۱۰ ریسک مهمی که جهان را در سال ۲۰۲۳ تهدید می کند

به گزارش جهان صنعت نیوز، در این مقاله که به قلم دو پژوهشگر نشنال اینترست منتشر شده آمده است: برای سال ۲۰۲۲، سویه‌های جدید کرونا یکی از موارد مهم نگرانی به ویژه در چین بود که همانطور که ما پیش‌بینی کرده بودیم باعث کاهش رشد اقتصادی این کشور شد. همچنین ما پیش از این پیش‌بینی حمله روسیه به اوکراین و رسیدن قیمت نفت به ۱۰۰ دلار را نیز پیش‌بینی کرده و شاهد بودیم که در اوایل سال جاری میلادی چنین اتفاقاتی رقم خورد. هر چند که تا حدودی در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ قیمت نفت کاهش یافت.

علاوه بر این کمبود مواد غذایی، بحران‌های اقتصادی و مشکلات رو به رشد بدهی در میان کشورهای در حال توسعه، همگی برجسته شدند. در این رابطه برخی از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که بحران بدهی ممکن است به اندازه‌ای که ما و دیگران پیش‌بینی کرده‌ایم گسترده نباشد، اما کشورهای با درآمد پایین و متوسط، مانند سریلانکا و پاکستان در حال حاضر با این واقعیت روبرو هستند. پیش‌بینی سال ۲۰۲۲ همچنین در خصوص مشکلات مرتبط با مبارزه با تغییرات اقلیمی در گردهمایی مصر نیز در ماه نوامبر به وقوع پیوست.

به همین دلیل است که ارزیابی می‌کنیم چنین مشکلاتی برای سال آینده میلادی هم ادامه داشته باشد. علاوه بر این به واسطه تنش‌های فزاینده پیرامون تایوان و تحریم‌های ایالات متحده بر صادرات تجهیزات نیمه رسانای چین، به احتمال فراوان اختلافات میان چین و ایالات متحده در سال جدید میلادی تداوم می‌یابد.

گفتنی است در این گزارش به هر ریسک یک احتمال اختصاص داده می‌شود؛ به عنوان مثال احتمال متوسط به این معنی است که  ۵۰ درصد امکان وقوع چنین ریسکی وجود خواهد داشت. البته این نکته را نیز نباید فراموش کرد که به واسطه در هم تنیده شدن بحران‌ها در شرایط کنونی، امکان پیش‌بینی و تحلیل فرایندهای آتی برای سال جدید بسیار دشوار است.

۱) بحران جنگ اوکراین (احتمال زیاد)

پایان جنگ در اوکراین و چگونگی وقوع آن همچنان به عنوان یک راز باقی مانده است. با این حال چالش‌های عمده‌ای که این جنگ ایجاد کرده (مانند ناامنی انرژی و غذایی، افزایش تورم و رکود اقتصادی) ممکن است غرب را برای ادامه حمایت‌های حیاتی خود از کیف دلسرد کند. در واقع با فرارسیدن زمستان و کاسته شدن از شدت جنگ، پوتین بدون شک استراتژی فرسایشی خود را تشدید کرده و حملات به زیرساخت‌های انرژی و آب اوکراین را افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند منجر به تضعیف شدن بیش از پیش دولت کی‌یف و در نهایت تن دادن به شکست شود.

البته تصرف خرسون از سوی نیروهای اوکراینی منجر به تقویت موقعیت آنها از آغاز جنگ به این سو شده است. با این حال دشواری زمانی پدید می‌آید که صحبت از مذاکره یا آتش‌بس در شرایط کنونی مطرح نیست؛ زیرا هر دو طرف فکر می‌کنند که می‌توانند دستاوردهای بیشتری را از جنگ به دست آورند. در این میان ما با رویکردهای متناقضی نیز طرف هستیم. یعنی در شرایطی که اوکراینی‌ها در طرح صلح ۱۰ ماده ای خود که در نشست گروه ۲۰ در ماه نوامبر ارائه دادند خواستار تسلیم کامل پوتین شدند، ایالات متحده و ناتو از یکسو در حال تقویت تسلیحاتی و مالی اوکراین هستند و از سوی دیگر برخی از اعضای کنگره آمریکا خواستار محدود شدن حمایت‌ها از کی‌یف شده‌اند.

