فرصت‌های صادراتی عراق برای ایران/افت ۴۲ درصدی مقدار صادرات ایران به عراق در هفت ماهه ۱۴۰۱
به گزارش جهان صنعت نیوز: تجارت با همسایگان در تجارت خارجی هر کشوری از جایگاه ویژهای برخوردار است، چراکه از یک سو با کاهش فاصله جغرافیایی در تجارت خارجی، هزینه‌های تجاری کاهش می‌یابد و از سوی دیگر افزایش مبادلات تجاری و اقتصادی به معنای گره خوردن سایر تعاملات شامل تعاملات سیاسی و حتی امنیتی بوده و بیانگر اهمیت مراودات تجاری و اقتصادی میان همسایگان است. موقعیت جغرافیایی ایران فرصت بی‌بدیلی را برای توسعه روابط تجاری و تنوع‌بخشی به شرکای تجاری‌اش می‌دهد. اما ایران با وجود دارا بودن موقعیت ژئوپلتیک، نتوانسته است از این موقعیت و ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی خود استفاده کند. الزامات و زیرساخت‌های اقتصادی و تجارت خارجی قوی، پیش‌شرط شکل‌گیری دیپلماسی اقتصادی موفق و کارآمد در منطقه است. برای دستیابی به جایگاه اول اقتصادی در منطقه، در نظر گرفتن فرصت‌های تجارت خارجی و استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
امروزه کشور عراق به عنوان بی‌نظیرترین فرصت اقتصادی ایران در میان کشورهای همسایه مطرح است. نظر به اینکه ایران با بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین مرز مشترک خشکی را با کشور عراق دارد و افزون بر این دارای قرابت نزدیک و مشترک فرهنگی و اجتماعی است، در شرایط تحریمی کشور و موقعیت راهبردی منطقه بهترین گزینه برای توسعه روابط تجارت خارجی دوجانبه است. شرایط اقلیمی کشور عراق، وجود پدیده جنگ و تخریب بسیاری از زیرساخت‌های این کشور و نیاز روزافزون به مصالح ساختمانی و کالاهای مختلف، افزایش جمعیت و تلاش عراق برای صنعتی شدن، شرایط بسیار مناسبی را برای کشورهای دیگر به ویژه ایران فراهم آورده است تا از طریق صادرات به عراق ارزآوری قابل‌توجهی داشته باشند. نکته قابل توجه این است که حضور موفق در بازار صادراتی و استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشور عراق نیازمند تحقیقات تخصصی بازار عراق و روابط تجاری ایران و این کشور است. بدیهی است بازارهای گسترده و متنوع برای محصولات صادراتی هر کشور می‌توانند یکی از مولفه‌های مهم و موثر برای حضور پایدار و مستمر در آن بازارها به شمار روند. با عنایت به اینکه فاصله جغرافیایی و وجود اشتراکات فرهنگی از عوامل موثر در بازاریابی و توسعه فعالیت بنگاه‌ها در سطح بین‌المللی است، حفظ جایگاه و موقعیت محصولات در این بازارها از اهمیت ویژهای برخوردار است، بدین منظور هدف این گزارش که از سوی اتاق بازرگانی تهران منتشر شده، واکاوی دلایل افت صادرات ایران به عراق در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۱، شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های تجارت کالایی میان دو کشور است.
اهمیت اقتصادی عراق برای ایران
همسایگی و دارا بودن ۱۴۵۸ کیلومتر مرز مشترک زمینی و دریایی: با توجه به اندک بودن تعداد کانتینرها، زمان تردد آنها در کشورهای هم‌مرز به حداقل ممکن می‌رسد که خود موجب افزایش تجارت کالاهایی مانند محصولات کشاورزی می‌شود و هزینه کمتری را نیز به تجار تحمیل می‌کند. همچنین تجارت با کشورهای همسایه موجب کاهش مشکلات انتقال پول کالاها می‌شود.
تشابه فرهنگ و تاریخ: به دلیل تشابه فرهنگی کالاهای ایرانی به سهولت میان مردم عراق پذیرفته می‌شوند و نیاز کمتری به تبلیغات برای ایجاد سهم در بازار وجود دارد و این موضوع می‌تواند در صرفه‌جویی هزینه تجارت تاثیرگذار باشد.
