بزرگمردی که قلبش همواره برای محرومین می تپید

 به انگیزه دومین سالگرد ارتحال علامه محمدرضا حکیمی (رض)

بحث مراتب علمی و معنوی علامه محمد رضا حکیمی بسیار گسترده است و لیکن ما می خواهیم از رهگذر سالگرد ارتحال وی به مهمترین دغدغه فکری ایشان یعنی اقامه قسط و عدل در جامعه که هدف و رسالت انبیاء بوده است، بپردازیم.

مرتضی نجفی قدسی در یادداشتی به انگیزه گرامیداشت دومین سالگرد علامه محمد رضا حکیمی چنین آورده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

وَیَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ (سوره هود،‌ آیه ۸۵)

ای مردم در وزن و سنجش کالاها و اجناس به قسط و عدل رفتار کنید و کم فروشی و گران فروشی نکنید و در زمین به خیانت و فساد برنخیزید.

سی و یکم مرداد ماه، دومین سالگرد ارتحال علامه محمد رضا حکیمی بزرگمردی از قبیله ی ایمان و تقوی، قسط و عدل، علم و دانش، شعر و ادب، اخلاق و فضیلت، قرآن و عترت، مبارزه و جهاد و حقیقت و رستگاری است.

سخن گفتن در ابعاد وجودی این شخصیت بزرگ و کم نظیر بسیار سخت است و حق او را نمی توان ادا کرد ولیکن به قدر ممکن باید بکوشیم از معارف و آثار علمی ایشان بهره مند شویم و بخصوص نسل جوان با افکار مترقی وی بیشتر آشنا شوند.

در رابطه با استاد حکیمی تاکنون مطالب زیادی گفته شده و یا نوشته اند، از مراتب علمی ایشان و تتلمذ محضر بزرگانی چون مرحوم آیت الله العظمی سید محمد هادی میلانی که به

مدت ده سال در درس خارج فقه و اصول آن عالم بزرگ شرکت کردند و تقریرات درس ایشان را طوری می نوشتند که حتی کلمه ای از قلم نیفتد، دروس سطح و کفایتین را نزد آیات عظام حاج شیخ هاشم قزوینی و حاج شیخ مجتبی قزوینی خواندند که در شکل دهی به شخصیت استاد محمد رضا حکیمی  خیلی مؤثر بودند و همیشه از آنها یاد می کردند و علاوه بر آنها مرحوم آیت الله حاج شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی و مرحوم حاج سید ابوالحسن حانظیان نیز در شخصیت معنوی استاد حکیمی خیلی مؤثر بودند و خاطرات زیادی از آنها داشت و پیوسته از آنان تکریم می کرد.

بحث مراتب علمی و معنوی استاد حکیمی بسیار گسترده است و مقاله مستقلی را می طلبد و لیکن ما می خواهیم از رهگذر سالگرد ارتحال ایشان به مهمترین دغدغه ی فکری ایشان یعنی اقامه ی قسط و عدل در جامعه که هدف رسالت انبیاء بوده است، بپردازیم.

ایشان معتقد بودند که انقلاب ملت ایران، انقلابی دینی و بر اساس معارف قرآنی بود، ایشان با اشاره به آیه ی (وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِآیَاتِنَا …الی فرعون و هامان و قارون) می گفتند انقلاب واقعی و قرآنی منوط به از بین بردن سه طاغوت است، ابتدا طاغوت سیاسی که فرعون است، سپس طاغوت فکری و فرهنگی که هامان است و سپس طاغوت اقتصادی که قارون است، بنابراین انقلابی کامل و دینی است که هر سه طاغوت را ساقط کند. چون اینها مانع رشد انسانند،‌ در شرایط کنونی برگشت به انقلاب اسلامی ضروری است، انقلاب از اول این نقص را داشت که آن طوری که باید با قارون در نیفتاد و با تکاثر و سرمایه داری مبارزه نکرد و روی تعدیل ثروت انگشت نگذاشت، در الفاظ خیلی گفته شد ولی در عمل نه، هر چه هم از توانگران گرفته و اموالی که مصادره شد، به صاحبان اصلی اش که محرومین بودند بازنگشت و اغلب دوباره به دست سرمایه داران دیگری افتاد. (برگرفته از کتاب حکیم جاودانه).

استاد حکیمی معتقد بودند که اکنون جامعه را سرمایه داری و طبقاتی و فواصل معیشتی جهنمی چنان گرفتار کرده است که قلّه های ثروت در برابر دردهای فقر قرار دارند. برخی آقا زاده ها و معمم زاده ها به ثروت رسیدند و کمر اسلام را شکستند، روحانیت شیعه همیشه به زهد و ترک دنیا معروف بود و الآن برعکس شده است. برخی آقایان به دنیا داری راکفلری و دنیا داری قارونی  روی آوردند، برخی سرمایه دارها مفسد فی الارض هستند و قرآن هم تصریح کرده که آنان مفسد فی الارض اند (الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ).

خطراتی که انقلاب اسلامی را تهدید می کند

ایشان در خصوص خطراتی که جامعه و انقلاب اسلامی را تهدید می کند اظهار داشتند: انقلاب ما از روز اول با دو نوع دشمنی و کارشکنی مواجه شد، ۱ – خودی ۲ – بیگانه، و من از همان روز تا همین الآن ضرری که از ناحیه ی خودی ها به انقلاب وارد شد و ممکن است باز هم وارد بشود را بالاتر می دانم از همه کارهایی که بیگانگان کردند و می کنند، برای اینکه اگر هر کاری آمریکا علیه ما بکند آنقدر مردم ما را از انقلاب زده نمی کند، چون عمده تعلق قلبی مردم به انقلاب است، اگر تعلق قلبی مردم به انقلاب محفوظ بود و محفوظ ماند، انقلاب هم محفوظ می ماند و حتی صادر هم می شود، ولی اگر خود این مردم که انقلاب کردند، نسبت به همین انقلابی که فرزند خودشان محسوب می شود،‌ بی توجه شدند و انقلاب خواسته های آنان  را بر آورده نکرد و انقلاب عمومی مردمی، بدل به قدرت و فرصت های خصوصی شد، که شده است و  علاقه مردم سلب شد، چنین انقلابی مانند درخت بی ریشه می ماند که هر باد بسیار کم فشاری هم ممکن است آن را بیندازد، ولی اگر درخت ریشه ای عمیق دواند، دیگر سیل و طوفان هم نمی تواند آن را از جا بکند. انقلاب ما باید به این مسئله پای بند باشد که نیست، دور تا دور سرمایه داران و مکندگان خون مردم و آقا زاده های بی تعهد و بی شعور هستند که فکر می کنند اینگونه فرصت ها و قدرت ها ابدی است،‌ نه دور مردم! تجربه نشان داده که هر نوع دشمنی که دشمن با ما کرده مردم را محکم تر کرده و هر نوع کار ناپسندی هم که خودی ها کردند مردم را زده کردند. این را به طور کلی می شود در مورد انقلاب گفت، بخصوص مسائل اقتصادی و تورم و گرانی جامعه را الآن به صورت طبقاتی پر فاصله و عجیب درآورده است و چقدر مایه تأسف است که می بینیم در این مسئله دست عده ای آخوند زاده هم رو بشود! (همان مدرک).

استاد حکیمی می افزایند: بنده از همان روزهای اول انقلاب، با نظر اول حضرت امام موافق بودم، یعنی دخالت نداشتن روحانیت در امور و مقامات اجرایی ولی امر بر عکس اتفاق افتاد و نتایج آن را اکنون حس می کنیم. بعضی خودشان و بعضی پسران و نزدیکانشان شروع کردند از انقلاب و خون جوانان استفاده دنیایی کردن، اینها آمده بودند که مردم را به آخرت و فضیلت و حیات طیبه عامّه قرآنی دعوت کنند، برعکس، خودشان افتادند توی حیات ابوسفیانی و تکاثر اُموی!‍ (همان مدرک).

این جملات نمونه هایی از افکار عدالت خواهانه مرحوم استاد علامه محمد رضا حکیمی بود که قلبش همواره برای محرومین می تپید و هیچ خانه ای از خود نداشت و زندگی استیجاری بسیار ساده ای داشت.