در این رابطه لازم به ذکر است که تداوم جنگ چند خطر به هم پیوسته ایجاد می‌کند. این خطرات شامل درگیری مداوم و مغلوبه شدن جنگ است. از سوی دیگر اگر آمریکا و ناتو قرار باشد در پاسخ به بمباران روس‌ها، تسلیحات پیشرفته‌تری در اختیار اوکراین بگذارند، به طور قطع تنش‌ها تشدید خواهد شد.

همچنین دلسردی اروپا برای تداوم حمایت از اوکراین، احتمال استفاده از سلاح هسته‌ای از سوی روسیه در صورت به خطر افتادن کریمه و نیز ایجاد شکاف میان آمریکا و اتحادیه اروپا بر سر کمیت و کیفیت کمک‌های نظامی نیز از جمله خطرات پیش‌رو محسوب می‌شود.

۲) تشدید ناامنی غذایی (احتمال بسیار زیاد)

برنامه جهانی غذا (WFP) بحث سوء تغذیه و گرسنگی را در سراسر جهان، از آمریکای مرکزی و هائیتی گرفته تا شمال آفریقا، ساحل غنا، آفریقای مرکزی، سودان جنوبی، سوریه، یمن، پاکستان و افغانستان را بسیار برجسته و حائز اهمیت اعلام کرده است. در این میان آمار تامل برانگیز این است که تعداد افرادی که با ناامنی غذایی حاد مواجه هستند از ۱۳۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به ۳۴۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. کارشناسان معتقدند حتی اگر جنگ اوکراین خاتمه یافته و مشکلی برای صادرات غلات از سوی این کشور وجود نداشته باشد، باز هم موضوع کمبود مواد غذایی از چالش‌های مهم و اصلی محسوب می‌شود. در واقع علاوه بر جنگ اوکراین، تغییرات اقلیمی که سبب خشکسالی و تغییر الگوی بارندگی شده از محرک‌های اصلی ناامنی غذایی بوده و بسیار بعید است که این معضل در سال جدید میلادی حل و فصل شود.

از سوی دیگر به واسطه تورم، بحث کمک‌های بشردوستانه نیز با دشواری روبرو شده و کار به جایی رسیده که اکنون کمک‌های اضافی به برنامه جهانی غذا، تنها قادر به تغذیه ۴ میلیون نفر در ماه است. به همین دلیل به نظر می‌رسد این ریسک با درصد بسیار بالایی در سال جدید میلادی همچنان گریبان‌گیر نظام جهانی باشد.

۳) موضوع رویارویی با ایران (احتمال زیاد)

نویسندگان این مقاله مدعی هستند که در سال جدید میلادی تنش‌ها میان ایران و با آمریکا و غرب افزایش می‌یابد. در ادامه بحث اشاره شده که توافق هسته‌ای که تا چند ماه پیش در آستانه موفقیت بود، اکنون اگر نگوییم مرده، اما در کما به سر می‌برد. این در شرایطی است ایران در حال سرعت بخشیدن به غنی سازی اورانیوم بوده و همین موضوع می‌تواند زمینه تنش و رویارویی میان تهران و غرب را تشدید کند.

علاوه بر این موضوع ادعایی ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه نیز بر چالش‌های قبلی افزوده است. به همین دلیل است که روی کار آمدن یک دولت راست افراطی در اسرائیل و کنگره‌ای که اکنون در دست جمهوری‌خواهان است زمینه‌های برخورد را تقویت کرده و متعاقباً ایران نیز در صورت چنین برخوردی قادر به پاسخگویی به آنها در حوزه خلیج فارس و تنگه هرمز خواهد بود.