اهمیت ترانزیتی عراق: عراق به لحاظ ترانزیتی اهمیت فراوانی دارد، زیرا حلقه واصل آسیا و به طور خاص ایران به دریای مدیترانه و همچنین قاره آفریقاست.
بازسازی عراق: عراق از سال ۱۹۸۰ تاکنون درگیر جنگ‌های خارجی و داخلی بوده است. کلیه زیرساخت‌های عراق اعم از آب، برق، بنادر و ریل آهن از بین رفته است. بازسازی این کشور می‌تواند بازار مناسبی برای کشور ما به عنوان همسایه‌ای که با آن مرز مشترک داریم ایجاد کند.
وضعیت تجاری عراق
ارزش صادرات و واردات کالایی عراق در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۱۵۵ میلیارد دلار و ۱۰۵ میلیارد دلار گزارش شده که نسبت به سال ۲۰۲۱ به ترتیب ۶۵ درصد و ۴۳ درصد افزایش داشته و بیانگر بهبود بازار تجاری عراق است. امارات، ترکیه، چین و ایران بزرگ‌ترین شرکای تجاری در حوزه واردات به عراق هستند. آمارهای مرکز تجارت جهانی نشان می‌دهد که عملکرد سه شریک اول تجاری عراق در زمینه صادرات به این کشور طی چند سال گذشته بهتر از ایران بوده و همگی رشد بالاتری نسبت به ایران داشته‌اند.
صندوق بین‌المللی پول متوسط نرخ رشد اقتصادی برای کشور عراق در سال ۲۰۲۲ را حدود ۳/۹ درصد پیش‌بینی کرده که بیشترین رشد اقتصادی در میان کشورهای صادرکننده نفت است. برای سال ۲۰۲۳ نیز رشد مورد انتظار برای اقتصاد عراق حدود ۴ درصد پیش‌بینی شده که بالاتر از میانگین رشد اقتصادهای صادرکننده نفت در منطقه منا است. این آمار و اطلاعات بیانگر این است که اقتصاد عراق روند تدریجی بهبود را پس از پشت سر گذاشتن شوک‌های کرونا و افت قیمت نفت در سال‌های قبل را آغاز کرده و رشد اقتصاد نفتی و غیرنفتی این کشور در مسیر فزاینده قرار گرفته است.
چشم‌انداز تجارت عراق
انتظار می‌رود که ارزش واردات و صادرات کالاها و خدمات کشور عراق در سال ۲۰۲۲ به ترتیب به حدود ۱۵۵ میلیارد دلار و ۱۰۵ میلیارد دلار برسد که بالاترین رقم طی سال‌های اخیر و در مقایسه با دوره ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ است. پیش‌بینی می‌شود واردات و صادرات عراق در سال جاری در مقایسه با سال ۲۰۲۱ به ترتیب از افزایش ۶۴ درصدی و ۴۴ درصدی برخوردار شود. صندوق بین‌المللی پول برای سال ۲۰۲۳ نیز ارزش واردات نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلاری را برای عراق پیش‌بینی کرده که رقم قابل‌توجهی در قیاس با واردات سال‌های اخیر است. چشم‌انداز افزایش تجارت عراق نویددهنده فرصت افزایش تبادلات به ویژه برای طرف‌های تجاری این کشور است.
تجارت با عراق در ۷ ماهه نخست ۱۴۰۱
بررسی داده‌های مرتبط با صادرات کالایی بر اساس آمار گمرک ایران حاکی از این است که طی ۷ ماه نخست سال جاری نزدیک به ۵/۱۱ میلیون تن کالای بدون نفت‌خام به ارزش ۰۲/۴ میلیارد دلار از ایران به کشور عراق صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از حیث مقدار، افت حدود ۴۲ درصدی و از لحاظ ارزش نیز نزدیک به ۲۷ درصد کاهش داشته است. ایران طی ۷ ماهه نخست ۱۴۶ هزار تن کالا به ارزش ۱۱۲ میلیون دلار از کشور عراق وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به لحاظ مقداری کاهش حدود ۸۹ درصدی و به لحاظ ارزشی نیز حدود ۸۲ درصد کاهش داشته است.
