بیشتر و شعارها تندتر شد. هنوز علت و چگونگی مرگ مهسا امینی روشن نشده بود که ماجرای مرگ نیکا شاکرمی در روزهای اعتراضات هم به آن اضافه شد؛ پس از روایاتی که خانواده شاکرمی در شبکه‌های اجتماعی از پیدا کردن پیکر فرزندشان و همچنین نحوه تدفین او روایت کردند، صدا و سیما قصد پاتک به این روایات را داشت، به همین دلیل گزارش‌هایی با حضور خاله و دایی نیکا در بخش‌های خبری به صورت گسترده‌ای منتشر کرد. همین گزارش‌ها باز هم محل سوال شد؛ خاله‌اش که تا دیروز در شبکه‌های اجتماعی درباره خواهرزاده‌اش موضوع خودکشی را رد می‌کرد، جلوی دوربین صدا و سیما حرف دیگری زد. یا صحبت کردن دایی نیکا و صداهایی که از پشت صحنه شنیده شد، بر حدس و گمان‌ها و بدبینی‌ها افزود. افکار عمومی هنوز این جریان را هضم نکرده بود که نام «حدیث نجفی» هم سر زبان‌ها افتاد؛ به عنوان یک کشته‌ دیگر در روزهای اعتراض. پس از آنها چندین ماجرای مشابه هم پیش آمد؛ مرگ دختری نوجوان در اردبیل، ماجرای پس از نماز جمعه در زاهدان و کشته شدن تعدادی از مردم و نیروهای امنیتی، ورود ماموران انتظامی و امنیتی به دانشگاه‌ها، بازداشت تعدادی از دانش‌آموزان، ماجرای آتش‌سوزی زندان اوین و… همگی افکار عمومی را بیشتر جریحه‌دار کرد.
تحقیر مطالبات
در این میان جریانی هم سعی داشت و دارد تا با تحقیر و خفیف‌کردن معترضان و مطالباتشان، آنها را گوشه رینگ بیندازد، غافل از اینکه چنین رفتارهایی بر خشم معترضان می‌افزاید. برخی دیگر هم با سخنانی تحریک‌آمیز و تند و تشویق به برخورد، قصد آرام کردن اعتراضات را داشتند که باز هم موثر واقع نشد. در این میان شیوه سنتی در برخورد با اعتراضات مردمی و پخش گزارش‌های امنیتی از صدا و سیما با حضور افرادی که پیش از آن نظر دیگری داشتند، افکار عمومی را بیشتر تحریک ‌می‌کرد؛ یا پخش اعتراف افرادی که از سوی رسانه‌های خاص «لیدرهای اغتشاشات» خوانده می‌شوند.
این مشاهدات، مقاله «عملیات روانی و تاثیر آن بر اغتشاشات شهری» (خرداد سال ۱۳۹۵) منتشر‌شده در فصلنامه‌ «مدیریت بحران و وضعیت‌های اضطراری» وابسته به دانشگاه امام حسین(ع) را تداعی می‌کند؛ بر اساس این مقاله در نظرسنجی صورت گرفته از فرماندهان و پرسنل وقت نیروی انتظامی، اولویت‌بندی روش‌ها و راهبردهای مختلف عملیات روانی از لحاظ میزان اثربخشی آنها در مهار اجتماعات را معرفی می‌کند. بر این اساس اولویت‌ها از این قرار هستند: «استفاده از عوامل نفوذ در بین معترضان»، «متقاعدسازی و مذاکره با معترضان»، «همدردی با معترضان (خلع سلاح روانی آنان)»، «ایجاد کانون‌های خبری جدید»، «اعتراف‌گیری از رهبران گروه‌های معترض»، «ترساندن معترضان»، «نشر شایعه دستگیری رهبران گروه‌های معترض»، «نشر شایعه وجود جاسوس در بین معترضان»، «افشای وابستگی رهبران گروه‌های معترض»، «فریب گروه‌های معترض»، «به ابتذال کشاندن خواسته‌های معترضان»، «به سخره گرفتن خواسته‌های معترضان» و «ایجاد سپر بلا (قربانی کردن بعضی عوامل خودی).
از سوی دیگر مقامات سعی داشتند تا حق اعتراضات مردمی را به رسمیت بشناسند ولی پافشاری بر اینکه افرادی که به خیابان‌ها می‌آیند، «اغتشاش‌گر» هستند، باعث برداشتی دوگانه و متناقض از این حرف‌ها می‌شود. برخی ناظران بر این عقیده‌اند که بی‌توجهی به مطالبات مردمی به خصوص جوانان که تفاوت‌های ادراکی و ذهنی متفاوتی با نسل‌های قبل از خود دارند، نتیجه خوشایندی در پی نخواهد داشت. با این وجود با گذشت چهل روز از اعتراضات مردمی، بر ادامه همین راه و روش تاکید می‌شود.
انرژی گسل اجتماعی از تحمیل سبک زندگی ناشی می‌شود
سعید شریعتی عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت، در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با بیان اینکه «در کشور بحران‌های متنوعی وجود دارد»، گفت: «بعد از اتفاقات دی ۹۶ و آبان ۹۸، حزب اتحاد ملت در ۲ بیانیه تحلیلی، تاکید کردیم که گسل‌های متنوعی در جامعه وجود دارد که هر کدام تکانه‌های شدیدی در پی دارد و برای کل ساختار، ویران‌کننده‌ خواهند بود. گسل‌هایی که وجود دارد، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… است که هر کدام از این گسل‌ها انرژی اعتراضی بالایی دارند. سال ۹۶ گسل‌های امروز را پیش‌بینی کرده بودیم.» او افزود: «موضوعی که وجود دارد، گسل اجتماعی است که انرژی خود را از محل تحمیل سبک زندگی خاص می‌گیرد؛ در کنار این موضوع، آسیب‌های اجتماعی ریز و درشتی مانند کودکان کار، طلاق، اعتیاد، بیکاری و… هستند که به انرژی حاصله از آن مساله اصلی می‌افزایند. مخرج مشترک همه این موضوعات، نارضایتی اجتماعی است که آن هم از همان تحمیل سبک زندگی می‌آید.»شریعتی با بیان اینکه «حاکمیت به جای اینکه جلوی تکانه‌های این گسل را بگیرد، وعده‌هایی با قرائت اقتدارگرایانه می‌دهد تا جامعه را یک‌شکل کند»، ادامه داد: «وقتی چنین راه و روشی اتخاذ شود، بالاخره از یک جایی این انرژی بیرون می‌زند. با اینکه مدام بگویند مردم و جوانانی که به خیابان می‌آیند، تجزیه‌طلب هستند، فحش می‌دهند و… گسل‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی رفع نمی‌شود؛ حاکمیت باید اشکالات منتهی به اعتراضات را حل کند اما متاسفانه موضوعی مانند فحش دادن را پررنگ می‌کنند و روی آن مانور می‌دهند. با راهی غیر از درمان صحیح و پیدا کردن درمان برای بدن بیمار، این آسیب‌ها درمان نخواهد شد.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب افزود: «موردی که الان شاهد آن هستیم این است که داروی اشتباهی به بیمار داده‌اند و به جای یافتن محل و منشاء بیماری، با راه‌هایی غیر از راه درست، می‌خواهند درمانش کنند که این امکان‌پذیر نخواهد بود.»او در پاسخ به این سوال که پس از این مدت که از اعتراضات می‌گذرد، رفتار حاکمیت چه خواهد بود، گفت: «امیدوارم حاکمیت از تجربیاتش استفاده کند اما سابقه‌های قبلی نشان داده که اینطور نخواهد بود و همانقدر که از اتفاقات ۹۶ و ۹۸ درس گرفتند، از این اعتراضات هم درس خواهند گرفت.» شریعتی در همین باره اضافه کرد: «به عنوان مثال همین الان که هنوز اعتراضات پایان نیافته، مدام سخنانی با این مضمون می‌گویند که «فکر نکنید با چندتا شعار دادن، گشت ارشاد جمع می‌شود؛ خیر اینطور نیست.» دعا می‌کنم که قوه عاقله‌ای به کار بیفتد و با تصمیمات جدید جبران مافات کند و این دردها را التیام بخشند.»
