گم شدن در اعداد

رضا صادقیان ^*

شرح شرایط دیروز، درک واقعیت‌های امروز و ترسیم تصویر آینده در بخش‌های مختلف حکمرانی بدون دقت به اعداد و تکیه بر آمارهای مشخص گام برداشتن در دالان تاریک و چنگ زدن به خیالات است.

این روزها وضعیت انتقال گاز به برخی استان‌های شمالی برای کشوری که دومین ذخایر گازی جهان را دارد، مطلوب نیست. مانند همیشه دولتمردان امروز در حال کشف مقصر و مدیران کم‌کار سابق می‌گردند. آن‌طور که از سخنان رییس دولت سیزدهم در جلسه کارگروه تامین پایدار سوخت زمستانی مشخص است ایشان نیز به جای پرداختن به حل مشکل امروز و تمرکز روی بررسی و اجرای راهکارهای موجود و عبور از زمستان دشوار به دولت گذشته انتقاد می‌کند. دقیقا در شرایطی که برف استان‌های کشور را سفیدپوش کرده و سازمان هلال‌احمر در حال توزیع بخاری برقی و نفت سفید در شهرهای شمالی است، برخی رسانه‌ها با ساده‌نگری و ساده‌سازی مشکلات بروزیافته امروز در حوزه مصرف گاز دولت سابق را به بی‌توجهی و کم‌کاری متهم می‌کنند؛ کاری مشابهه شهرداری تهران که به جای پاسخ گفتن درباره معضل ترافیک و حمل‌و‌نقل عمومی، دیگران را متهم به کج‌بینی و هیاهو می‌کند.

شهریور ماه امسال وزیر نفت در گفت‌وگویی از نیاز کشور به جذب ۱۴۵ میلیارد دلار سرمایه برای احیای صنعت نفت و گاز خبر داده بود. در همان گفت‌وگو مشخص بود نگاه ایشان به حضور شرکت‌های چینی است و چنانچه امکان حضور این کشورها در صنعت نفت و گاز فراهم شود، امکان احیا و سپس توسعه این صنعت فراهم خواهد شد. در گفت‌وگوی دیگر که آذرماه منتشر شده گفتند: براساس برآوردهای صورت گرفته این صنعت نیازمند سرمایه‌ای معادل ۲۵۰ میلیارد دلار است. از سخنان وزیر مشخص بود که این سرمایه در جهت «طرح‌های نیمه‌تمام صنعت نفت و لزوم نوسازی و بهسازی تجهیزات این صنعت» است. در واقع وزیر نفت همان سخن قدیم را با عدد جدید تکرار کرد. آنچه در این میان مشخص نیست فهم دو عدد بسیار متفاوت است. فاصله ۱۴۵ و ۲۵۰ میلیارد دلار در بخش بررسی، ارزیابی و سیاستگذاری آنقدر گسترده و عمیق است که فهم آن برای هر ناظری دشوار است. اعلام این دو عدد مانند آن می‌ماند که یک مدیر به فاصله ۴ ماه درباره ساخت یک سازه جدید ابتدا به مبلغ یک میلیارد و سپس ۴ میلیارد دلار جذب سرمایه‌گذار خارجی برسد! به عبارتی مشخص‌تر؛ تصویر دقیقی از میزان سرمایه لازم در این صنعت حتی نزد متولیان اصلی آن وجود ندارد.

اندکی به گذشته بازگردیم تا درک عدد اعلام‌شده از سوی وزیر نفت و شرایط امروز این صنعت را بهتر متوجه شویم. براساس نظر کارشناسان در هنگام تدون برنامه پنجم توسعه و جهت جذب سرمایه خارجی در صنایع بالادستی نفت و گاز، کشورمان نیازمند ۱۲۵ تا ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری بود. براساس آمارهای موجود بهترین جذب سرمایه خارجی در دولت دهم و سال ۱۳۹۱ انجام شد و دولت موفق شد رقم ۵/۳ میلیارد دلار در این حوزه را جذب کند. چنانچه کارنامه هشت سال دولت‌های یازدهم و دوازدهم را در این بخش مهم و بااهمیت مدنظر داشته باشیم، در مجموع دولت موفق به جذب عدد کمتر از ۵ میلیارد دلار در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی شده است؛ عددی که در مقایسه با چشم‌انداز آن شوخی به نظر می‌رسد. در واقع نه تنها پیشرفتی حاصل نشده است، بلکه نسبت به یک دهه گذشته در حوزه صنعت نفت عقب‌تر رفته‌ایم.

سرمایه‌گذاری در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی با توجه به جایگاه ایران در حوزه تامین انرژی و سیاستگذاری براساس منابع طبیعی از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ حتی اگر تنها به نفع مالی دقت کنیم و سایر مسائل را نادیده بگیریم. اما جذب سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به پایدار بودن تحریم‌ها و وجود برخی موانع برای سرمایه‌گذاران خارجی و همچنین عدم ثبات در سیاستگذاری طی دهه‌های گذشته در عمل کشور را در تنگنای اجرای سیاست‌های توسعه‌محور در صنایع بزرگ قرار داده؛ مسیری که فرسودگی تجهیزات و کاهش میزان تولید را به دنبال خواهد داشت. به عبارتی آنچه امروز به عنوان افت فشار گاز و نرسیدن گاز به استان‌های شمالی اتفاق افتاده، نشانه روشن عدم توسعه و عدم احیای ظرفیت‌های گذشته است و چندان به شخصیت‌ها، دولتمردان دیروز و امروز ارتباط مستقیم ندارد و تا مادامی که شرایط برای جذب سرمایه‌های خارجی فراهم نشود چه‌بسا وضعیت صنعت بزرگ نفت، گاز و پتروشیمی با دشواری‌های دیگری نیز روبه‌رو شود؛ سختی‌هایی که بخشی از آن لاجرم در زندگی عادی شهروندان نمایان خواهد شد.

* کارشناس اقتصادی