ریال دیجیتال، محدودیت یا فرصت؟

به گزارش جهان صنعت نیوز:   ریال دیجیتال یا همان پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) جدیدترین پروژه کلیدخورده از سوی بانک مرکزی ایران است که مخالفان و موافقان خود را دارد. همچنین نسخه اولیه پیش‌نویس سند ریال دیجیتال شهریورماه منتشر شد که اکنون نسخه ویرایش‌شده آن با تغییرات بسیار کمی، به صورت رسمی از سوی بانک مرکزی منتشر شده است. این نهاد هدف از تهیه سند مذکور را ایجاد بستری به منظور تبیین اهداف، ابعاد، تهدیدها و فرصت‌های توسعه ریال دیجیتال عنوان کرده است که سعی دارد با مرور ابعاد مختلف مساله، دورنمای مناسبی از مختصات ریال دیجیتال بانک مرکزی برای ذی‌نفعان موضوع ترسیم کند.

بانک مرکزی اعتقاد دارد با توجه به ابعاد وسیع و ماهیت کمتر‌شناخته‌شده و بین‌رشته‌ای این پدیده، بررسی الزامات و اثرات توسعه ریال دیجیتال از جهات اقتصادی، فنی و کسب‌وکاری ضروری به نظر می‌رسد. بخش اول این سند به توضیح تعاریف اولیه اختصاص داده شده و تعاریفی از بلاکچین و موضوعات مرتبط با آن ارائه می‌کند. در بخش‌های بعدی درباره ابعاد فنی این پروژه، شامل چگونگی تولید و انتشار ریال دیجیتال، فرآیند انجام تراکنش‌ها و تبیین نوع تراکنش‌ها، مزایا، فرصت‌ها و فواید پیاده‌سازی ارز دیجیتال ملی ایران، تهدیدها و هزینه‌های احتمالی و مواردی از این دست، توضیحاتی بیان شده است.

ریال دیجیتال چیست؟

تقریبا یک سال از جدی شدن عرضه پول دیجیتال بانک مرکزی ایران می‌گذرد و چیستی ماهیت این پول، پرتکرارترین سوال این روزها است. طبق تعریف این سند، پول دیجیتال بانک مرکزی، ریال دیجیتال نامیده می‌شود و اسکناسی است که به صورت دیجیتال با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده، توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود. بر این اساس، امتیاز انتشار ریال دیجیتال در انحصار بانک مرکزی و مبتنی بر پشتوانه‌های قانونی، تعهد مستقیم این نهاد خواهد بود. در طراحی این پول مولفه‌های اقتصادی، کسب‌وکاری و فنی در نظر گرفته شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به میزان انطباق با الزامات اقتصاد دیجیتال، میزان مشابهت با ویژگی‌های اسکناس، ساز و کار انتشار توزیع ریال دیجیتال، نوع زیرساخت بلاکچین مورد نیاز، پشتیبانی از قراردادهای هوشمند و میزان گمنامی تراکنش و سطح حریم خصوصی کاربران اشاره کرد. پلتفرم «برنا» نیز قرار است زیرساخت فنی مبتنی بر دفتر کل توزیع‌شده را فراهم کند تا ضمن امکان انتشار ریال دیجیتال، امکان توسعه انواع قراردادهای هوشمند نیز ممکن شود. این پلتفرم توسط بانک مرکزی طراحی و استقرار یافته و مدیریت مشارکت اعضا در این پلتفرم، به صورت متمرکز بر عهده بانک مرکزی است.