این فعال سیاسی با اشاره به اینکه «این وضعیت به کنار، اوضاع اقتصادی هم بسیار نامساعد است و در سال آینده، بیشتر خواهد بود»، افزود: «در نیم سال اول امسال، بیش از نصف درآمدهای پیش‌بینی‌شده نفتی در بودجه، محقق نشده؛ که در نیم سال دوم قطعا به دلیل عدم توافق هسته‌ای و تشدید تحریم‌ها، کمتر هم خواهد بود. در همین بازه زمانی، درآمدهای مالیاتی هم نزدیک به ۲۰ درصدش به دست نیامده که باز هم به دلیل شرایط اقتصادی در نیم سال دوم، کمتر از این خواهد بود. این روند منجر به کاهش قدرت خرید شده و در ادامه تقاضاهای موثر کاهش می‌یابد و تولید و عرضه هم کم می‌شود. این وضعیت به تورم بیش از ۶۰ درصدی منجر می‌شود که قدرت اقتصادی جامعه کمتر از امروز خواهد شد.»
او تاکید کرد: «در کنار این وضعیت اقتصادی، گسل‌های اجتماعی، عدم پذیرش برجام، باز شدن پای ایران به جنگ اوکراین توسط روسیه، تحریم‌های جدید و… کشور به استقبال سال نو می‌رود؛ این وضعیت درمان درست می‌خواهد و نه یگان ویژه و غیره.»
تحقیر مطالبات مردم، آنها را عصبانی‌تر می‌کند
غلامرضا جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده پیشین مجلس هم به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «بالاخره مطالباتی بین مردم وجود دارد و این مطالبات میان شهروندان انباشته شده‌اند که در کنار انباشته شدن، مطالبات مردمی، تحقیر می‌شوند و توجهی به آنها نمی‌شود و به مردم سخنان ناصحیحی گفته می‌شود.» این نماینده پیشین اصولگرا تاکید کرد: «این رفتارها مردم را بیش از پیش عصبانی می‌کند و بر آن عصبانیت ناشی از انباشت مطالباتشان می‌افزاید.»جعفرزاده با بیان اینکه «از سوی دیگر برخی نمایندگان مجلس به گونه‌ای صحبت می‌کنند که انگار در ایران زندگی نمی‌کنند»، ادامه داد: «اصرار به نشنیدن صدای مردم و ندیدن مطالبات شهروندان در کنار دولت ناکارآمد و خسته، آینده خوبی پیش‌بینی نمی‌شود. در این مقطع لازم است که راه و روش‌ها اصلاح و مطالبات و درخواست‌های مردمی هم شنیده شوند و به آنها پاسخ مثبت داده شود.
از طرف دیگر باید از ارائه گزارش‌های خلاف واقع و آمار دروغ به مردم پرهیز شود و به جای ندیدن شهروندان، با آنها همدلی و همدردی کنند.»وی در ادامه اضافه کرد: «این راه و سیاستی که در پیش گرفته شده، راه و روش درستی نبوده و باعث نگرانی است. در این میان دولت درباره مطالبات مردمی، لجبازی می‌کند.»او با اشاره به اینکه «این اعتراضات قطعا ریشه داخلی دارند و به هیچ‌وجه از خارج نیامده‌اند، افزود: «البته در هر جایی که مردم اعلام نارضایتی کنند، قاعدتا دشمن هم وارد می‌شود و تحرکاتی می‌کند؛ اما این اعتراضات مسلما و قطعا ریشه داخلی دارند و باید از طریق صحیح حل شوند.» او همچنین تاکید کرد که «اما الان مردم شاهد بی‌نظمی در دولت، سوءمدیریت و… هستند؛ برای همین سیاست سرکوب و بگیر و ببند، نتیجه معکوس می‌دهد و راه درستی نخواهد بود.»
تصمیم‌گیری روی زمین
با این وجود که نارضایتی‌های مشهودی بین مردم و جامعه دیده می‌شود، اما جریانی گویا اعتقاد به شنیدن صدای مردم ندارند و تصمیمات‌شان برای مواجهه با وضعیت فعلی را در همان حال و هوای فکری خود اتخاذ می‌کنند و نه روی زمین؛ این موضوعی است که می‌تواند به پاشنه آشیل و چالشی بزرگ در آینده تبدیل شود.