برجام ۲۰۱۵ به درد سال ۲۰۲۳ می‌خورد؟ / سیاست اقتصادی مهم است نه اقتصاد سیاسی
طی چند هفته گذشته دوباره توافق هسته‌ای به تیتر اخبار سیاسی کشور تبدیل شده و کارشناسان بر این باورند که احتمال دستیابی ایران و آمریکا به یک توافق بیش از گذشته است. با این وجود ماهیت این توافق علامت سوال بزرگی است و برخی از یک توافق موقت صحبت می‌کنند و برخی دیگر، بازگشت به برجام را محتمل می‌دانند. حتی گروهی بر این باورند که شاید توافقی فراتر از برجام در دسترس باشد.
به گزارش جهان صنعت نیوز، در این شرایط پرسش‌های بیشماری در فضای سیاسی و اقتصادی کشور شکل گرفته است. آیا در شرایط کنونی دستیابی به یک توافق شدنی است؟ آیا بازگشت به برجام سال ۲۰۱۵ در سال ۲۰۲۳ برای کشور مفید خواهد بود؟ پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و بریکس، دستیابی به توافق هسته‌ای را تسهیل می‌کند؟ آیا با فرض دستیابی به توافق، مسائل و مشکلات اقتصاد ایران مرتفع خواهد شد؟
این‌ها پرسش‌هایی است که «جهان صنعت نیوز» در گفتگو با دکتر سید محمد هاشمیفرد به بررسی آن‌ها پرداخته است. هاشمیفرد دارای دکترای مدیریت بازرگانی و استراتژیک و از کارآفرینان و فعالان باسابقه بخش خصوصی در تجارت خارجی است.
هاشمیفرد در ابتدای این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که شرایط مذاکرات هسته‌ای را چگونه ارزیابی می‌کند و تا چه اندازه دستیابی به توافق را محتمل می‌داند، بیان کرد: دولت و حاکمیت می‌داند به دنبال چه چیزی است. اما اینکه این هدف را چگونه و با چه روشی و با چه تیمی می‌توان بدست آورد، ابهاماتی است که مطرح می‌شود. در حقیقت تمام این ابهامات را من مرتبط با نیروی انسانی می‌دانم. به طور کلی در تمام دنیا فارغ از فاکتور زمان و مکان، توجه به شایسته‌سالاری قطعا اثربخشی و نتیجه‌گیری را افزایش داده است. اما آیا اینکه ما در این مسیر حرکت می‌کنیم، یک بحث دیگری است.
وی ادامه داد: من تردید ندارم که دولت سیزدهم تمام تلاش خود را برای باز کردن گره‌های داخلی و خارجی انجام می‌دهد و بخش قابل توجهی از معضلات کشور نیز ناشی از گره‌های خارجی است. اما نباید این موضوع را نادیده گرفت که دلیل عدم گره‌گشایی در برخی از مسائل خارجی به دلیل گره‌های داخلی است. در حقیقت شایسته سالاری در کشور ما مورد تاکید قرار نگرفته و این وضعیت موجب شده که نتوانیم نتیجه‌گیری خیلی خوبی داشته باشیم. دوستان به صورت شبانه‌روزی تلاش می‌کنند اما متاسفانه با عدم شایسته گزینی و عدم وسواس در انتخاب افراد درست در جای خود، معضلات همچنان به قوت باقی است.
این کارآفرین ادامه داد: ما افراد بسیار توانمندی در اختیار داریم اما آیا در شرایط کنونی این افراد در جایگاه درستی استفاده می‌شوند؟ به نظر من وقتی که تنها دو سال از عمر دولت می‌گذرد و شاهد چند تغییر مبنایی و استیضاح در تیم اقتصادی هستیم، این یعنی ناهماهنگی.
وی تاکید کرد: در حالی که دو سال از عمر دولت گذشته شاهد چندین تغییر و چندین استیضاح بوده‌ایم و چندین تغییر مبنایی در تیم اقتصادی اتفاق افتاده، این یعنی ناهماهنگی در تیم اقتصادی. باید توجه داشت که بدون بسترسازی در حوزه اقتصاد، بسیاری از اهداف مورد انتظار ما دست نیافتنی خواهد بود. حتی اگر در حوزه فرهنگ نیز بخواهیم عملکرد ماندگاری داشته باشیم، حتما باید بستر اقتصادی آن را فراهم کنیم.
آیا برجام ۲۰۱۵ توافق خوبی بود؟
دکتر هاشمیفرد در ارزیابی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ گفت: هر چند برخی به اشتباه و به دلیل عدم شناخت درست، انتقادات زیادی را مطرح می‌کردند اما می‌توان گفت که اگر برجام ۲۰۱۵ عملیاتی می‌شد، توافق خوبی بود. ولی متاسفانه به این توافق عمل نشد و به دلیل عدم اجرای برجام، ایران صدها میلیارد دلار (به یک تعبیر حدود۴۵۰ میلیارد دلار) عدم النفع داشته‌است. برای درک بزرگی این عدد تنها کافی است که در نظر داشته باشیم که میزان منابع ارزی بلوکه شده ایران در کره جنوبی که از آزادسازی آن به عنوان یک پیروزی بزرگ یاد می‌شود حدود ۷ میلیارد دلار بوده است. به جرات می‌توان بیان کرد، در صورتی که برجام ۲۰۱۵ اجرایی می‌شد، بسیاری از مشکلات کنونی اقتصاد، همچون بیکاری وجود نداشت و احتمالا با کمبود نیروی متخصص روبرو بودیم.
وی ادامه داد: باید توجه داشت که اکنون نیز با کمبود نیروی متخصص روبرو هستیم. اما این کمبود نیروی متخصص اکنون به دلیل مهاجرت به کشورهای همسایه است؛ نیروهایی که هر چند با هزینه کشور شکوفا شده‌اند اما قادر به بهره‌گیری از آن‌ها نیستیم. پیش از انقلاب، تنها کشوری که تمایل به مهاجرت به آن وجود داشت، کویت بود اما حالا میل مهاجرت به کشورهای همچون عراق در میان نیروی انسانی کشور وجود دارد.
آیا در شرایط کنونی دستیابی به همان برجام سال ۲۰۱۵، به معنای دستیابی به یک توافق خوب است یا باید تغییراتی در آن اعمال شود؟
این فعال بخش خصوصی در پاسخ به این سوال که آیا در شرایط کنونی دستیابی به برجام ۲۰۱۵ بهترین گزینه پیش‌رو است، گفت: دنیا به سرعت نور در حال رشد است و خمیرمایه اصلی رشد را می‌توان تغییر دانست. این موضوع در منطقه خاورمیانه نمود بیش‌تری دارد. به عنوان مثال در چند سال گذشته، تنها تفکری که در خصوص کشورهای عربی وجود داشت، بهبود نسبی رفاه در این کشورها بود. اما اکنون نگاه بلندمدت کشورهای عربی به نقش‌آفرینی در نظام جهانی و نقشه راه جهانی تغییر کرده‌است. عربستان، امارات و قطر را می‌توان به عنوان نمونه‌های مشخص این موضوع در منطقه قلمداد کرد.
وی تاکید کرد: این تحولات به معنای این نیست که رسیدن به توافق ۲۰۱۵ خوب نیست بلکه معتقدم که دستیابی به همان توافق نیز آثار قابل توجهی برای کشور به همراه خواهد داشت. اما باید توجه داشت که مختصات سال ۲۰۲۳ با سال ۲۰۱۵ به شکل مبنایی متفاوت است و الزامات سال ۲۰۲۳ با سال ۲۰۱۵ متفاوت است. در نتیجه شاید اصرار بر رسیدن به توافقی عیناً مطابق با برجام چندان درست نباشد و بتوان بندهایی را اضافه کرد که برای شرایط کنونی اقتصاد بهتر باشد. به بیان دیگر، ایران باید از تمام فرصت‌هایی که برای کشور مفید است و بتوان نتایج بهتری را در زمان کم‌تری گرفت، استفاده کند. بنابراین شاید اصرار بر دستیابی به همان برجام ۲۰۱۵، چندان درست نباشد.
هاشمی فرد ادامه داد: ایران در سال ۲۰۱۵ موقعیت‌هایی داشت که اکنون ندارد و بالعکس. به عنوان مثال ایران در آن زمان عضو بریکس و شانگهای نبود. از سوی دیگر، در آن سال‌ها ایران روابط بهتری با کشورهایی از جمله عربستان داشت.
آیا عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، دستیابی به توافق هسته‌ای را تسهیل می‌کند؟
هاشمی فرد در پاسخ به تاثیر عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس در مذاکرات، گفت: قطعا عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس می‌تواند به عنوان ابزاری برای چانه‌زنی در مذاکرات هسته‌ای استفاده شود. به هر ترتیب حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس فی‌النفسه خوب است ولی میزان بهره‌مندی کشور از فواید آن به هنر سیاستمداران، حضور افراد توانمند و درک سیاست اقتصادی بستگی دارد. بنابراین حضور ایران در این گروه‌ها نه تنها در دستیابی به برجام موثر است بلکه پس از توافق احتمالی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی ادامه داد: حضور ایران در این توافق‌ها حتی اگر تنها به صورت یک اسم باشد، مفید است. اما باید توجه داشت عضویت در این سازمان‌ها و توافقات شرط لازم است و نه کافی. شرط کافی برای بهره‌مندی حداکثری از این عضویت‌ها حضور نیروهای توانمند و بخش خصوصی واقعی است که بتوانند فرصت‌سازی و از نقش ایران در این گروه‌ها دفاع و به سهم مناسبی برای کشور دست پیدا کنند.
بریکس و شانگهای بدون برجام معنادار خواهد بود؟
این کارآفرین درباره این موضوع که آیا عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس بدون برجام منافع خاصی برای ایران دارد، گفت: بدون برجام، ایران از ۲۰ تا ۳۰ درصد ظرفیت عضویت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس بهره‌مند می‌شود.
وی ادامه داد: اقتصاد جهانی و داد‌وستدها به جریان مالی متصل و بر اساس خطوط اعتباری شکل گرفته‌است. بنابراین اگر شما در شبکه جهانی بانکی حضور نداشته باشید و از سوئیفت استفاده نکنید، نمی‌توانید از این ظرفیت‌ها استفاده کنید. ما باید در روابط با دنیا دیده شویم. من به هر کشوری که سفر کرده‌ام، سهم پایین ایران قابل درک بوده است. به طورکلی منظور بنده این است که ما باید در روابط خود با دنیا به پتانسیل همه کشورها توجه کنیم و در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت استراتژی خود را طراحی کنیم. هر قدر از انزوای خودساخته دورتر شویم و به طراحی روابط خارجی برد-برد با کشورها بپردازیم، قطعا به همان نسبت کشور به شکوفایی دست پیدا خواهد کرد.
رابطه دولت و مردم رمز موفقیت در سیاست خارجی
هاشمی فرد با بیان اینکه کشورهای خارجی همواره روابط حاکمیت و دولت با مردم را رصد می‌کنند، گفت: هرچه فاصله میان مردم و حکمرانان که خادمین اصلی کشور هستند، بیش‌تر و عمیق‌تر باشد، میزان سوء استفاده کشورهای خارجی بیش‌تر خواهد بود. به بیان دیگر، اگر به سرمایه اصلی کشور که همان مردم هستند، توجه کنیم، آنگاه فشارهای خارجی فارغ از اینکه مثلاً چه کسی رئیس جمهور آمریکا باشد، اثرگذار نخواهد بود. بنابراین باید دقت کرد که نگاه کشورهای خارجی به رابطه دولت و مردم است و میزان رضایت‌مندی مردم از دولت اثر مستقیمی بر مذاکرات و البته روابط با سایر کشورهای خارجی دارد. فرض کنید برجامی حتی فراتر از سال ۲۰۱۵ امضا شود، اگر مردم پشت دولت نباشند نمی‌توان به این توافق امیدوار بود. اگر ما هوای مردم را داشته باشیم، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
اقتصاد سیاسی یا سیاست اقتصادی؟
هاشمی فرد در ادامه بیان کرد: آنچه که بنده به آن باور دارم، ترکیب دو واژه اقتصاد و سیاست است. هیچ کشوری در جهان موفق و شکوفا نخواهد شد مگر آنکه در جهت تحکیم سیاست اقتصادی گام برداشته باشد. در نقطه مقابل هیچ کشوری را پیدا نخواهید کرد که با اقتصاد سیاسی به موفقیت دست پیدا کرده باشد. در ایران متاسفانه طی چند سال گذشته، سیاست اقتصادی را رها کرده‌ایم و تنها به اقتصاد سیاسی نگاه کرده‌ایم.
وی ادامه داد: اقتصاد سیاسی قطعا نتایجی خواهد داشت اما این نتایج هم اندازه با آثار سیاست اقتصادی است؟ قطعا پاسخ منفی است و نتیجه توجه به اقتصاد سیاسی را در کشور میبینیم؛ شرایط بازار سهام، حوزه نفت، روابط خارجی، خودرو، انتقال تکنولوژی، اشتغال زایی، حفظ نیروهای انسانی و … نمودی از توجه به اقتصاد سیاسی و عدم توجه به سیاست اقتصادی است.
کشور نیازمند تغییر نگرش است
هاشمی فرد در پایان تاکید کرد: به طور کلی اگر نگرش خودمان را به صورت عمیق و مبنایی تغییر دهیم، بخش عمده‌ای از معضلاتمان حل خواهد شد. در حقیقت شرایط کنونی کشور، نتیجه نگرش خودمان است. می‌توانیم مقصر شرایط کنونی را برجام و خروج ترامپ از توافق هسته‌ای و یا کشورهای خارجی بدانیم و یا می‌توانیم واقع‌بین باشیم. حقیقت این است که بدعهدی روسیه، بی‌معرفتی چین، رفتارهای امارات و عربستان، یک بام و دو هوای عراق، رفتارهای خیانت پیشه آذربایجان و سو استفاده‌‌های ترکیه علت نیستند، بلکه معلول بینش ما است. به بیان دیگر، اقتدار ما در صحنه بین‌الملل مخدوش شده است. نمود این موضوع را می‌توان در قضیه میدان نفتی آرش دید که کویت و عربستان بدون حضور ایران به توافق می‌رسند. ما باید نه تنها به نقش آفرینی خود در سال‌های گذشته دست پیدا کنیم، بلکه به صورت عمقی و عرضی این اثرگذاری را گسترش دهیم. توجه داشته باشیم که منابع کنونی کشور، پایان ناپذیر نیست. باید همواره این پرسش را مطرح کنیم که آیا با این منابع محدود می‌توانیم نقش خود را در روند جاری بین‌الملل برای آینده تثبیت و تضمین کنیم؟ در حقیقت این پرسش اصلی است که باید همواره از خودمان بپرسیم.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانسیاسیلینک کوتاه :
اینجور که پیش میره کار به سفارت باز کردن هم میرسه، چون گفتن دنبال تنش با ایران نیستیم
برجام = فرجام
اخیراً آمریکا تروریست از برجام خارج شد . ایران اسلامی به تعهد خود عمل کرد . ۳ کشور های اروپایی دخیل در برجام از ترس آمریکا به تعهد خود عمل نکردند . آمریکا باید تضمین دهد که در دولت‌های آینده از برجام خارج نشود . فریبکاری توسط آمریکا ممنوع .