سیگنال‌های مثبت و منفی بانک مرکزی به بازار ارز

کامران ندری ^*

 مسوولان کشور چند وقتی است گرفتار این توهم شده‌اند که اگر از تکنولوژی در حوزه سیاستگذاری بهره‌ گرفته‌ و سامانه‌های جدید طراحی و درگاه‌های مختلف اینترنتی تعریف کنند، می‌توانند بر چالش‌های دیرینه اقتصاد کشور غلبه کنند. اما آیا نظامی که ناکاراست را می‌توان با دیجیتالیزه‌شدن کارا کرد؟ آیا با به کار بستن سامانه‌های جدید و مکانیزه کردن اقتصاد می‌توان بر مشکلات ساختاری اقتصاد فائق آمد یا باید با تغییر نهادها و سبک مدیریتی و اصلاح قوانین  در مسیر بهبود شرایط اقتصادی حرکت کرد؟

بازار ارز یکی از بازارهای اقتصادی است که سال‌هاست توجه دست‌اندرکاران کشور را به خود معطوف کرده است. راه‌حل مقامات دولتی برای حل پیچیدگی‌های این بازار نیز در قالب موارد تعریف نرخ‌های جدید و راه‌اندازی سامانه‌های جدید خرید و فروش ارز بوده است. با این حال واکنش منفی بازار ارز به این دست اقدامات نشان داده این بازار بیش از آنکه از سیاست‌ها و تصمیمات داخلی تاثیر بپذیرد، تحت تاثیر اخبار مثبت و منفی نوسان می‌کند. تحولات بازار ارز در روزهای اخیر نیز این موضوع را تایید می‌کند. برای مثال زمانی که پارلمان اروپا از یک تصمیم منفی جدید رونمایی می‌کند نرخ ارز به سمت بالا جهش پیدا می‌کند و زمانی که مسوولان روابط خارجی اتحادیه اروپا گزاره‌های مثبتی را در خصوص روابط غرب با ایران مطرح می‌کنند ارز در بازار به نرخ‌های پایین سوق پیدا می‌کند.

فارغ از تاثیری که خبرهای سیاسی بر نرخ ارز دارد، بازار ارز در سایه مشکلات ساختاری اقتصاد نیز همواره روند افزایشی خود را در بلندمدت حفظ می‌کند. در اقتصادی که تورم بالا دارد، تحریم‌های غرب هر روز تشدید می‌شود و دست‌و‌پای نهادهای تصمیم‌گیر را در حوزه سیاستگذاری می‌بندد و بهره‌وری اقتصادی در سطوح پایینی قرار دارد، چگونه می‌توانیم انتظار داشته باشیم که روند افزایشی نرخ ارز می‌تواند متوقف شود؟ واقعیت این است که نرخ ارز در بلندمدت به طور منطقی و طبیعی با شیب افزایشی خود حرکت می‌کند اما حول‌و‌حوش این روند، در اثر اخبار مثبت و منفی افت‌و‌خیزهای قیمتی خود را نیز حفظ می‌کند.

این روزها و در سایه تحولات قیمتی بازار ارز، بانک مرکزی به میدان آمده و دست به سیاستگذاری جدید زده است، اما کماکان می‌توانیم بگوییم که اخبار مثبت و منفی مربوط به روابط خارجی و تحولات مربوط به آن بسیار بیشتر از تصمیمات بانک مرکزی می‌تواند بر روند قیمت ارز تاثیر بگذارد. این موضوع اما به معنای انکار تاثیرگذاری اقدام جدید بانک مرکزی بر بازار ارز نیست. تصمیم این نهاد برای حذف دلار توافقی و راه‌اندازی بازاری که در آن معامله‌گران می‌توانند تحت حراج شفاف ارزی خرید و فروش انجام دهند، اقدام مثبتی است و به رانت‌های پشت‌پرده‌ای که بین صرافان و صادرکنندگان شکل می‌گرفت، پایان داده است.

در کنار این اقدام مثبت، سیاست‌های جدید ارزی بانک مرکزی نکات منفی هم داشته است. برای مثال تعیین سهمیه ۵۰۰۰ یورویی برای افراد حتی اگر با نرخ بازار نیز مورد معامله قرار بگیرد، سیگنال کمبود ارز به معامله‌گران می‌دهد. بنابراین حذف ارز توافقی اگرچه اقدامی مثبت قلمداد می‌شود اما تعیین سهمیه ارزی برای افراد خبر از محدود بودن منابع ارزی بانک مرکزی می‌دهد. در عین حال راه‌اندازی بازار مبادله ارز و طلا که قرار است جایگزین بازار متشکل ارزی شود و مبهم بودن روند فعالیت این بازار نیز نکته منفی دیگری است که در سیاست‌های جدید ارزی بانک مرکزی به چشم می‌خورد.

اما هر اقدامی که ما را به سمت تک‌نرخی شدن ارز ببرد و تعدد نرخ‌ها که پشت‌پرده آن رانت‌های بزرگی وجود دارد را از بین ببرد، در شرایط کنونی می‌تواند برای اقتصاد مفید باشد. اما این مساله به این معنا نیست که روند صعودی نرخ ارز متوقف می‌شود. روند صعودی قیمت ارز تنها زمانی می‌تواند متوقف شود که تورم کنترل شده باشد، روابط خارجی کشور بهبود پیدا کرده و بهره‌وری در اقتصاد افزایش پیدا کند و همچنین مشکلات ساختاری و نهادی که در اقتصاد وجود دارد از جمله عدم استقلال بانک مرکزی برطرف شود. نکته قابل توجه اینکه برداشته شدن تحریم‌ها به تنهایی و به خودی‌خود می‌تواند روند حرکت نرخ ارز را معکوس کرده و به کاهش قیمت ارز کمک کند. بنابراین اقداماتی که از تعدد نرخ‌های ارز در اقتصاد کم می‌کند، می‌تواند در برهه کنونی نتیجه‌بخش باشد اما این مساله لزوما به معنای تغییر جهت‌گیری بازار ارز نخواهد بود و اصلاحات ساختاری نیاز است تا بتوانیم نسبت به ماندگار شدن نرخ ارز در قیمت‌های پایین و حرکت آن در مسیر نزولی امیدوار باشیم.

حال که در سایه سیاست‌های جدید بانک مرکزی بازار ارز تا اندازه‌ای به آرامش رسیده فراموش نکنیم که مسوولیت اصلی بانک مرکزی مهار و کنترل تورم است. اگر این نهاد موفق شود تورم را کنترل کند موضوع افزایش نرخ ارز نیز به خودی‌خود و تا اندازه زیادی حل‌و‌فصل خواهد شد. هر چند ممکن است شوک‌های مقطعی همچنان بر بازار ارز تاثیرگذار باشند و به بالا و پایین‌شدن قیمت ارز کمک کنند اما در اقتصادی که تورم کنترل شود، دیگر شاهد افزایش دائمی نرخ ارز و سقوط ارزش ریال نخواهیم بود.

* اقتصاددان

یادداشت