تراکنش با ریال دیجیتال

تصویری که از زیست‌بوم پول دیجیتال بانک مرکزی ترسیم شده حاکی از این است که واسطه‌های توزیع در این معماری، بانک‌ها و موسسات اعتباری دارای مجوز هستند که ارتباط با کاربران نهایی را مدیریت می‌کنند. طبق پیش‌نویس منتشرشده، ریال دیجیتال عینا همان ریال جاری کشور بوده و همان ارزش را دارد. ساختار توزیع آن در کشور نیز مشابه توزیع اسکناس بین بانک‌ها است.کاربران نیز می‌توانند از طریق تبدیل وجه نقد یا سپرده خود نزد بانک‌ها به ریال دیجیتال، مقدار مشخصی از آن را به کیف ریال دیجیتال خود منتقل کنند. کیف ریال دیجیتال ابزاری است دارای شناسه یکتا که زوج کلیدهای عمومی و خصوصی کاربران را نگهداری می‌کنند و پس از فعال‌سازی، انواع تراکنش این پول دیجیتال از طریق آن قابل انجام است. برای تراکنش با ریال دیجیتال، کاربران بایداحراز هویت شوند و کیف پول دیجیتال‌شان را فعال کنند، سپس کاربر می‌تواند با کیف ریال دیجیتال خود، تراکنش مالی را آغاز و مبلغی را به آدرس مقصد ارسال کند. جریان پردازش تراکنش نیز شامل سه مرحله تایید تراکنش، مرتب‌سازی تراکنش و اعتبارسنجی مجدد و نهایی است.

مزایا و تهدیدات پول دیجیتال بانک مرکزی

در بخش دیگر این سند، مزایا، فرصت‌ها و تهدیدهای ریال دیجیتال برشمرده شده است. تامین نیازهای پرداخت در فضای اقتصاد دیجیتال، پرهیز از مخاطرات اشکال جدید خلق پول شخصی، پشتیبانی از نظام پرداخت منعطف و تاب‌آور، بهبود در دسترس‌پذیری و استفاده از پول بانک مرکزی، ایجاد مکملی برای پول نقد و جلوگیری از رشد هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس و بهره‌مندی از مزایای پول برنامه‌پذیر از جمله مزیت‌ها و فرصت‌های ریال دیجیتال از سوی بانک مرکزی اعلام شده است. در سوی دیگر نیز تاثیرات احتمالی عرضه این پول بر واسطه‌گری بانک‌ها و ثبات مالی، ملاحظات سیاست پولی، هزینه‌های زیرساخت، ابهام‌های ناشی از نوظهور بودن، ملاحظات مربوط به حوزه پرداخت، فنی و امنیتی، مبارزه با پولشویی و حفظ حریم خصوصی داده‌ها از جمله تهدیدهای ریال دیجیتال عنوان شده است.

گفتنی است پول دیجیتال بانک مرکزی چه در ایران و چه در سایر کشورها، موافقان و مخالفانی دارد. کارشناسان بر این باورند پول دیجیتال عرضه‌شده از سوی بانک مرکزی یک کشور موجب کنترل هر چه بیشتر بر دارایی‌های مردم و نوع مصرف آنها می‌شود. مخالفان ریال دیجیتال چندی پیش در پی انتشار نسخه اولیه این سند اعلام کردند بانک مرکزی در پی حذف آزادی‌های مشروع با این پروژه است.

استفاده از فناوری و ابزار، حق بانک‌های مرکزی است

دکتر عباس آشتیانی، مدیرعامل انجمن بلاکچین ایران در خصوص انتشار پیش‌نویس سند ریال دیجیتال به «جهان‌صنعت» گفت: استفاده از فناوری و ابزار، حق بانک‌های مرکزی است. همان‌طور که زمانی ریال را با فناوری چاپ و کاغذ در قالب سکه و اسکناس داشتیم، شکل دیگری هم هست که قرار است از فناوری دفترکل توزیع‌شده استفاده شود که آن را ریال دیجیتال نامگذاری کرده‌اند. این فناوری امکانات بسیار خاص و متفاوتی را می‌تواند در اختیار ما قرار دهد و قبلا هم به عنوان نظر رسمی انجمن اشاره کرده بودم و همه چیز به این بستگی دارد که بانک مرکزی از چه ویژگی‌های این فناوری استفاده و کدام یک از این ویژگی‌ها را قرار است محدود کند.

ریال دیجیتال قابلیت برنامه‌ریزی دارد

او ادامه داد: این دومین پیش‌نویسی است که بانک مرکزی منتشر کرده و نقد‌هایی به این پیش‌نویس به چشم می‌خورد. بانک مرکزی قابلیت این نوع از ریال را به عنوان پول قابل برنامه‌ریزی به آن اشاره کرده است. فناوری دفترکل توزیع‌شده این قابلیت را که می‌توانیم چاپ و خلق آن را ردیابی کنیم، به ما ارائه می‌کند. به عنوان مثال بانک مرکزی می‌تواند این ریال دیجیتال را در داخل کیف‌پول‌ها  فریز و ثبت واریز و برداشت را متفاوت کند. این ریال دیجیتال درست است که با سایر اشکال ارز ملی یکسان است ولی واقعیت این است که قابلیت برنامه‌ریزی دارد.

