خنثی‌سازی تحریم؛ ایدئولوژی اقتصادی دولت شکست خورد؟

به گزارش جهان صنعت نیوز، رضا فاطمی امین اولین اخراجی رسمی دولت سیزدهم لقب گرفت. روز یکشنبه، نمایندگان مجلس به وزیر صمت رای اعتماد دوباره ندادند تا یکی از وزرای پرحاشیه ابراهیم رئیسی از ترکیب هیات دولت خارج شود. البته پیش از این و در آبان سال گذشته، فاطمی امین یک بار دیگر هم در آستانه استیضاح قرار گرفت. اما در آن زمان توانسته بود دوباره از مجلس رای اعتماد بگیرد.

درباره عملکرد ضعیف وزارت صمت در دوران فاطمی امین می‌توان چندین گزارش نوشت. اما موضوع مهم‌تری در پس استیضاح وزیر صمت قرار دارد. موضوعی که به نظر می‌رسد یکی از تهدیدهای اصلی اقتصاد ایران باشد و امروز بیش از گذشته نمود پیدا کرده‌است. تهدیدی که شاید با کنار هم گذاشتن پازل تغییرات دولت طی چند ماه گذشته بتوان آن را ردیابی کرد.

پازل بی‌ثباتی در تیم اقتصادی دولت

باید توجه داشت که اولین استیضاح به معنای اولین تغییر در دولت سیزدهم نیست. اتفاقا طی  چند ماه گذشته، ترکیب دولت به ویژه اعضای اقتصادی دگرگون شده‌است.

وزارت کار و رفاه اجتماعی، وزارت راه و شهرسازی، بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت آموزش و پرورش و سازمان برنامه و بودجه تغییرات مهم دولت سیزدهم طی این مدت محسوب می‌شود. حتی استیضاح احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد نیز بیش از گذشته به گوش می‌رسد.

این تغییرات گسترده بیش از هر چیز نشان می‌دهد که دولت سیزدهم نتوانسته به اهداف خود دست پیدا کند. اهدافی که در دوران انتخابات ریاست جمهوری، ابراهیم رئیسی وعده رسیدن به آن‌ها را می‌داد و دولت گذشته را بابت آن شماتت می‌کرد.

پرسش مهم این است که آیا دولت سیزدهم می‌تواند با تغییر افراد، از بن‌بست سیاستگذاری خارج شود؟ به بیان دقیق‌تر،‌ تغییرات گسترده در تیم اقتصادی دولت چه معنایی دارد؟

برای آنکه بتوان به این پرسش پاسخ داد،‌ ایده‌های اقتصادی افراد کنار گذشته از دولت را مرور می‌کنیم. در حقیقت این ایده‌ها، تکه‌های پازل تغییرات گسترده در دولت سیزدهم هستند.

حجت‌الله عبدالملکی؛ ۸۰ درصد مشکلات در اثر تحریم ‌های داخلی است

حجت الله عبدالملکی، وزیر اسبق کار اولین خروجی دولت سیزدهم لقب گرفت. فردی که شاید پیش از رسیدن به وزارت به اظهارات عجیب و غریب شناخته می‌شد.

ساختن لامبورگینی داخلی، ایجاد اشتغال با یک میلیون تومان، کاهش قیمت دلار به زیر ۴هزار تومان با تزریق ۵ میلیارد دلار به بازار ارز، عدم نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی برای دستیابی به توسعه، رابطه پیشرفت صنعت خودروسازی و سقف پارکینگ در کره جنوبی و … از جمله ایده‌های عجیب اقتصادی عبدالملکی بود.

اما شاید آنچه که برای دستیابی به قطعه نخست پازل این گزارش نیاز باشد، گزاره دیگری از عبدالملکی است. جایی که وزیر سابق کار گفته بود: «همه مشکلات ما از تحریم‌ها است ولی نه تحریم های خارجی. تحریم‌های خارجی تنها سبب ۲۰ درصد مشکلات شده و ۸۰ درصد مشکلات در اثر تحریم های داخلی است.»

رستم قاسمی؛ قرارگاه بی اثر کردن تحریم‌ ها

مرحوم رستم قاسمی، دومین خروجی دولت سیزدهم بود که البته مسئول اجرای یکی از مهم‌ترین وعده‌های ابراهیم رئیسی یعنی ساخت سالانه یک میلیون مسکن شده بود. نگاهی به ایده‌های اقتصادی قاسمی نشان از آن دارد که هرچند او اثر تحریم‌ها را قبول داشت اما راهکار حل آن را نه لغو تحریم‌ها بلکه دور زدن تحریم‌ها می‌دانست.

قاسمی در دوران انتخابات در قامت نامزد ریاست جمهوری گفته بود: « اگر به عنوان رییس جمهوری انتخاب شوم، روشی که برای دور زدن تحریم‌ انجام می‌دهم «بی‌اثر کردن آن است.» پیش از آن نیز قاسمی گفته بود: « بی اثر کردن تحریم‌ها یعنی این که ما به خودکفایی در نیازهای اساسی برسیم.»

مرحوم قاسمی در مقام وزیر راه نیز اظهار کرده بود که ظرفیت بی اثر کردن تحریم ها در کشور وجود دارد و دستور ایجاد قرارگاه بی اثر کردن تحریم‌ها را داده بود.

علی صالح آبادی؛ دلار زدایی با کشورهای دوست

رئیس کل سابق بانک مرکزی سومین خروجی تیم اقتصادی دولت سیزدهم نام گرفت. نگاهی به نظرات و ایده‌های علی صالح آبادی نشان می‌دهد که او یکی از طرفداران دلارزدایی و بی اثر شدن تحریم‌های آمریکا بود.

صالح آبادی پس از تحریم‌های آمریکا علیه روسیه گفته بود: « از زمان تحریم روسیه، با سازوکارهایی که اجرا شده ثبات خوبی در بازار ارز ایجاد شده است. روسیه به جای استفاده از دلار و یورو از ارز محلی استفاده کرده است. این نشان می‌دهد که آمریکا ابزار تحریم خود را از دست داده است.»

همچنین رئیس کل پیشین بانک مرکزی بر این باور بود که بحث FATF در زمان تحریم معنا ندارد. چرا که شرایط تحریم سازوکارهای خودش را دارد و با کشورهایی که رابطه همکاری مشخصی داریم، FATF مانع تجارت و تعامل ما نیست. حتی او اعلام کرده بود که روابط بانکی ایران با کشورهای دوست و همسایه بهتر شده و درحال توسعه است.

مسعود میرکاظمی؛ تحریم‌ ها را بیش از اندازه بزرگ نکنید

رئیس پیشین سازمان برنامه و بودجه قربانی دیگری از تیم اقتصادی دولت سیزدهم است. مسعود میرکاظمی هم عقاید اقتصادی مشابهی داشت و در جلسه معارفه خود تاکید کرده بود که کشور ۴۰ سال در شرایط تحریمی قرار دارد و نباید تحریم‌ها را بیش از حد بزرگ کرد.

حتی میرکاظمی در سال گذشته و همزمان با ارائه بودجه ۱۴۰۱ گفته بود که کشور را معطل لغو تحریم‌ها نمی‌کند و بودجه با فرض ادامه شرایط تحریمی نوشته شده‌است. رئیس پیشین سازمان برنامه تاکیده کرده بود که دولت برای اقتصاد برنامه دارد و سفره مردم را به مذاکرات گره نخواهد زد.

سید رضا فاطمی امین؛ عملیات خنثی‌سازی تحریم‌ ها

فاطمی امین هم فعلا آخرین خروجی تیم اقتصادی دولت سیزدهم لقب گرفته است. عملکرد وزیر سابق صمت، آنقدر ضعیف بود که حتی مجلس همسو با دولت رای به استیضاح او داد. با این وجود در میان انبوه وعده‌ها و اظهارنظرهای فاطمی امین،‌ بازهم یک ایده اساسی وجود دارد.

حدود دو سال پیش و در جلسه رای اعتماد وزرای دولت سیزدهم، فاطمی امین قول داده بود که تحریم های داخلی را برداشته و تحریم های خارجی را خنثی کند. حتی او گفته بود که در سال ۱۴۰۲ تورم به نصف سال ۹۹ رسیده و سپس به سمت تک رقمی شدن می‌رود!

سید احسان خاندوزی؛ آرایش تحریم‌ ناپذیری

سید احسان خاندوزی هر چند یکی از معدود بازماندگان تیم ابتدایی اقتصادی دولت سیزدهم است، اما از هر زمان دیگری به استیضاح نزدیک‌تر به نظر می‌رسد. ایده‌های وزیر اقتصاد دولت سیزدهم نیز تفاوت محسوسی با سایر اعضای اقتصادی دولت ندارد.

نمونه مشخص آن نیز امضای نامه‌ای است که در زمان دولت قبل توسط گروهی از افراد تهیه شده بود. در این نامه که خطاب به حسن روحانی نوشته شده بود، به صراحت اعلام شده بود که امضاکنندگان به اداره کشور در شرایط تحریمی آگاه هستند و شرایط نابسامان اقتصادی آن زمان نه به دلیل تحریم‌ها بلکه ناشی از سوءمدیریت دولت است.

حتی خاندوزی در جلسه رای اعتماد خود وعده داده بود که به کمک صاحبان تجربه در بدنه وزارت اقتصاد، این وزارتخانه را در دولت سیزدهم با آرایش «تحریم ناپذیری» نوسازی خواهد کرد. در اواخر فروردین نیز خاندوزی از برنامه کاهش اثر تحریم بر اقتصاد ایران رونمایی کرد.

بحران ایدئولوژی

نگاهی به ایده‌های تیم اقتصادی دولت از ابتدا تا کنون به خوبی نشان از چارچوب فکری آن‌ها و البته دولت سیزدهم دارد. در حقیقت رمز نانوشته ورود به کابینه ابراهیم رئیسی، گزاره « خنثی‌سازی تحریم» است.

در حقیقت ابراهیم رئیسی و اعضای دولت سیزدهم،‌ مشکل اقتصاد ایران را تحریم‌ها نمی‌داند بلکه آن را ناشی از ناکارآمدی دولت قبل عنوان می‌کرد. تفکری که دقیقا در مقابل ایده حسن روحانی، رئیس دولت یازدهم و دوازدهم قرار داشت. جایی که حسن روحانی گفته بود؛ بلد نیست کاری به دنیا نداشته باشد و برای حل مشکلات فقط به داخل نگاه کند.

با این وجود تغییرات گسترده در کابینه و تیم اقتصادی نشانه شکست ایدئولوژی دولت است. البته به نظر می‌رسد همچنان دولت سعی دارد این تغییرات را به نوعی «خود کنترلی» عنوان کند و یا آنگونه رئیسی می‌گوید، دولت به هیچ مدیری چک سفید امضا نداده‌است.

حالا باید دید دولت سیزدهم تا چه زمانی به آزمون و خطا و تغییر مهره‌ها برای رسیدن به هدف و ایدئولوژی خود ادامه خواهد داد. شاید وقت آن باشد که دولت متوجه شود که معضلات کنونی نه به خاطر افراد بلکه به دلیل ایدئولوژی اشتباه است.

البته باید به این نکته نیز توجه داشت که بخش قابل توجهی از شرایط کنونی هم ناشی از انتخاب اشتباه افراد است. به بیان دیگر، دولت سیزدهم نه تنها در مسیر اشتباهی قدم گذاشته است بلکه در انتخاب افراد هم دچار اشتباه شده است.

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانسیاسیویژه اقتصاد کلان