میزان صادرات و واردات ایران به عراق در هفت ماهه نخست ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل
|
شرح |
هفت ماهه نخست ۱۴۰۰ |
هفت ماهه نخست ۱۴۰۱ |
درصد تغییرات |
|
مقدار صادرات (میلیون تن) |
۷۴/۱۹ |
۴۸/۱۱ |
۸/۴۱- |
|
ارزش صادرات (میلیارد دلار) |
۴۸/۵ |
۰۲/۴ |
۵/۲۶- |
|
مقدار واردات (میلیون تن) |
۱۳۵۲ |
۱۴۶ |
۲/۸۹- |
|
ارزش واردات (میلیارد دلار) |
۶۳۰ |
۸/۱۱۱ |
۳/۸۲- |
بررسی تجارت میان ایران و عراق طی هفت ماهه نخست ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که تبادلات تجاری فی‌مابین با توجه به برتری صادرات ایران در مقایسه با واردات ایران از عراق، با مازاد تجاری ۹/۳ میلیارد دلاری به نفع ایران برخوردار است. با وجود مازاد تراز تجاری، تجارت دو کشور طی مدت مورد بررسی افت داشته است. با توجه به افت توام مقداری و ارزشی صادرات کالایی ایران به عراق و همچنین اهمیت این کشور در میان شرکای تجاری ایران (دومین شریک تجاری)، لازم است دلایل افت مزبور بررسی و تحلیل شود.
مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به عراق
از حیث وزن کالا، محصولات ساختمانی، سوخت‌های معدنی و محصولات پالایشگاهی، محصولات غذایی، فلزات و مصنوعات فلزی و محصولات شیمیایی، بیشترین اقلام صادر شده به عراق در ۷ ماه نخست سال ۱۴۰۱ هستند. محصولات صادراتی ایران به عراق بیش از ۶۹ درصد از حجم کل صادرات غیرنفتی ایران به عراق را شکل می‌دهند. در بین این اقلام و در ۷ ماهه نخست سال ۱۴۰۱، صادرات تعرفه مربوط به محصولات سرامیکی با ضریب جذب آب وزنی حداکثر ۵ درصد با حدود ۲۰۷ درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشترین رشد مثبت را به خود اختصاص داده و در طرف مقابل گاز طبیعی با کاهش ۱/۸۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل بیشترین افت وزنی را در میان کالاهای صادراتی داشته است.
از حیث ارزش کالا، آمار نشان می‌دهد که کالاهای صادراتی ایران به عراق بیش از ۴۲ درصد از ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران به عراق را شکل می‌دهند. میله‌های آهنی و فولادی با ارزش ۴۷۹ میلیون دلار مهم‌ترین کالای صادراتی به عراق در میان اقلام صادر شده که ارزش صادرات آن نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۵/۱۶ درصد افزایش داشته است. گاز طبیعی دومین کالای مهم صادراتی ایران به عراق است که طی مدت مورد بررسی ۳۵۹ میلیون دلار درآمد صادراتی نصیب کشور کرده است. ارزش سایر ردیف تعرفه‌های صادراتی ایران به عراق از سطوح ارزشی کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار برخوردار هستند.
طبق آمارهای موجود، طی ۷ ماهه نخست سال ۱۴۰۱، صادرات ایران به عراق در ۹۸ فصل گروه کالایی از کتاب مقررات صادرات و واردات انجام شده است. مجموع ارزش صادرات بیست فصل عمده صادراتی ایران به عراق طی هفت ماهه سال جاری حدود ۵/۳ میلیارد دلار بوده که ۲/۸۷ درصد از کل صادرات ایران به عراق را تشکیل می‌دهد. بیشترین صادرات کالایی به عراق مربوط به فصل۷۲ (چدن، آهن و فولاد)، فصل ۳۹ (مواد پلاستیکی و اشیای ساخته شده از این مواد) و فصل ۲۷ (سوخت‌های معدنی) است.
مشارکت کالاهای عمده صادراتی در رشد وزنی
در میان اقلام صادر شده به عراق، تعرفه‌های هشت رقمی مرتبط با میله‌های آهنی و فولادی و سایر مواد معدنی بیشترین تاثیر مثبت در افزایش مقدار صادرات و همچنین میله‌های آهنی و فولادی و شیرخشک صنعتی بیشترین تاثیر مثبت در صادرات به لحاظ ارزشی را داشته‌اند. از منظر افت مقدار صادرات، دو کالای گاز طبیعی و کلینگر در مجموع با مشارکت منفی ۴۴ واحد درصدی و از منظر افت ارزش صادرات، دو کالای گاز طبیعی و بنزین در مجموع با مشارکت منفی ۷/۳۱ واحد درصدی، سهم بسزایی در افت ۴۲ درصدی مقدار و افت ۲۷ درصدی ارزش صادرات غیرنفتی ایران به عراق داشته‌اند. به لحاظ اقدامات سایر کشورها، موقعیت ایران در بازار عراق در حال تضعیف است. آمریکا و عربستان سعودی و برخی اقتصادهای دیگر سرمایه‌گذاری‌های خود را در حوزه زیرساخت‌های عراق افزایش داده‌اند. همچنین برخی دیگر از کشورها، به منظور کسب سهم بیشتر از بازار عراق تصمیم به سرمایه‌گذاری با مبالغ قابل‌توجهی در زیرساخت‌های این کشور دارند.
محصولات کشاورزی
طبق آمار طی هفت ماهه نخست ۱۴۰۱، در میان اقلام منتخب، صادرات خربزه و پیاز به مقصد عراق با کسب سهم بالا از کل ارزش صادرات ایران در این گروه محصولات، با رشد توام مقداری و ارزشی همراه بوده در حالی که صادرات محصول هندوانه و گوجه‌فرنگی زراعی با توجه به محدودیت منابع آب، با افت همراه بوده‌اند. به غیر از ایران کشورهای ترکیه، امارات، هند و برزیل از صادرکنندگان بزرگ محصولات کشاورزی به عراق هستند. باید توجه داشت که رقابت با سایر بازیگران در این زمینه جدی است و محصولات این کشورها توانایی رقابت با تولیدات ایران را دارند. با توجه به اینکه ترکیه رقیب جدی ایران در صادرات این نوع محصولات به عراق است و با درنظر گرفتن این واقعیت که انگیزه‌های بسیاری در عراق برای خرید کالاهای ایرانی وجود دارد و همچنین توجه به درصد تغییرات این محصولات نسبت به مدت مشابه سال قبل، ایران باید ضمن بررسی دلایل افت صادرات، در راستای حفظ و تقویت موقعیت کالاهای خود در این بازار و با تاکید بر تقویت منابع پایدار، گام‌های بیشتر و بلندتری بردارد.
صنایع غذایی
با وجود سهم بالای صادرات محصولات غذایی ایران به عراق در مقایسه با سایر مقاصد صادراتی، در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۱ صادرات اغلب محصولات غذایی ایران به مقصد عراق به استثنای برخی محصولات لبنی، نان و بستنی کاهش مقداری داشته است. بازار لبنیات عراق به شدت وابسته به واردات است به طوری که تولیدکنندگان محلی تنها قادر به تامین ۱۰ درصد از نیاز بازار این کشور هستند. عراق همچنین یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان شیر خشک در خاورمیانه است. افزون بر چالش‌های موجود در مسیر صادرات این گروه از کالاها از جمله مشکلات مربوط به افزایش قیمت مواد اولیه، محدودیت‌ها و موانع صادراتی و حذف اختصاص ارز ترجیحی همراه با قیمت‌گذاری دستوری، توان رقابت برخی محصولات مربوط به صنایع غذایی کاهش یافته و از مزیت‌های صادراتی به کشوری مانند عراق، کاسته شده است و در نتیجه تولیدکننده‌هایی از کشورهای دیگر جایگزین ایرانی‌ها شده‌اند.