۴) تشدید بحران بدهی در کشورهای در حال توسعه (احتمال زیاد)

 برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) هشدار داده است که ۵۴ کشور با درآمد کم و متوسط مشکلات شدید بدهی دارند. این کشورها ۱۸ درصد از جمعیت جهان را تشکیل داده و معمولاً ۵۰ درصد از جمعیت آنها نیز در فقر شدید به سر می‌برند. در همین راستا مشکل اکنون این است که موضوع بخشودگی بدهی دیگر برای این کشورها کارساز نیست. کشورهای کم درآمد، مانند سومالی و زیمبابوه، در صدر فهرست کشورهای نابسامان برنامه توسعه ملل متحد قرار دارند، اما آکسفورد اکونومیکس ارزیابی می کند که بسیاری از کشورهایی که به عنوان اقتصادهای نوظهور مطرح می‌شوند این طوفان بدهی را پشت سر خواهند گذاشت. با این حال چنین مشکلی یک خبر ناگوار برای اهداف برنامه توسعه پایدار جهانی در سال ۲۰۲۳ است؛ زیرا فقر بیشتر، کیفیت آموزشی کمتر و کاهش توانایی برای مواجهه با تغییرات اقلیمی از جمله تبعات و پیامدهای آن خواهد بود.

۵) مارپیچ بدهی جهانی (احتمال متوسط)

هم بدهی شرکت‌های غیرمالی (۸۸ تریلیون دلار، حدود ۹۸ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی) و هم بدهی ترکیبی دولت، شرکت‌ها و خانوارها (۲۹۰ تریلیون دلار تا سه ماهه سوم سال ۲۰۲۲) در سال ۲۰۲۲ میلادی افزایش یافته است. طی چهار تا پنج سال گذشته طبق گزارش موسسه بین المللی مالی، این کاهش نرخ بهره از سوی اقتصادهای بزرگ دنیا بوده که به چنین وضعیتی دامن زده است. چرا که کاهش نرخ بهره که در برخی کشورها حتی منفی هم بوده به معنای پول آسان است.

به همین دلیل است که به موازات افزایش نرخ بهره، تقویت ارزش دلار، رکود در اروپا، تضعیف اقتصاد چین و عدم اطمینان در مورد جنگ اوکراین احتمالاً جرقه یک بحران مالی منطقه‌ای و جهانی دیگر خواهد بود. وضعیت زمانی نگران کننده می‌شود که حجم این بدهی به مراتب بیشتر از بحران مالی سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ است.  علاوه بر این کاهش سطح همکاری بین‌المللی به واسطه چنین مشکلی بر چالش‌های سال جدید اضافه می کند. به همین دلیل کارشناسان معتقدند  جرقه هایی که باعث ایجاد یک بحران مالی بزرگ جدید می شود، می تواند از طریق تهدیدات نکول از سوی آمریکا باشد.

۶) کاهش همکاری جهانی (احتمال بسیار زیاد)

خطرات جهانی مانند تغییرات آب و هوایی، بدهی کشورهای در حال توسعه و حتی افزایش زباله‌های فضایی در حال افزایش است؛ چرا که تشدید رقابت میان قدرت‌های بزرگ باعث کاهش همکاری در مورد مشکلات مشترک جهانی شده است. پس از نشست سران جی ۲۰ در ماه نوامبر، جو بایدن و شی‌جین‌پینگ روسای جمهوری آمریکا و چین توافق کردند که مذاکرات دوجانبه در مورد تغییرات آب و هوایی را از سر بگیرند. با این حال، یک درگیری دیگر بر سر تایوان احتمالاً این تلاش را متوقف خواهد کرد. همانطور که مدیر کل سازمان تجارت جهانی اخیرا هشدار داده، سیستم تجاری چندجانبه به شدت در حال نابودی است. در این میان کشورهای گروه بیست در خصوص افزایش بحران بدهی در خنثی‌ترین حالت ممکن رفتار کرده و بانک جهانی نیز اکنون مورد انتقاد شدید کشورهای در حال توسعه است.

