کارخانه‌های خلق پول در اقتصاد ایران
سیدبهاءالدین حسینی‌هاشمی *
سال‌هاست که دو کارخانه اصلی تولید تورم در اقتصاد ایران با همت مقامات دولتی راه‌اندازی شده که بانک مرکزی و وزارت اقتصاد هر یک مدیریت یکی از کارخانه‌های یادشده را عهده‌دار شده‌اند. هر زمان که دولت با کسری بودجه روبه‌رو می‌شود این مساله از طریق سازمان برنامه و بودجه به وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام می‌شود و این وزارتخانه با استقراض از بانک‌ها و همچنین انتشار اوراق بدون پشتوانه کسری بودجه اعلامی را تامین می‌کند. در عین حال بانک‌ها نیز برای تامین منابع مالی مورد نیاز خود اقدام به اضافه‌برداشت از بانک مرکزی می‌کنند تا در امر خلق پول و ایجاد تورم در اقتصاد مشارکت داشته باشند. به این ترتیب دو کارخانه اصلی تولید تورم با فعالیت وزارت اقتصاد و بانک مرکزی به فعالیت خود در اقتصاد ادامه می‌دهند.
هرچند تصمیم‌گیران و سیاستگذاران با آگاهی نسبت به آنچه در جریان است توانایی تغییر فرآیند خلق پول در اقتصاد را دارند، اما پرسش این است که مانع اصلی تغییر رویه فعلی در اقتصاد ایران کدام است؟ دولت از یک‌سو بانک‌ها را مکلف به اعطای تسهیلات کلان می‌کند؛ حال آنکه منابع نظام بانکی پاسخگوی حجم بالای تکالیف دولتی نیست و این مساله زمینه‌ساز اضافه‌برداشت بانک‌ها از منابع بانک مرکزی در طول زمان شده است. از سوی دیگر دولت هزینه‌های جاری بالایی دارد و ناگزیر به پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان و بازنشستگان دولتی است. اما چون دولت نیز منابع کافی برای تامین هزینه‌هایش در اختیار ندارد بانک مرکزی را مکلف می‌کند که چک‌های بدون پشتوانه‌اش را پاس کند.
اصلاح این رویه نیازمند حفظ انضباط مالی دولت است به طوری که سیاستگذار کسری بودجه خود را از محل وصول مالیات و انتشار اوراق حقیقی تامین کند. افزایش نظارت بانک مرکزی بر عملکرد بانک‌ها در فرآیند اعطای وام و اعتبار در کنار حفظ انضباط مالی دولت می‌تواند موتور خلق پول در اقتصاد را خاموش کند. نظارت بانک مرکزی بر عملکرد بانک‌ها نیز زمانی از کارایی لازم برخوردار خواهد بود که دولت کسری بودجه خود را از طریق شناسایی درآمدهای پایدار تامین کند. اما ناتوانی دولت در پرداخت بدهی‌های افسارگسیخته خود به نظام بانکی، بانک‌ها را به اضافه‌برداشت از بانک مرکزی می‌کشاند.
اگر حجم بالای تسهیلات تکلیفی بانک‌ها بابت زلزله، سیل، خشکسالی، ازدواج و قرض‌الحسنه و رفع موانع را هم به آن اضافه کنیم دلایل انباشت مطالبات بانک‌ها و اضافه‌برداشت آنها از بانک مرکزی در طول زمان مشخص خواهد شد. با عنایت به مباحث یادشده مشخص می‌شود که ریشه اصلی خلق نقدینگی کسری بودجه و هزینه‌های بالای دولت است و تا زمانی که فعالیت کارخانه‌های تولید تورم با عملیات اجرایی دولت متوقف نشود، شاهد تداوم خلق نقدینگی و چاپ پول در اقتصاد خواهیم بود.
* مدیرعامل اسبق بانک صادرات
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :