بازار نفت و انرژی جهان به کدام سو می‌رود؟
شرایط کنونی تحولات منطقه و به طور مشخص با ادامه حملات اسرائیل به نوار غزه تحلیل‌های متفاتی از آینده توسط تحلیلگران مطرح می‌شود. برخی از این تحلیل‌ها ناظر بر نحوه واکنش ایران در صورت ادامه این حملات از سوی اسرائیل است. در این شرایط با توجه به سناریوهای مختلف، یکی از ابعاد مهم آینده بازار نفت و به طور کلی بازار انرژی جهانی است.
به گزارش جهان صنعت نیوز، محمود خاقانی، کارشناس بین‌المللی انرژی در یادداشتی در روزنامه جهان صنعت تحت عنوان «انرژی برای جنگ بزرگ و فراگیر خاورمیانه یا صلح؟» به تحلیل شرایط بازار نفت و انرژی پرداخته است که در ادامه این یادداشت را می‌خوانید:
نقش ایران در حمایت از حدود دو و نیم میلیون نفر مردم فلسطین محصور در نوار غزه مورد بحث کارشناسان بازار نفت قرار گرفته و معتقدند که در صورت هرگونه اشتباه محاسباتی سیاستمداران حامی اسرائیل در لندن، واشنگتن و… خاورمیانه شاهد یک جنگ بزرگ و فراگیر خواهد شد که ممکن است تامین امنیت انرژی جهان را به مخاطره بیندازد و بهای نفت به‌طور قطع در بازارهای بین‌المللی از صد دلار بالاتر خواهد رفت.
اظهارات کسانی نظیر سناتور لینزی گراهام که از دولت بایدن خواسته است تا پالایشگاه‌های ایران را بمباران کند بسیار احمقانه و در جهت حمایت از منافع حزب جمهوریخواه آمریکا تفسیر می‌شود. تداوم تحریم‌های اقتصادی، ایران را در شرایط سختی قرار داده و برنامه‌های اقتصادی اجرا‌شده تاکنون دولت سیزدهم را با کسری بودجه سنگینی دست به گریبان کرده است.
با این حال برخی از کارشناسان اقتصاد انرژی معتقدند با توجه به سکوت عربستان و متحدانش در رابطه با محاصره، قطع آب و برق، دارو و کشتار بی‌رحمانه کودکان و مردم غیرنظامی نوار غزه و اظهارات وزیر امور خارجه دولت سیزدهم این احتمال وجود دارد که ایران به نوعی در جنگ درگیر شود.
بازار نفت کجا را بیشتر زیر نظر دارد؟
چرا بازار بین‌المللی انرژی نگران است؛ به این دلیل است که ایران ممکن است تنگه هرمز را ببندد. در واقع تنگه هرمز یکی از بزرگ‌ترین گلو‌گاه‌های عبور و مرور نفتکش‌ها است. روزانه حدود ۱۷ میلیون بشکه نفت خام که حدود ۱۷ درصد میزان نفت خام مورد نیاز مصرفکنندگان در جهان است از تنگه هرمز عبور می‌کند. البته حدود ۹۰ درصد نفت خام تولیدی برای صادرات در حوزه خلیج فارس نیز از این تنگه عبور می‌کند. بنابراین چنانچه ایران اراده کند که تنگه هرمز را ببندد و آمریکا و متحدان اسرائیل سعی کنند تنگه هرمز را باز نگه دارند، آن وقت است که بازار بین‌المللی انرژی نمی‌داند چه کند و دستپاچه می‌شود. در نتیجه قیمت‌ها به شدت افزایش خواهند یافت.
سوال این است که آیا چین و روسیه از ایران حمایت می‌کنند؟ بسیاری از کارشناسان معتقدند که تامین امنیت واردات نفت خام چین به باز بودن تنگه هرمز وابستگی مستقیم دارد. بنابراین به احتمال قوی چین و روسیه جلوی ایران را در بستن تنگه هرمز خواهند گرفت. برخی از کارشناسان آشنا به سیاست خارجی چین معتقدند که ورود ناو‌های جنگی چین به خلیج فارس اطمینان خاطری است که چین به کشورهایی که در آنها سرمایه‌گذاری کرده است می‌دهد که چین با آمریکا، اروپا و سایر متحدان اسرائیل موافق است و نباید جنگی در خلیج فارس رخ دهد.
چرا قیمت‌ها بالا نرفته‌اند؟
بعد از بمباران بیمارستان الاهلی که پیش‌تر با نام المعمدانی شناخته می‌شد و یک مرکز درمانی مسیحی است، انتظار می‌رفت بهای نفت خام در بازارهای بین‌المللی نفت خام بالا برود. چرا نرفت؟
اولا کدام اشخاص حقیقی و حقوقی در بازار حضور دارند و با قیمت‌ها بازی می‌کنند؟ پاسخ آسان است؛ کاسبان تحریم‌ها، دورزنندگان تحریم‌ها، شرکت‌های چند‌ملیتی نفتی و مصرفکنندگان عمده نظیر چین و هند. پشت پرده همه فعال هستند که قیمت‌های نفت خام و گاز طبیعی در بازار افزایش پیدا نکند. آمریکا هم اطمینان داده که جای نگرانی نیست و در غرب هم ذخایر راهبردی به‌طوری که آژانس اطلاعاتی انرژی آمریکا مدعی است به وفور نفت خام ذخیره شده است. با این حال، هرگونه احتمال اختلال در عرضه نفت خام و گاز طبیعی مایع به بازار در صورت درگیر شدن ایران در یک جنگ را نمی‌توان نادیده گرفت.
اسرائیل و شرکت‌های نفتی بین‌المللی در نوار غزه دنبال چه هستند؟
همه دنبال اکتشاف و توسعه منابع عظیم گاز طبیعی در کف شرق دریای مدیترانه که قابل استخراج تولید و صادرات است، هستند. اسرائیل در این رویا به‌سر می‌برد تا یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی در خاورمیانه، آسیای مرکزی، حوزه دریای کاسپین- خزر، خلیج فارس و دریای مدیترانه و تامین‌کننده امنیت انرژی مورد نیاز جهان باشد.
تخریب وجهه شکست‌ناپذیری اسرائیل
عملیات مسجد‌الاقصی که توسط حماس انجام شد اعتبار و آبروی ارتش اسرائیل، موساد، سازمان سیا و سایر سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی شرق و غرب را به هم ریخت. علاوه بر آن آرزوی اسرائیل که محور و مسلط بر بازار انرژی منطقه باشد را نقش بر آب کرد.
اتفاقات در سایر نقاط جهان
اسرائیل مجبور شد از شرکت شورون آمریکا بخواهد تولید گاز طبیعی از میدان تمار که در تیررس موشک‌های حماس قرار دارد را متوقف کند. از سوی دیگر خط لوله انتقال گاز از فنلاند به کشور استونین در دریای بالتیک سوراخ شد که مقامات رسمی دولت استونین گفتند خرابکاری توسط عوامل خارجی بوده است. میدان تمار تامین‌کننده گاز طبیعی مورد نیاز اسرائیل و مصر است. هنوز حمله‌ای به پلتفرم‌های تولید گاز طبیعی در دریای مدیترانه نشده، اما بازار نگران است و بهای گاز طبیعی در اروپا به بالاترین رقم در شش ماه اخیر رسیده است.
قرارداد‌های منعقده مرتبط با اکتشاف و توسعه منابع نفت و گاز در منطقه معطل شده‌اند؟
کشورهای عربی خاورمیانه به صورت‌های مختلف و با مشارکت شرکت‌های چند‌ملیتی در اکتشاف و توسعه منابع انرژی آب‌های شرق مدیترانه اسرائیل سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در همین حال همه با هم رفیق و متحد هستند که به کاسبان تحریم و دورزنندگان تحریم در ایران کمک کنند تا اجازه ندهند که منابع گاز طبیعی و نفت خام ایران برای سرمایه‌گذاران بالقوه خارجی جذاب و فاقد خطرات سیاسی باشد. انگلیس از مشارکت امارات متحده عربی و بیپی برای طرح NewMed حمایت می‌کند. شرکت بیپی هم اطلاع‌رسانی کرده است که تلاش می‌کند طرح یاد‌شده به دلیل جنگ نوار غزه دچار اختلال نشود. شرکت نیومد و دو شریک این شرکت میدان گاز طبیعی لوییاثان در میدان گازی لوانت در دریای مدیترانه را در سال ۲۰۱۰ کشف کردند. این میدان در محدوده مرزهای مشترک لبنان، فلسطین (نوار غزه)، قبرس و جمهوری شمال قبرس (تحت حمایت ترکیه) دارای حجمی حدود ۲۳ تریلیون فوت مکعب گاز قابل استحصال بوده که بزرگ‌ترین میدان گازی کشف‌شده در شرق دریای مدیترانه تعریف شده است. در سال ۲۰۱۷ لبنان و حزب‌الله با میانجیگری آمریکا با شروع بهره‌برداری از میدان مذکور موافقت کردند.
گروه توتال انرژی فرانسه اعلام کرده که اولین سکوی حفاری را در مکان تعیین‌شده نزدیک مرز اسرائیل در آب‌های لبنان مستقر کرده و امیدوار است اقتصاد لبنان (که قدرت خرید پول ملی لبنان در برابر دلار ۹۸ درصد سقوط کرد) رونق پیدا کند.
ناپایداری در بازار گاز طبیعی
انتظار می‌رود تقاضا برای گاز طبیعی مایع LNG در زمستان امسال هم در بازار شرق و هم در بازار غرب افزایش پیدا کند. افزایش تقاضا یعنی افزایش بهای گاز طبیعی در بازار. هفته گذشته با توجه به اینکه زمستان زیاد سرد نشده است در بازار آسیا بهای گاز طبیعی برای هر یک میلیون بریتیش ترمال یونیت سیزده و نیم دلار بود. خبرگزاری رویترز مدعی شد که بهای گاز طبیعی در اروپا با توجه به حجم انبار‌شده و توسعه امکانات ذخیره‌سازی بیشتر گاز طبیعی کاهش داشته است. در واقع قبل از شروع زمستان انبارهای ذخیره گاز طبیعی در اروپا تا میزان ۹۷ درصد تا تاریخ نهم اکتبر۲۰۲۳ براساس گزارش ساختار‌های گاز طبیعی در اروپا تا نود درصد پر شده بودند و انتظار می‌رود قبل از اول نوامبر ۲۰۲۳ کاملا پر شوند. بهای گاز طبیعی برای ماه‌های آتی در بازار تجارت گاز هلند مشهور به تی‌تی‌اف شاخص بهای گاز برای اروپا ۱۵ درصد به دلیل نگرانی از قطع ناگهانی صادرات گاز طبیعی در بازار افزایش پیدا کرد. متعاقبا پس از انتشار خبر سوراخ شدن در خط لوله انتقال گاز فنلاند به استونین بهای گاز طبیعی شاخص بازار اروپا ۱۲ درصد بیشتر بالا رفت.
نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنعت گاز طبیعی
وزیر نفت دولت سیزدهم، در آبان سال ۱۴۰۱ در نشستی در سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد: «متاسفانه در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری لازم در صنعت نفت و گاز انجام نشده است، حال آنکه برای پاسخ به نیاز کشور به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این حوزه نیاز داریم.» وزیر نفت دولت سیزدهم اذعان کرد با توجه به این وضعیت ضرورت سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی روزبه‌روز آشکارتر می‌شود و اگر این اتفاق نیفتد تولید در صنعت نفت و گاز دچار مشکل خواهد شد. به گفته وزیر نفت دولت سیزدهم، تولید گاز طبیعی در ایران کمتر از نیاز کشور است و میزان مصرف بنزین به ظرفیت تولید نزدیک می‌شود. اوجی می‌گوید، فقط صنعت گاز ایران به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری طی ۸ سال نیاز دارد.
نیاز سرمایه‌گذاری در صنعت تولید گاز طبیعی در جهان
موسسه اقتصاد انرژی ژاپن (IEEJ) در گزارشی مدعی شده است که برای حفظ حجم گاز طبیعی مورد نیاز مصرفکنندگان در جهان ۷ تریلیون دلار تا سال ۲۰۵۰ باید سرمایه‌گذاری شود. برخی مطالعات دیگر به گزارش شبکه اقتصادی بلومبرگ این تخمین برای سرمایه‌گذاری را تا ۱۰ تریلیون دلار اعلام کرده‌اند. اخیرا کزیوک ساساموری مدیر آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) گفته است: «بازار جهانی گاز طبیعی در سال‌های آتی وارد دوران غیر‌قابل پیش‌بینی و ناپایداری خواهد شد که ممکن است تقاضا برای مصرف گاز طبیعی نیز کاهش پیدا کند.» اتحادیه بین‌المللی گاز در گزارشی این نکته را مورد توجه قرار داده که به دلیل ترسیم دورنماهای مختلف مرتبط با آینده نیاز به مصرف گاز طبیعی موجب شده عملیات تولید و… در صنعت بالادستی و پایین‌دستی گاز طبیعی را برای سرمایه‌گذاری دچار تردید کند. اتحادیه بین‌المللی گاز می‌گوید که ترسیم تصویری از نامعلومی‌ها در میزان تقاضا برای مصرف گاز طبیعی و سرمایه‌گذاری کم در صنعت گاز طبیعی، کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی، صنعت گاز‌های تجدید‌پذیر، استفاده از گاز طبیعی به عنوان منبع انرژی عبوری از انرژی‌های فسیلی (آلاینده‌های محیط‌زیست) به انرژی‌های پاک و تجدید‌پذیر را به دلیل تحت‌الشعاع قراردادن توان پرداخت بهای گاز توسط مصرف‌کننده، تامین امنیت عرضه گاز طبیعی به صورت پایدار و… به مخاطره می‌اندازد.
بهای نفت خام شاید تا بشکه‌ای ۱۴۰ دلار بالا برود
برخی بررسی‌های اخیر کارشناسی از جمله مطالعه انجام‌شده توسط موسسه تجاری آلیانز در پاریس که گزارش آن روز جمعه ۲۸ مهرماه ۱۴۰۲ منتشر شد، حاکی از آن است که بهای نفت خام در بازارهای بین‌المللی انرژی ممکن است تا بشکه‌ای ۱۴۰ دلار بالا برود. خانم «آنا بوتا» مدیر بخش مطالعات اقتصادی گروه تجاری آلیانز به شبکه اقتصادی بلومبرگ گفته است که درصورت فراگیر شدن جنگ حماس و اسرائیل به‌طور قطع بازار دستخوش نگرانی وسیعی خواهد شد و بهای نفت خام ممکن است تا بشکه‌ای ۱۴۰ دلار بالا برود. «آنا بوتا» ابراز نگرانی کرده که حتی در سال ۲۰۲۴ بازار ممکن است شاهد بهای نفت خام بشکه‌ای ۱۲۰ دلار باشد.
کسادی در اقتصاد جهان
«آنا بوتا» معتقد است که در صورت افزایش بهای نفت به بشکه‌ای ۱۴۰ دلار، بانک‌های مرکزی در کشورهای عمده مصرف‌کننده منتظر می‌شوند تا ببینند وضع بازار چگونه و چه مسیری را طی می‌کند و نرخ بهره بانکی را کاهش نمی‌دهند، در نتیجه اقتصاد جهان از مرحله کنونی رکود وارد مرحله کسادی می‌شود و رشد اقتصادی جهانی را تا رقم دو درصد کند خواهد کرد که نیم‌درصد کمتر از سناریوی پایین‌ترین رقم برای رشد اقتصاد در جهان است. در همین حال ممکن است رقم تورم جهانی به پنج درصد برسد.
افزایش بهای نفت به نفع اقتصاد چین نیست
ارقام فعلی در بازار بین‌المللی نفت خام و گاز طبیعی به نفع اقتصاد چین نیست. بنابراین، چین همراه با بازیگران در بازار فعلی نفت خام و گاز طبیعی تلاش می‌کند تا جلوی توسعه جنگ حماس و اسرائیل گرفته شود. دولت بایدن موفق به دریافت مجوز ۱۴۰ میلیارد دلاری به منظور کمک ۱۰۰ میلیارد دلاری به اوکراین و ۴۰ میلیارد دلاری به اسرائیل نشد. به نظر می‌رسد حزب جمهوریخواه از ورود مستقیم آمریکا در جنگ خاورمیانه نگران است. در اوکراین هم شرایط به نفع دولت الیگارشی (اصحاب ثروت و قدرت) موافق پیوستن به اتحادیه اروپا و غرب نیست. رزمندگان اوکراینی به تدریج این سوال را مطرح می‌کنند که می‌شد با روسیه وارد جنگ نشد و سیاستمداران حاکم در اوکراین را متهم می‌کنند که می‌توانستند جلوی جنگ را بگیرند ولی منافع دولتمردان اوکراینی در این بود که این کشور در راستای منافع غرب با روسیه وارد جنگ شود و زیرساخت‌های کشور نابود شدند. در آمریکا هنوز برای انتخاب رییس مجلس نمایندگان حزب جمهوریخواه‌شان تا روز شنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۲ به تفاهم و توافق نرسیده‌اند. در همین حال افزایش اعتراضات مردمی در کشورهای اروپا، آمریکا، استرالیا و تقریبا در همه کشورهای جهان علیه بی‌رحمی و شدت کشتار مردم مظلوم فلسطین در نوار غزه و نیز احتمال سرایت جنگ نوار غزه به خلیج فارس و سایر نقاط در خاورمیانه موجب نگرانی حکومت نظامی مصر، پادشاه اردن و شاهان درکشورهای خلیج فارس شده است. بنابراین، در اجلاس سران کشورهای شرکت‌کننده در روز شنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۲، در قاهره سران کشورها به کلی‌گویی و تا حدودی محکوم کردن کشتار فلسطینیان توسط اسرائیل بسنده کردند و اسرائیل نیز همزمان به بمباران مردم مظلوم فلسطینی محصور در نوار غزه ادامه داد.
باید روی نقش ایران حساب باز کرد
در اجلاس قاهره، ایران حضور ندارد، اما گریس اوسالیون نماینده ایرلند در پارلمان اتحادیه اروپا در گفت‌وگوی اختصاصی با یورونیوز(جمعه ۲۸ مهرماه ۱۴۰۲) تاکید کرد که اروپا باید در حمایت از فلسطین یکپارچه‌تر عمل کند و در برابر حملات هوایی اسرائیل به غزه که در آن تاکنون بیش از ۵ هزار نفر فلسطینی کشته شده‌اند، موضع جدی‌تری بگیرد. گریس اوسالیون در پاسخ این سوال که آیا ایران می‌تواند کمک کند تا جنگ نوار غزه فراگیر نشود، گفت: فکر نمی‌کنم دیپلماسی اروپا با ایران موثر یا سازنده بوده باشد، بنابراین به باور من در شرایط کنونی نیز رابطه با ایران برای ما رهاوردی نمی‌تواند داشته باشد. چگونه افرادی مانند اورزولا فن در‌لاین رییس کمیسیون اروپا می‌توانند از اسرائیل به‌طور بی‌قید و شرط حمایت کنند، آن هم در شرایطی که اسرائیل مشغول بمباران غزه است و همزمان در این وضعیت از ایران انتظار کمک داشته باشد؟ اگر اروپا می‌خواهد در این درگیری یک قدرت دیپلماتیک باشد، باید از جانبداری دست بردارد و صلح را بر جنگ ترجیح دهد.
نهایتا کارشناسان اقتصاد انرژی معتقدند که اجلاس قاهره نمی‌تواند نگرانی‌های فعلی در بازارهای بین‌المللی نفت خام و گاز طبیعی را کاهش دهد و هر لحظه باید منتظر غیرمنتظره‌ها باشیم، اما ایران می‌تواند با تعریف دیپلماسی انرژی برای صلح به منظور تامین امنیت انرژی مورد نیاز جهان برای برقراری صلح در خاورمیانه نقش مهمی ایفا کند.
اخبار برگزیدهنفت و پتروشیمیلینک کوتاه :