بنابراین حاصل چنین رویکردی این است که در غیاب اقدامات بیشتر نهادهای چندجانبه‌ جهت رویارویی با چالش‌های کنونی، مشروعیت نظم لیبرال غربی پس از جنگ جهانی دوم به‌ویژه در چشم بسیاری از کشورهای جنوب که اکنون شاهد کاهش شانس خود برای توسعه سریع اقتصادی هستند از بین خواهد رفت. یکی دیگر از پیامدهای ناسیونالیسم اقتصادی که باعث عدم همکاری در اصلاح و به روز رسانی نهاد جهانی می شود، تکه تکه شدن نظم بین المللی به خوشه های منطقه ای و هنجارها و استانداردهای رقیب است. به همین دلیل به نظر می‌رسد فروپاشی نظام چندجانبه خطرات فقر، ملی گرایی و درگیری بیشتر را افزایش می دهد.

۷) جنگ فناوری میان آمریکا و چین (احتمال زیاد)

گروه مشاوره بوستون تخمین می‌زند که اگر قدرت‌های بزرگ تلاش کنند تا همانطور که دولت بایدن می‌خواهد به خودکفایی کامل در بحث تراشه‌های نیمه رسانا دست یابند این اقدام نیاز به سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری دارد. در همین راستا داغ شدن جنگ فناوری میان واشنگتن و پکن، چینی‌ها را از دسترسی به بسیاری از محصولات خارجی محروم کرده و آنها را ناچار به جایگزینی آن با مواد اولیه داخلی می‌کند؛ امری که می‌تواند به میزان زیادی در زمینه فناوری، استانداردهای جهانی را تضعیف کند.

در واقع از آنجا که تراشه‌های نیمه رسانا نقش عمده و فزاینده‌ای را در همه کالاهای مصرفی ایفا می‌کنند، چنین رویارویی میان آمریکا و چین می‌تواند به کاهش تولید و عرضه و همچنین افزایش تورم در کالاها و خدمات دامن بزند. بر اساس گزارش سازمان تجارت جهانی در بلندمدت، جدا شدن اقتصاد جهانی به دو بلوک مستقل غربی و چینی منجر به کاهش ۵ درصدی تولید ناخالص داخلی جهانی می‌شود. امری که خسارت آن به مراتب بالاتر از بحران اقتصادی ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ است. علاوه بر این بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، چشم‌انداز رشد برای اقتصادهای در حال توسعه تحت این سناریو تیره شده و برخی از آنها با ضررهای رفاهی دو رقمی مواجه می‌شوند.

۸) تشدید مخاطرات آب و هوایی (احتمال بسیار زیاد)

شاهد بودیم که چندی قبل نشست COP27 در شرم‌الشیخ مصر با ناامیدی به پایان رسید. در این نشست درخواست‌ها برای حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی توسط دولت‌های تولیدکننده نفت رد شد. حتی در این نشست تلاش برای کاهش گرمایش زمین به ۱.۵ درجه نیز به نتیجه نرسید. به گفته بسیاری از دانشمندان به احتمال زیاد دمای زمین به زودی ۱.۵ درجه گرم‌تر شده و اگر کشورها متعهد به کاهش ۴۳ درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای نشوند، این گرمایش به ۲.۲ درجه نیز خواهد رسید.

نتیجه چنین گرمایشی چیزی غیر از خشکسالی، سیل‌های ویرانگر و نیز تغییرات خطرناک در الگوی بارندگی نیست. البته تنها نقطه نیمه روشن در COP27 توافق بر سر ایجاد یک صندوق جدید “زیان و خسارت” برای کمک به کشورهای در حال توسعه برای پوشش هزینه‌های تأثیرات تغییرات آب و هوایی بود. با این وجود، هیچ تصمیمی در مورد میزان بودجه‌‌ای که کشورهای صنعتی متعهد به پرداخت آن خواهد بود، گرفته نشد. نه تنها کشورهای غربی به تعهدات خود در این زمینه عمل نکرده‌اند بلکه جمهوری‌خواهان که اکنون کنترل مجلس نمایندگان را در دست دارند، قبلاً گفته‌اند که نمی‌خواهند برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی به دیگران پول بدهند. علاوه بر این میل به سمت راست افراطی و ناسیونالیسم در اروپا نیز ممکن است تامین مالی چنین صندوقی را با مخاطره مواجه کند. این امر نه تنها برای کشورهای در حال توسعه، بلکه برای دنیای صنعتی غرب باید یک اولویت مهم و جدی تلقی شود.

۹)تشدید تنش‌ها میان آمریکا و چین (احتمال زیاد)

علیرغم اینکه بایدن و شی‌جین‌پینگ در ماه گذشته با یکدیگر دیدار کرده و تلاش‌هایی برای بهبود روابط انجام دادند، اما اختلافات میان واشنگتن و پکن در مورد تایوان، قوانین و استانداردهای فناوری، تجارت و حقوق بشر میان آنها همچنان ادامه دارد. هر چند که در بحث‌هایی مانند دریای چین جنوبی و شرقی، از سرگیری تجارت، موضوعات آب و هوایی و نیز مسائل نظامی، مذاکرات میان دو طرف جریان دارد، اما ناسیونالیسم ناپایدار هر دو طرف می‌تواند هر دستاوری را مختل سازد.

واکنش پکن تاکنون به ممنوعیت صادرات هوش مصنوعی، تراشه‌های ابررایانه‌ای و تجهیزات ساخت تراشه توسط دولت بایدن، طرح شکایت به سازمان تجارت جهانی و سرمایه‌گذاری ۱۴۳ میلیارد دلاری بیشتر برای تولید تراشه‌های نیمه رسانا بوده است. چینی‌ها معتقدند که اقدام دولت بایدن در جهت توقف توسعه فناوری پیشرفته آنها صورت گرفته است. با این حال هر چند که هر دو حزب در ایالات متحده، چین را به عنوان یک تهدید تلقی می‌کنند، اما در این میان کنگره که اکنون در اختیار جمهوری‌‌‌خواهان است در تدارک برنامه‌ای تهاجمی‌تر در قبال چین بر سر مسائلی مانند تایوان، حقوق بشر و تجارت است. اگر چه احتمال حمله چین به تایوان در سال جدید میلادی بسیار کم است، اما حمایت آمریکا از تایوان می‌تواند به دامنه تنش‌ها  اضافه کند. این امر حتی می‌تواند شرایط را بحرانی و از ریل خارج سازد.

۱۰) مخمصه خطرناک در شبه جزیره کره (احتمال زیاد)

آزمایش‌های بی وقفه تسلیحاتی از سوی کره‌شمالی در سال ۲۰۲۲ میلادی بحران در شبه‌ جزیره کره را وارد فاز جدیدی کرده است. اکنون نیز گفته می‌شود که پیونگ یانگ در حال تدارک هفتمین آزمایش اتمی خود است. البته اینطور برداشت می‌شود که به تاخیر افتادن این آزمایش به علت وساطت چینی‌ها صورت گرفته است.

با این حال اگر هفتمین آزمایش اتمی کره‌شمالی رقم بخورد و پکن نیز تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را وتو کند، شکاف میان چین و آمریکا قطعاً عمیق‌تر خواهد شد. در این میان حتی کیم جونگ اون رهبر کره‌شمالی ممکن است وسوسه شود تا اقدامات تحریک آمیزی را بر اساس محاسبات اشتباه انجام دهد که این امر می تواند به یک بحران و یا درگیری دامن بزند.

خطرات ناشناخته (احتمال کم)

علاوه بر چالش‌هایی که در بالا ذکر شد، طیفی از مسائل ناشناخته نیز وجود دارد که قابل پیش‌بینی نیست، اما می‌تواند پیامدهای فاجعه باری داشته باشد. مانند فوران ابر آتشفشان (یلواستون، اندونزی، ژاپن). یا برخورد یک سیارک غول پیکر به عرض ۶ مایل به زمین. مانند آن چیزی که منجر به منقرض شدن دایناسورها در ۶۶ میلیون سال پیش شد. همچنین وقوع یک طوفان خورشیدی که با پرتاب مقادیر زیادی از ذرات باردار مغناطیسی به سمت زمین می‌تواند شبکه‌ها را برای هفته‌ها یا ماه‌ها مختل کند. از سوی دیگر همانطور که همه‌گیری کرونا به ناگهان ظهور کرده و جهان را به بحران برد، هزاران ویروس دیگر در سیاره ما وجود دارند که قادرند هر لجظه یک همه‌گیری جدید ایجاد کنند.

اقتصاد کلان