معمای تنش‌زدایی در خاورمیانه

به گزارش جهان صنعت نیوز:  این جشن آشتی‌کنان از آنکارا و قاهره گرفته تا دبی و دوحه به نمایش گذاشته شد. حتی بشار اسد نیز در این بازی حضوری فعال داشت. در این رابطه عبدالله بابود، پژوهشگر بخش خاورمیانه بنیاد کارنگی به میدل‌ایست‌آی توضیح می‌دهد: امسال سالی بود که رهبران منطقه پس از یک دهه مناقشه روی خوش به یکدیگر نشان دادند. این امر یک چرخش شگفت‌انگیز بوده و البته برای منطقه‌ای که تشنه گفت‌وگو است، مثبت تلقی می‌شود.

در واقع این مذاکرات در فوریه سال جاری با سفر اردوغان به امارات پس از ۹ سال کلید خورد. او همچنین در ماه آوریل نیز به عربستان رفته و سپس میزبان محمد بن سلمان در آنکار شد. این اتفاق در حالی صورت گرفت که ترکیه به واسطه نقش و حمایت خود از اخوان المسلمین در جریان بهار عربی سال ۲۰۱۱ با کشورهای حوزه خلیج فارس دچار اختلاف شده بود. دشمنی ترکیه با عربستان زمانی به واج خود رسید که جمال قاشخچی روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسید.

تحلیل‌گران معتقدند در این رابطه اقتصاد بر ایدئولوژی اردوغان چربیده است. زیرا او اکنون با مشکل تورم بالای ۸۰ درصد مواجه بوده و انتخابات ریاست‌جمهوری را نیز در پیش دارد. به همین دلیل به سراغ امارات و عربستان رفته که می‌توانند با سرمایه‌گذاری‌های هنگفت، منابع ارزی ترکیه را تقویت کنند. در واقع کارشناسان تاکید دارند که اکنون اقتصاد برای اردوغان یک چالش اساسی شده و وی تلاش می‌کند برای نجات اقتصاد بحرانی کشورش به سمت کشورهای عربی خلیج فارس چرخش کند.

سوی دیگر ماجرا مصر است. کشوری که از لحاظ اقتصادی در تنگنا قرار داشته و سعی در احیای روابط با دشمنان قدیمی خود دارد. می‌دانیم که پس از انقلاب مصر، ترکیه و قطر دو کشوری بودند که عملاً از محمد مرسی حمایت کرده و برکناری وی توسط السیسی را کودتا علیه دولت منتخب عنوان کردند. در این میان اردوغان رسماً مشروعیت السیسی را زیر سوال برد و روابط با مصر تیره شد. از سوی دیگر مصری‌ها به همراه عربستان در سال ۲۰۱۷ محاصره اقتصادی سنگینی علیه قطر به بهانه حمایت این کشور از تروریسم و اخوان المسلمین را در دستور کار خود قرار دادند.

با این همه اتفاقات شاهد بودیم که در یک سکانس تاریخی و در آستانه آغاز بازی‌های جام جهانی، اردوغان با السیسی در دوحه دیدار کرد و رئیس جمهوری مصر نیز در کنار امیرقطر لبخند زنان عکس یادگاری می‌گرفت.

پس از این ماجرا بود که قطر به عربستان و امارات ملحق شد تا میلیاردها دلار جهت حمایت از اقتصاد بحران‌زده مصر از طریق سرمایه‌گذاری اختصاص دهد. علاوه بر این شاهد بودیم که اعراب خلیج فارس کینه های قدیمی را نیز کنار گذاشته و همزمان با جنگ اوکراین قیمت انرژی را برای انباشتن دلارهای نفتی بیشتر بالا بردند.

به گفته عبدالله بابود، بزرگترین رویداد سال ۲۰۲۲ یعنی حمله روسیه به اوکراین از بسیاری از جهات به کشورهای حوزه خلیج فارس کمک کرد. البته این نکته را نیز نباید فراموش کرد که حمایت اقتصادی قطر از مصر به معنای هماهنگی کامل میان دوحه و قاهره نیست. اما برای اعراب حوزه خلیج فارس این ترس خود دارد که فروپاشی اقتصاد مصر، پیامدهای بی‌ثبات‌ کننده‌ای در سراسر خاورمیانه ایجاد کند.