دیداری در خانه ساده مرحوم علامه حکیمی

روزی با مرحوم استاد سید علی اکبر پرورش که با مرحوم استاد محمد رضا حکیمی دلبسته یکدیگر بودند، به منزل ساده او رفتیم، نه فرشی داشت و نه اساسی! موکتی پهن بود و پتویی که بر روی آن نشستیم و اطراف استاد را کتابها احاطه کرده بودند و میز مطالعه اش نیز خیلی عجیب بود، چند پاره آجر را در طرفین  گذاشته و یک تخته ای را روی آجرها گذاشته بود! این میز تحریر یک علامه ای که دریای فضایل و معارف و کمالات بود، نمونه واضحی از وضعیت زندگی ایشان بود و واقعاً سطح زندگی او از هر کارگر و فقیری پایین تر و همه اینها اختیاری و تعمدی بود والاّ او فقط با حق نویسندگی کتابهایش می توانست زندگی سروسامانی داشته باشد ولی همه حقوق و درآمد فرهنگی اش را به محرومین و مستضعفین اختصاص می داد و بارها گمنام به سراغ بینوایان و محلّه های فقیر و افراد نیازمند می رفت و در حدی که بضاعت داشت به آنها بذل و بخشش می کرد،‌ او بسیاری از میوه های گران قیمت را چون محرومین نمی توانند تهیه کنند و استفاده کنند نمی خورد! و خلاصه زندگی بسیار زاهدانه ای را به خود تحمیل کرده بود و البته چون همسر و فرزندی نداشت در اینگونه موارد بسیار زاهدانه زندگی می کرد.

 نگارش دوره دوازده جلدی الحیات

استاد حکیمی پیوند عمیقی با قرآن و عترت داشت و معتقد بود اقتدا و اهتدا به قرآن و اهل بیت (ع) ‌کافی است ولی قرآن و معارف عترت طاهرین را باید کلمه به کلمه و در جای خود فهمید و خوشبختانه دوره ۱۲ جلدی الحیاه در شناخت قرآن و معارف اهل بیت (ع) از بهترین منابع و قابل استفاده عموم است که توسط انتشارات دلیل ما چاپ و منتشر شده است.

استاد حکیمی در کتاب الحیات که تألیف مشترک ایشان با اخوانشان آقایان محمد حکیمی و علی حکیمی است، کوشیده اند مطالب قرآن و عترت را در چهل باب و هزاران موضوع دسته بندی کرده بطوری که هر کسی در هر موضوعی بخواهد دیدگاه قرآن و عترت را بشناسد کافی است به آن موضوع در این دوره الحیات مراجعه کند.

از استاد حکیمی بیش از چهل اثر و تألیف ارزشمند منتشر شده است که بعضی از آنها تا سال ۱۳۷۹ توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر گردید،‌ و پس از آن استاد انتشار کلیه آثار خود را به انتشارات دلیل ما واگذار کردند و حق التألیف خود را نیز طبق وصیت و صلحی که مرقوم داشته اند برای مصرف محرومین و نیازمندان و سادات به ناشر سپردند.

از استاد حکیمی آثار علمی زیادی هم بجای مانده که هنوز منتشر نشده و انشاء الله بتدریج منتشر خواهد شد.

 توصیه به تلاوت یاسین و آیات قرآن

ایشان نسبت به ختم سوره یس سفارش زیادی داشتند و دستورالعمل های مختلفی را هم نقل می کردند و معتقد بودند تلاوت این سوره برای حل هر مشکلی رهگشاست.

از توصیه های مکرر مرحوم استاد محمد رضا حکیمی به طلاب و جوانان جویای معرفت این بود که پیوند خود را با قرآن و احادیث اهل بیت (ع) مستحکم کنند، ایشان معتقد بودند در هر آیه ای از قرآن حکمت ها و خواصی نهفته است و حتی نه هر آیه ای بلکه هر کلمه ای از قرآن و نه هر کلمه ای بلکه هر حرفی از قرآن دارای خواص خود است، بطوری که حتی یک واو از یک کلمه با یک واو از کلمه دیگر کاربردش و اسرارش فرق می کند و او بیشتر این معارف وحیانی را از علامه ذوفنون و حکیم الهی مرحوم آیت الله حاج شیخ مجتبی قزوینی فرا گرفته بود و شرح این مباحث هم اهلیت و جای خود را می طلبد که امیدواریم خدای متعال به ما هم معرفتی به قرآن و عترت پاکش عنایت فرماید.

مرتضی نجفی قدسی

۳۱ مرداد ۱۴۰۲

یادداشت