کاریکاتور نرخ بهره در ایران
پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در گزارشی به بررسی وضعیت تعیین نرخ بهره در ایران و جهان پرداخته که حاکی از تفاوت‌های محسوسی میان ایران و سایر اقتصادهای جهانی است.
به گزارش جهان صنعت نیوز، بر اساس این گزارش، مسائل کلان اقتصادی، ویژگی‌های خاص بانک و مولفه‌های مربوط به حساب بانکی سه عامل اثرگذار در تعیین نرخ بهره در اقتصادهای جهانی محسوب می‌شود.
تورم و انتظارات تورمی، نرخ رشد اقتصادی و درآمد سرانه، نرخ بهره سیاستی و سطح استرس بازار سهام از جمله عواملی کلان اقتصادی است که بر نرخ بهره اثرگذار است. به عنوان مثال افزایش تورم و بالا بودن سطح استرس بازار سهام موجب افزایش نرخ سود سپرده‌ها می‌شود
همچنین ویژگی‌های مختص هر بانک همچون ریسک، کارآیی و ساختار تامین مالی نیز در نرخ بهره اثرگذار است. به عنوان مثال هرچه یک بانک ریسک بیشتری داشته باشد، نرخ‌های بهره پیشنهادی آن برای سپرده‌گذاری بیشتر خواهد بود.
مولفه‌های مربوط به حساب بانکی، عامل سومی است که در تعیین نرخ سود سپرده ایفای نقش می‌کند. تاریخ سررسید، جریمه برداشت و حداقل میزان سپرده از جمله متغیرهایی است که باعث می‌شود نرخ بهره پیشنهادی از سوی بانک‌ها برای یک سپرده متفاوت باشد.
با این وجود هیچ‌کدام از این عوامل تعیین‌کننده نرخ بهره سپرده‌های بانکی در ایران نیستند و نرخ بهره در ایران به صورت برون‌زا و دستوری تعیین می‌شود.شرایطی که باعث شده عدم تعادل‌ها و ناترازی‌های مشهودی در نظام پولی و بانکی ایران ایجاد شود و سیاستگذار پولی نیز نتواند از مهم‌ترین ابزار متعارف خود یعنی نرخ بهره سیاستی برای اثرگذاری در اقتصاد استفاده کند
به عنوان مثال در چهار دهه گذشته نرخ سود سپرده‌های بانکی در ایران اغلب به صورت برون‌زا و بدون توجه به نوسانات تورم تعیین شده است؛ برای نمونه، با وجود جهش شدید نرخ تورم در چند سال اخیر، سود سپرده یک‌ساله از ۱۵ درصد در سال ۱۳۹۵ تنها با یک‌درصد افزایش به ۱۶ درصد در سال ۱۳۹۹ افزایش یافته و در همین نرخ تا سال ۱۴۰۱ تثبیت شد.
نرخ تورم بالا و منفی بودن نرخ بهره حقیقی، امکان جذب منابع پایدار را برای نظام بانکی کاهش می‌دهد که لاجرم بانک‌ها را به سوی استقراض از بانک مرکزی یا بازار بین‌بانکی با نرخی بسیار بالاتر از نرخ دستوری تسهیلات سوق می‌دهد که در میان‌مدت و بلندمدت نتیجه‌ای به جز تشدید ناترازی بانک‌ها ندارد و در کوتاه‌مدت، بانک‌ها راه‌حل‌هایی نظیر بلوکه کردن بخشی از تسهیلات اعطایی را برای جلوگیری از فشار بر ترازنامه خود پیدا کرده‌اند
همچنین نرخ بهره سیاستی به صورت درون‌زا اثری در نرخ‌های سود سپرده‌های بانکی و تسهیلات ندارد، زیرا نهاد تعیین‌کننده کریدور نرخ سود و به تبع آن نرخ بهره سیاستی با نهاد تعیین‌کننده نرخ سود سپرده‌های بانکی و نرخ سود تسهیلات یکی نیست
یکی دیگر از معضلات بانک‌ها در ایران به مداخله دولت در نظام بانکی تحت عنوان تسهیلات تکلیفی باز می‌گردد که باعث جهت‌گیری نرخ‌های سود بانکی به سمت پایین شده است.
لینک کوتاه :