علاوه بر این جام جهانی فوتبال به میزبانی قطر به رهبران خاورمیانه این فرصت را داد تا تغییر رویکرد خود را نسبت به منطقه برای همه جهان بیان کنند. در طول این مسابقات، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی با روسری به رنگ پرچم قطر دیده شد. امیر قطر نیز متقابلاً پرچم عربستان را بر دوش خود انداخت. در این رابطه یک دیپلمات عربی به میدل ایست آی می‌گوید:  این پیامی برای مخاطبان منطقه و غرب ارسال کرده و قطعاً چیزی بیش از یک ژست است. در واقع تعهدات برای عادی سازی روابط واقعی است. پیوندهای خانوادگی و قبیله‌ای خلیج فارس را به هم متصل می کند و تنش زدایی به نفع منافع ملی کشورهاست.

از سوی دیگر یکی از اعضای شورای روابط خارجی اروپا نیز معتقد است: نزدیکی عربستان و قطر کاملاً واقعی است. زیرا آنها به این درک رسیده‌اند که هماهنگی‌های ژئوپلیتیکی جزئی از منافع حیاتی هر دو طرف است.

آیا تنش‌زدایی تداوم می‌یابد؟

تحلیلگران انتظار دارند که قدرت های منطقه‌ای به بهبود روابط در سال ۲۰۲۳ ادامه دهند، اما همزمان نیز هشدار می دهند که اختلافات همچنان ادامه خواهد داشت. این تحلیل‌گران معتقدند هر چه که تنش‌زدایی میان حاکمان موروثی خلیج فارس در سال ۲۰۲۲ برجسته بود، اما لزوماً همگی آنها دیدگاه‌های مشابهی در خصوص مسائل منطقه ندارند. عربستان و امارات نسبت به اخوان المسلمین بدبین هستند، اما قطر همچنان از آنها حمایت می‌کند. همچنین روابط میان قطر و بحرین همچنان ضعیف است. در همین حال، علیرغم سفر محمد بن زاید حاکم امارات به قطر در ماه دسامبر، نزدیکی دوحه با ابوظبی در مقایسه با آشتی با عربستان سعودی پر از دست انداز بوده است.

بیانکو، از شورای روابط خارجی اروپا، در این رابطه توضیح می‌دهد: در سال ۲۰۲۲، قطر در درجه اول بر میزبانی جام جهانی متمرکز بود، اما آنها به آرامی از نظر ژئوپلیتیکی فعال تر خواهند شد. با این حال منافع قطر با امارات و عربستان در شاخ آفریقا با یکدیگر ممکن است متعارض باشد. از سوی دیگر در بحث همکاری با ترکیه و نیز بحث افغانستان نیز مواردی از تعارض وجود دارد. به عنوان مثال در ماه سپتامبر، امارات متحده عربی قراردادی را برای اداره فرودگاه کابل منعقد کرد که قطر و ترکیه به آن چشم دوخته بودند.

از سوی دیگر سوریه نیز همچنان حل اختلاف قدرت‌های منطقه‌ای است. تلاش اردوغان برای دیدار با بشار اسد به در بسته خورده است. این در حالی است که در ماه مارس امارات از بشار اسد برای نخستین دیدارش از ابوظبی پش از شروع جنگ داخلی سوریه استقبال کرد. علاوه بر این می‌دانیم که قطر و عربستان همچنان برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب مردد هستند.

به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند، سوریه تنها یکی از شکاف‌هایی است که رهبران منطقه با آن دست به گریبان هستند. علاوه بر این برای حاکمان خلیج فارس و همچنین ترکیه بحث توافق ابراهیم با اسرائیل نیز مطرح است.

از سوی دیگر بحث واگرایی با ایران نیز برای آنها وجود دارد. قطر که بزرگترین میدان گاز طبیعی جهان را با ایران مشترک است، طرفدار تعامل نزدیکتر با تهران بوده و حتی میزبان یک دور از مذاکرات برجام نیز بوده است. این در حالی است که امارات و عربستان در خصوص توافق هسته ای میان ایران و غرب سنگ‌اندازی می‌کنند. آنها همچنین دقیقاً نمی‌دانند که در صورت افزایش تنش با ایران، آمریکا برای حمایت از آنها چه واکنشی نشان خواهد داد.

در همین راستا لازم به ذکر است که به کلی رهبران عرب پس از بهار عربی به دنبال آن بودند که به چه چیزی دست خواهند یافت. به همین خاطر بود که وارد درگیری با یکدیگر شدند، اما پس از صرف هزینه‌های فراوان متوجه شدند که دستاورد چندانی نداشته اند. با این حال به نظر می‌رسد هر چند هنوز نقاط اصطکاک وجود دارد، اما در سال جدید میلادی تلاش برای رفع تنش‌ها ادامه خواهد داشت.

وی افزود: “هنوز نقاط اصطکاک وجود دارد، اما نزدیکی در حال افزایش است و در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت.”

محمدرضا ستاری

 

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلان