بحران آب با طعم سیاسی
بحران آب شرایط را برای مناطق شرقی سخت کرده‌است. در این میان، نرسیدن حق آبه هیرمند و کنکاش‌های سیاسی با طالبان بر پیچیدگی ابعاد افزوده است.
به گزارش جهان صنعت نیوز، تابستان داغ ۱۴۰۲ از راه رسیده و همچون تابستان ۱۴۰۱ و ۱۴۰۰ و تابستان‌های پیش از آن، بحران و تنش آبی، به یکی از مشکلات اساسی کشور تبدیل شده است؛ بحرانی که اگرچه بیراه نیست بگوییم سراسر کشور را دربر گرفته، اما در عین حال، در طرح این نکته تردیدی نیست که اوضاع استان‌های شمالی اندکی بهتر از سایر نقاط کشور است و هرچه به‌سوی جنوب کشور پیش می‌رویم، با فاجعه‌ای جدی‌تر و مشکلات و مصائبی پیچیده‌تر روبه‌رو می‌شویم. در این میان اما آنچه بر نگرانی ساکنان مناطق جنوب شرقی و مشخصا شهروندان استان سیستان‌و‌بلوچستان افزوده، نه فقط افزایش دمای هوا و کم‌آبی و خشکسالی ناشی از آن، بلکه در عین حال ضعف دستگاه دیپلماسی و مجموعه دولت در احقاق حق‌آبه‌ای است که باید از آن سوی مرزهای شرقی کشور تامین شود. صحبت از منابع آبی هیرمند است؛ حق‌آبه‌ای که هم‌اکنون اختیارش در دستان هیات حاکمه‌ای است که آن سوی مرزهای شرقی و در یکی از کشورهای همسایه ایران، مسوولیت دارند و البته مسوولیت تامین آن برای ایرانیان و ساکنان این سوی مرز، برعهده دستگاه دیپلماسی و مسوولان وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی است؛ وزارتخانه‌ای که همین دیروز، بالاترین مقام مسوول در آن، در حالی از اقدامی در آینده نزدیک و در راستای تحقق این حق‌آبه خبر داده که بیش از یک ماه پیش نیز چنین وعده‌ای اعلام شده بود.وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی روز گذشته و در جریان یک مصاحبه با برنامه تلویزیونی «صف اول» از «اعزام هیات ایران برای بازدید از «سد کجکی» در آینده نزدیک» خبر داده است. حال آنکه بیش از یک ماه پیش، نماینده ویژه رییس‌جمهوری در امور افغانستان در مصاحبه با همین برنامه تلویزیونی، وعده‌ای مشابه داد و فراتر از آن، از «موافقت افغانستان با بازدید متخصصان ایرانی از سد کجکی» سخن گفته بود. بدین ترتیب در حالی که حدود یک ماه پیش حسین کاظمی‌قمی در مصاحبه با برنامه تلویزیونی «صف اول» گفته بود «حق‌آبه هیرمند باید در چارچوب معاهده ایران و افغانستان تامین شود»، حسین امیرعبداللهیان روز گذشته روبه‌روی مجری همین برنامه تلویزیونی نشست و گفت: «با جدیت به دنبال این هستیم که سهم جمهوری اسلامی ایران از حق‌آبه خودمان از افغانستان را بتوانیم پیگیری کنیم.»حال در شرایطی که معلوم نیست چگونه می‌توان مطمئن بود آنچه در سخنان اخیر وزیر امور خارجه مطرح شده، در یک بازه زمانی مشخص و در کوتاه‌مدت عملی شود، این مقام مسوول در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی گفته «درخصوص بازدید هیات فنی، یادداشت‌های ما بین سفارت ما و سرپرستی وزارت خارجه افغانستان تبادل شده است». او که تاکید کرده زمان انجام این بازدید کارشناسی، به تایید طرفین رسیده و «طرفین بر سر آن با هم توافق کرده‌اند»، حاضر نشده زمان دقیق این بازدید را اعلام کند و صرفا گفته: «هیات ما به‌زودی برای بازدید و مذاکره عازم می‌شود!»
این در حالی است که او در جای‌جای این مصاحبه، بر تاکید دولت انقلابی بر «سیاست همسایگی» به عنوان راهبرد اصلی سیاست خارجی دولت تاکید کرده و از دستاوردهایی سخن گفته که به باور او، از زمان روی کار آمدن این دولت، در راستای گسترش روابط با همسایگان به دست آمده است. وقتی امیرعبداللهیان با این پرسش مشخص و صریح مواجه شده که «در حال حاضر، در مساله حق‌آبه به کجا رسیده‌ایم؟!»، بیش از آنکه توضیح روشنی به دست دهد، به کلیاتی پرداخته که بخش عمده آن، مربوط به کلیت روابط ایران و افغانستان است و از سال‌ها پیش از روی کار آمدن دولت انقلابی نیز در روابط تهران-کابل وجود داشته است.
امیرعبداللهیان در پاسخ به آن پرسش روشن درباره حق‌آبه هیرمند، این‌طور پاسخ داده است: «در ارتباط با افغانستان اولا ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان داریم، لذا هرگونه تحولی در داخل افغانستان می‌تواند بر امنیت و شرایط اجتماعی ما در استان‌های مرزی، تاثیر بگذارد. هرگونه بی‌ثباتی در افغانستان می‌تواند تاثیر مستقیم بر مناطق مرزی ما بگذارد، ضمن اینکه ورود گسترده آوارگان افغانی به داخل جمهوری اسلامی ایران و داخل مرزهای ما، یکی از چالش‌های جدی ما است.» او همچنین در ادامه می‌گوید: «به تازگی با نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی افغانستان، در تهران ملاقات داشتم و به ایشان گفتم جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که در تحریم است، با نگاه انسان‌دوستانه پذیرای میلیون‌ها آواره افغانستانی است. این در حالی است که سازمان ملل کمترین توجه را به این موضوع دارد. دو، سه بار هم از آقای آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل خواستند که به این مساله توجه کند. جهان باید در مساله آوارگان افغانستان احساس همدردی و همبستگی کرده و در تامین هزینه‌های این مساله مشارکت کند.» وزیر امور خارجه همچنین با اشاره به آنچه «موضوع دوم در افغانستان» خوانده، از «گسترش تروریسم در این کشور» سخن گفته و تاکید کرده است: «بر هیچ‌کس پوشیده نیست که در این ماه‌ها سران داعش و نیروهای کارکشته داعش از عراق، سوریه و بخش‌هایی از لیبی به داخل افغانستان منتقل شده‌اند. این اتفاقا یکی از چالش‌های مقابل هیات‌های حاکمه فعلی و طالبان در افغانستان است.» امیرعبداللهیان همچنین به بحث «شرایط سیاسی هیات حاکمه فعلی در افغانستان» به عنوان موضوع سوم اشاره کرده و گفته است: «به صراحت به مقامات افغانستان اعلام کرده‌ایم و در همه ملاقات‌هایم به صراحت به آقای ملامتقی سرپرست وزارت خارجه گفته‌ام که هیچ‌یک از گروه‌های کنونی در افغانستان نتوانسته بدون مشارکت سایر اقوام یک نظام سیاسی پایدار را مدیریت کند، لذا تشکیل دولت فراگیر با مشارکت همه اقوام یک ضرورت است و شما نباید این مطالبه را به تعویق بیندازید.» او اضافه کرد: «اخیرا با یکی از مقامات منطقه صحبت می‌کردم که دیداری با یکی از سران اصلی طالبان در افغانستان داشت. ایشان به من گفتند از جمله موضوعاتی که به عنوان دغدغه اصلی با آن مقام عالی‌رتبه طالبان در افغانستان مطرح کرده‌ایم، این است که شما نمی‌توانید این وضع را ادامه دهید؛ یا باید یک قانون اساسی جدید نوشته شود و به تایید مردم افغانستان برسد تا دولت و نظام سیاسی جدید بر آن مبنا پیاده‌سازی شود یا باید در داخل افغانستان یک دولت و حکومت فراگیر تشکیل بدهید.»وزیر امور خارجه ایران که بالاخره پس از این موضوعات، به بحث حق‌آبه هیرمند به عنوان یکی دیگر از مسائل مورد بحث میان جمهوری اسلامی و طالبان اشاره کرده، گفته است: «در مورد حق‌آبه ایران در ماه‌های گذشته پیگیری‌های خیلی جدی شد؛ آقای رییس‌جمهور دستورات ویژه‌ای داشتند و خود من هم در سیستان جلسه‌ای با همه معتمدین و نمایندگان سیستان داشتم و نمایندگان مردم سیستان در مجلس تلاش‌های زیادی را به عمل آوردند.»
او گفته است: «موضوع ما این است که بالاخره باید براساس عهدنامه ۱۳۵۱ حق‌آبه خودمان را از افغانستان دریافت کنیم.» او با اذعان به اینکه طرف مقابل به قول‌هایی که داده، عمل نکرده، گفته است: «در نهایت در مورد دو روش با هیات حاکمه افغانستان توافق کردیم: روش اول اینکه هیات فنی ما برود و طبق معاهده ۱۳۵۱ از رودخانه بالای سد کجکی -که شاخص تعیین میزان آب است- بازدید کند و روش دیگر اینکه ما از امکانات‌مان استفاده کنیم و میزان آب در سد و در مسیر را مورد بررسی قرار دهیم.»وزیر امور خارجه ایران در عین حال گفته است: «برای ما روشن است که تا حدود یک هفته پیش، مشکل کم‌آبی و انتقال آب به سمت ما، به‌دلیل خشکسالی در آن منطقه وجود داشت، اما این مساله چیزی از مطالبه بحق ما کم نمی‌کند و ما با جدیت به دنبال این هستیم که بتوانیم سهم جمهوری اسلامی ایران را از حق‌آبه خودمان از افغانستان پیگیری کنیم.» او که گفته هیات حاکمه از جهاتی با دولت اشرف غنی متفاوت است و رفتار بهتری از خود نشان داده، گفته است: «آقای اشرف غنی چند سال پیش در جریان افتتاح سد کمالخان، جمله گستاخانه‌ای را بیان کرد و گفت که «اگر می‌خواهید آب رایگان به شما بدهیم، شما هم باید نفت رایگان به ما بدهید!» این مساله هرگز در هیات حاکمه فعلی طالبان مطرح نشد، بلکه آنها در مصاحبه‌ها و دیدارهای رسمی به حق‌آبه جمهوری اسلامی ایران اعتراف می‌کنند ولی ما هم به صراحت به آنها گفته‌ایم که اگر می‌گویید آبی نیست، متخصصان ما باید این مساله را با روش‌های فنی تایید کنند.
صرف کلام سیاسی شما برای ما ملاک نیست؛ ضمن اینکه این واقعیت را هم ما درک می‌کنیم که ممکن است در یک‌سال کم‌آبی یا خشکسالی باشد و در یک سال پرآبی.
دریافت حق‌آبه، موضع جدی ما است.» وزیر امور خارجه گفته است: «البته در دولت برنامه‌های مکملی برای حل مشکل بحران آب در سیستان وجود دارد و این مسائل نیز در دولت با جدیت پیگیری می‌شود، اما این چیزی از وظیفه ما در دستگاه دیپلماسی کم نمی‌کند که باید با تلاش جدی، حق‌آبه‌مان را از افغانستان دنبال و به طور مستمر عملیاتی کنیم!»
لینک کوتاه :