بانک مرکزی به دنبال رصد و کنترل است

آشتیانی در ادامه افزود: این ویژگی‌هایی که بانک مرکزی در نظر گرفته است به انضمام اینکه ناشر و تایید‌کننده دفترکل را همچنان در انحصار بانک‌ها قرار داده و از ویژگی غیرمتمرکز بودن که ناخودآگاه امنیت را به وجود می‌آورد، استفاده نکرده و نشان می‌دهد که بانک مرکزی در قابلیت برنامه‌ریزی پول به دنبال اهداف رصد و کنترل بیشتر برای خود است که این الزاما نشانه خوبی نیست.

او گفت: در همین نسخه منتشر شده، بانک مرکزی اشاره می‌کند که این قابلیت کنترل، در فاز اول عملیاتی برای پرداخت‌های خرد استفاده می‌شود و هدف‌گذاری بانک مرکزی تراکنش‌های خرد است. در حال حاضر تراکنش‌های خرد از طریق سیستم نظام‌های پرداخت کشور در حال انجام است که معایب و کندی بسیاری زیادی دارد. اگر قرار است بانک مرکزی این ویژگی را برآورده کند، بهتر بود تا کمی از آن مطالبه‌گری که بر رصد و کنترل پول دارد، کم کند. همچنین به نظر می‌آید شاید روزی شاهد مصاحبه‌ای باشیم که ما امروز می‌دانیم که چه کسی در کدام نانوایی چه نانی را خریده است. یعنی بانک مرکزی این قابلیت را برای خودش در نظر گرفته و این موضوع باعث نمی‌شود تا ما از ویژگی‌های فناورانه این فناوری استفاده کنیم.

به صورت آزاد شاهد مقبولیت بالایی نخواهیم بود

آشتیانی در ادامه خاطرنشان کرد: شکل استفاده از فناوری دفترکل توزیع‌شده می‌توانست نظام‌های پرداخت‌ ما را متحول کند و بهره‌ و سودهای بانکی که در نهایت برای اقتصاد کشور مضر است را تا حد امکان کاهش دهد. به همین دلیلی که بانک مرکزی اشاره کرده هیچ‌ بانکی حق ندارد به این نوع ریال در صورت نگهداری، سودی پرداخت کند ولی با این وضعیتی که بانک مرکزی از ویژگی‌های محدود‌کننده این فناوری استفاده کرده، فکر نکنم که مقبولیت بالایی را شاهد باشیم.  همچنین به نظر می‌آید که بعد از عملیاتی‌شدن به صورت دستوری به بعضی از استارت‌آپ‌ها و پذیرندگان پرداخت‌های خرد کشور این موضوع تحمیل ‌و کیف‌پول‌ها به صورت دستوری تولید شود و به صورت آزاد شاهد مقبولیت این نوع ریال نخواهیم بود.

بهره‌مندی از ویژگی شفافیت به خوبی انجام نشده است

مدیرعامل انجمن بلاکچین ایران در پایان گفت: نکته آخر اینکه شفافیت از ویژگی‌های مهم فناوری دفتر‌کل توزیع‌شده است ولی بانک مرکزی انتشار این نوع ریال را در کنار سایر انواع ریال نگه‌داشته، لذا نمی‌توانیم بگوییم که از این بعد چاپ پول و خلق نقدینگی‌ توسط بانک‌ها و بانک مرکزی شفاف است، چراکه اختیار ضرب ریال دیجیتال همچنان در اختیار همان بانک‌هاست. ما این ویژگی را در برخی بلاکچین‌هایی مانند دلار تتر و بیت‌کوین شاهد هستیم که شفافیت خلق آن برای همه افراد قابل مشاهده و اثبات است ولی با توجه به ویژگی‌هایی که در پیش‌نویس ریال دیجیتال به آن اشاره شده، متاسفانه بهره‌مندی از این ویژگی شفافیت، به صورت کامل انجام نشده است.

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهخواندنیدانش و فناوری