صنایع ساختمانی
صادرات محصولات ساختمانی، یک فرصت بی‌نظیر را برای واحدهای تولید محصولات ساختمانی ایران ایجاد می‌کند، موضوعی که اگر نادیده گرفته شود می‌تواند به راحتی این بازار بکر را به رقیبانی همچون ترکیه و چین بسپارد. با توجه به شرایط کنونی عراق، طبیعی است که این کشور به کالاهای مصرفی و مواد و مصالح ساختمانی بیش از همه نیاز دارد. در میان کالاهای ساختمانی صادراتی ایران به عراق، تعرفه هشت رقمی مرتبط با محصولات سرامیکی با مجموع ارزش صادرات ۷۴ میلیون دلاری در صدر ایستاده که مقدار و ارزش صادرات آن در هفت ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۲ درصد افزایش یافته است. بازار عراق به علت تمام شرایطی که در حال حاضر دارد به انواع کالاهای ساختمانی نیازمند و حفظ این بازار برای توسعه صادرات کشور امری ضروری است. کلینگر، دومین کالای مهم صادراتی ساختمانی ایران به عراق است که با وجود رشد ۷/۴ درصدی ارزش، مقدار صادرات آن به این کشور با ۱۶ درصد افت همراه بوده است. رشد تقاضا برای محصولات ساختمانی در عراق همچنان به دلیل بازسازی مناطق مختلف ادامه دارد و ایران با توجه به دارا بودن ظرفیت‌های بالا در این حوزه می‌تواند ضمن حفظ موقعیت خود در این بازار در راستای توسعه بیشتر آن بکوشد.
محصولات شیمیایی و پلاستیکی
صادرات محصولات شیمیایی و پلیمری ایران به عراق از رشد نسبتا بالایی برخوردار است که ناشی از افزایش توام مقدار و ارزش صادرات است. سهم قابل‌توجهی از صادرات ایران در محصولات مزبور به مقصد کشور عراق انجام می‌شود و از این منظر بازار مهمی در این بخش نیز محسوب می‌شود. در میان محصولات پلیمری، صادرات محصولات پلاستیکی آشپزخانه به عراق سهم قابل‌توجهی را از کل صادرات کشور در این کالا تشکیل می‌دهند که خوشبختانه از رشد مطلوب مقدار و ارزش هم طی هفت ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار بوده است. صادرات کامپاند پلی اتیلن به عراق هم طی دوره مورد بررسی، رشد بالایی داشته که به نظر می‌رسد پتانسیل خوبی برای افزایش صادرات به عراق به دلیل سهم بالای این مقصد از کل ارزش صادرات این کالا و قرارداشتن آن در رده بالاتری از حیث ارزش‌افزوده در میان محصولات پتروشیمی دارد.
سوخت‌های معدنی
در برخی مقاطع زمانی به دلیل عدم دریافت درآمدهای صادراتی حاصل از صادرات به عراق، صادرات گاز طبیعی ایران به این کشور با افت همراه می‌شود که با توجه به ارزش قابل توجه آن، می‌باید ضمن پیگیری دریافت مطالبات قبلی، صادرات مزبور نیز به خوبی مدیریت شود تا مبادی دیگر جایگزین ایران نشوند. صادرات گاز طبیعی به دلیل مشترک بودن بزرگ‌ترین میدان گازی ایران با قطر و برداشت گاز از سوی این کشور برای ما اهمیت دارد. با توجه به اینکه توافقی بین ایران و قطر برای نحوه بهره‌برداری از میادین پارس‌جنوبی وجود ندارد، قطر با افزایش میزان بهره‌برداری از میادین مشترک نفت و گاز، جای ایران را در بازار هدف می‌گیرد. با افزایش شکاف بین قیمت بنزین در داخل و خارج، زمینه برای افزایش صادرات غیررسمی نیز تقویت و در مقابل از صادرات رسمی کاسته می‌شود. از طرفی، طی سال ۱۴۰۱ بنا به اظهار اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، پیش‌فاکتور صادرات سوخت‌های معدنی در شهریور و مهر به گمرک اظهار نشد و عدم احتساب ارقام مزبور یکی از دلایل مهم کاهش صادرات عنوان می‌شود. یکی دیگر از عوامل افت صادرات محصولات مزبور، موانع تعرفه‌ای و سیاستگذاری‌های تجاری مربوط به کردستان عراق است که رفع این موانع می‌تواند افت صادرات به عراق در نیمه دوم سال را جبران کند.
محصولات معدنی و فلزی
عراق به عنوان یکی از بازارهای اصلی هدف صادراتی فلزات و مصنوعات فلزی ایران قرار دارد. صادرات فولاد به عراق تاثیرات زیادی از تحولات منطقه به خود می‌گیرد و واکنش‌های بازار هدف صادراتی همیشه در حال تغییر و تحول است. جنگ روسیه و اوکراین یکی از مواردی است که تاثیر زیادی در این روند ایجاد می‌کند. کاهش صادرات مقاطع فولادی کشور روسیه شانس بیشتری برای ایران جهت ورود به بازار عراق ایجاد می‌کند. بیش از ۷۰ درصد از صادرات میله‌های فولادی و ۷۷ درصد از صادرات پروفیل فولادی ایران به مقصد عراق است که اهمیت مقصد عراق را در صادرات این محصولات نشان می‌دهد. در میان محصولات معدنی و فلزی منتخب، افزایش مقداری صادرات طی هفت ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل به ویژه برای میله‌های فولادی نیز قابل توجه است.
نساجی و پوشاک
نزدیک به ۱۰۰ درصد از صادرات ایران در تعرفه‌های هشت رقمی مرتبط با البسه زنانه، حدود ۷۸ درصد از پتو و ۵۸ درصد از دمپایی پلاستیکی، به مقصد عراق صورت می‌گیرد که هر سه مورد به ویژه البسه زنانه یا دخترانه از رشد توام مقداری و ارزشی قابل‌توجهی طی هفت ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، برخوردار بوده است. کفپوش غیرمخملی بافت از اقلام مهم صادراتی صنایع نساجی و پوشاک است که کل صادرات کشور در این ردیف تعرفه، با ۵ درصد افت مقداری همراه بوده که افت مزبور برای مقصد عراق (حدود ۱۳ درصد) بیشتر بوده است. لازم است دلایل افت با توجه به پتانسیل ارزآوری آن و همچنین اهمیت بازار عراق بررسی شود. با توجه به پتانسیل و ظرفیت تولید پوشاک در ایران، یکی از راهکارهای مناسب ایجاد رونق برای تولیدکنندگان لباس و برندهای ایرانی، صادرات پوشاک است. در حوزه صادرات پوشاک، کشورهای بسیاری از جمله بنگلادش، چین، هند، ترکیه، تایلند و غیره به صورت حرفه‌ای مشغول به فعالیت بوده و محرک بازار پوشاک و صنعت نساجی در سراسر جهان هستند، اما در این بین به دلیل برخی عوامل مانند فاصله جغرافیایی کشورها، منابع در دسترس، روابط فی‌مابین، تشابهات و تناقضات فرهنگی در سبک پوشش و عواملی از این دست باعث ایجاد یک سری موقعیت‌ها در صادرات پوشاک ایران به عراق شده است. در نتیجه به منظور افزایش سهم صادرات پوشاک ایران در عراق، بررسی زمینه‌ها، مشکلات، موانع و راهکارهای توسعه صادرات پوشاک به این کشور امری لازم است.
به طور کلی می‌توان اعلام کرد بازار بالقوه عراق به لحاظ مشابهت‌های فرهنگی و جغرافیایی و نیاز کنونی این کشور به کالاها و خدمات از فرصت‌های مهم صادراتی ایران محسوب می‌شود. با توجه به مجموعه قوانین و مقررات خارجی که مبتنی بر اقتصاد باز، جلب سرمایه‌گذاران خارجی و ایجاد بازار کاملا آزاد به جهت بازسازی سریع و تامین تمامی نیازمندی‌های جامعه در کنار موفقیت‌های دولت در ایجاد امنیت است، بازار عراق شاهد هجوم قریب‌الوقوع شرکت‌های خارجی و سرازیر شدن انواع کالاها و خدمات یکی پس از دیگری خواهد بود، لذا لازم است تولیدکنندگان، صادرکنندگان و دولت با مغتنم شمردن این فرصت برگشت‌ناپذیر حضور خود و استقرار کالا و خدمات ایران را در بازار عراق در راستای تحقق راهبرد ماندگاری در بازارها و تنوع و توسعه بازارهای صادراتی این بازار تثبیت کنند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :