لزوم حرکت همزمان دولت، جامعه و صنایع ایران به سمت اقتصاد دایره ای

 این مدل در مقابل اقتصاد خطی (linear economy) قرار دارد که در آن مواد خام از طبیعت برداشت شده، به محصولات تبدیل می‌شوند و پس از استفاده به عنوان زباله دور ریخته می‌شوند. در اقتصاد دایره ای، مواد و انرژی به طور مداوم در چرخه تولید و مصرف بازگردانده می‌شوند. این کار از طریق اقداماتی مانند کاهش تولید مواد زائد، استفاده مجدد، تعمیر و بازسازی انجام می‌شود.

اقتصاد دایره ای بر پنج اصل کلیدی زیر استوار است:

کاهش: کاهش مصرف مواد و انرژی در طول چرخه عمر محصولات و خدمات.

استفاده مجدد: افزایش طول عمر محصولات و خدمات از طریق تعمیر، اجاره و فروش مجدد.

بازسازی: بازگرداندن مواد و محصولات به حالت اولیه خود.

بازیافت: تبدیل مواد و محصولات به مواد اولیه جدید.

موادزدایی: استفاده از مواد تجدیدپذیر و پایدار.

اقتصاد دایره ای مزایای متعددی برای محیط زیست، اقتصاد و جامعه دارد. اقتصاد دایره ای با کاهش تولید زباله و کاهش استفاده از منابع طبیعی، به حفاظت از محیط زیست کمک می کند، و با کاهش ضایعات و افزایش عمر محصولات، موجب افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می شود. همچنین اقتصاد دایره ای می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی در زمینه‌های بازیافت، تعمیر و بازسازی ایجاد کند..

صنایع ایران به دلیل مصرف بالای منابع طبیعی و تولید بالای پسماند، از اقتصاد خطی تأثیر زیادی می‌پذیرند. همین چالش در سطح جامعه و مصرف کنندگان ایرانی نیز وجود دارد. به عبارتی جامعه و صنایع ایران با مشکلات متعددی در زمینه بازیافت و کاهش ضایعات مواجه هستند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ضعف زیرساخت‌های بازیافت: ایران از زیرساخت‌های بازیافت مناسبی برخوردار نیست. این امر باعث می‌شود که بسیاری از مواد و محصولات قابل بازیافت، به عنوان زباله دور ریخته شوند.

عدم فرهنگ‌سازی: فرهنگ بازیافت در ایران هنوز به طور کامل جا نیفتاده است. این امر باعث می‌شود که مردم به بازیافت اهمیت ندهند و محصولات و مواد قابل بازیافت را به عنوان زباله دور بریزند.

عدم انگیزه اقتصادی: بازیافت در ایران اغلب مقرون ‌به‌ صرفه نیست. این امر باعث می‌شود که بسیاری از صنایع از بازیافت مواد و محصولات خود صرف‌نظر کنند.

عدم هماهنگی بین بازیگران اقتصادی: عدم هماهنگی بین بازیگران اقتصادی مانند تولیدکنندگان، دولت و مصرف‌کنندگان، می‌تواند اجرای اقتصاد دایره ای را دشوار کند.

این مشکلات باعث شده است که میزان تولید زباله در ایران بسیار بالا باشد. در سال ۱۳۹۹، میزان تولید زباله در ایران به بیش از ۵۰ میلیون تن رسید. این میزان زباله، منابع طبیعی کشور را تحت فشار قرار می‌دهد و باعث آلودگی محیط زیست می‌شود.

برای حرکت صنایع ایران به سمت اقتصاد دایره ای، اقدامات زیر ضروری است:

1. توسعه زیرساخت‌های بازیافت و مدیریت پسماند: دولت باید زیرساخت‌های بازیافت و مدیریت پسماند را در کشور توسعه دهد. این امر می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در مراکز بازیافت و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این زمینه انجام شود.
2. ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار: دولت باید فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار را در جامعه ترویج دهد. این امر می‌تواند از طریق آموزش عمومی و ارائه مشوق‌های مالی برای بازیافت و مصرف پایدار انجام شود.
3. حمایت از صنایع پایدار: دولت باید از صنایعی که به سمت اقتصاد دایره ای حرکت می‌کنند، حمایت کند. این امر می‌تواند از طریق ارائه مشوق‌های مالی و مالیاتی انجام شود.

در ادامه، به بررسی هر یک از این راهکارها به طور مفصل‌تر می‌پردازیم:

توسعه زیرساخت‌های بازیافت و مدیریت پسماند

یکی از مهم‌ترین راهکارهای حرکت صنایع ایران به سمت اقتصاد دایره ای، توسعه زیرساخت‌های بازیافت و مدیریت پسماند است. کمبود زیرساخت‌های بازیافت، باعث می‌شود که بسیاری از مواد و محصولات با ارزش، به زباله تبدیل شوند و ایران، یکی از کشورهای پیشرو در تولید زباله باشد. این امر، علاوه بر آسیب به محیط زیست، باعث می‌شود که کشور از مزایای اقتصادی بازیافت محروم شود. برای جلوگیری از آن، اقدامات زیر ضروری است:

افزایش تعداد مراکز بازیافت: ایران به تعداد بیشتری مرکز بازیافت نیاز دارد تا بتواند مواد و محصولات قابل بازیافت را بازیافت کند.

بهبود کیفیت خدمات بازیافت: مراکز بازیافت موجود باید کیفیت خدمات خود را بهبود بخشند تا بتوانند مواد و محصولات قابل بازیافت را به طور موثر بازیافت کنند.

ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی: دولت باید زمینه‌های لازم را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بخش بازیافت فراهم کند. این امر می‌تواند از طریق ارائه مشوق‌های مالی و مالیاتی انجام شود.

ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار

یکی دیگر از راهکارهای حرکت صنایع ایران به سمت اقتصاد دایره ای، ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار است. بازیافت و مصرف پایدار دو رویکرد مهم برای توسعه پایدار هستند. با این حال، در ایران، این دو رویکرد هنوز به طور کامل پذیرفته نشده‌اند. این امر باعث شده است که مردم به بازیافت اهمیت ندهند و محصولات و مواد قابل بازیافت را به عنوان زباله دور بریزند. برای ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار، اقدامات زیر ضروری است:

آموزش عمومی: دولت باید برنامه‌های آموزشی عمومی را برای ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار برگزار کند.

ارائه مشوق‌های مالی: دولت باید مشوق‌های مالی برای بازیافت و مصرف پایدار ارائه دهد. این امر می‌تواند از طریق ارائه تخفیف‌های مالیاتی یا ارائه کالا و خدمات رایگان انجام شود.

ایجاد فضای فرهنگی مناسب: دولت باید فضای فرهنگی مناسبی را برای ترویج فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار ایجاد کند. این امر می‌تواند از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی انجام شود.

حمایت از صنایع پایدار

دولت باید از صنایعی که به سمت اقتصاد دایره ای حرکت می‌کنند، حمایت کند. این امر می‌تواند از طریق ارائه مشوق‌های مالی و مالیاتی انجام شود. حمایت از صنایع پایدار می‌تواند مزایای زیر را داشته باشد:

• کاهش تولید زباله و آلودگی محیط زیست
• ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی
• بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها

برای حمایت از صنایع پایدار، دولت می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:

ارائه مشوق‌های مالی: دولت می‌تواند از طریق ارائه تخفیف‌های مالیاتی یا ارائه تسهیلات مالی، از صنایع پایدار حمایت کند.

ارائه مشوق‌های غیرمالی: دولت می‌تواند از طریق ارائه گواهینامه‌های پایداری یا ایجاد تسهیلات زیرساختی، از صنایع پایدار حمایت کند.

با انجام این راهکارها، می‌توان هم جامعه و هم صنایع ایران را به سمت اقتصاد دایره ای سوق داد و به حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار کشور کمک کرد. برای موفقیت اقتصاد دایره ای، هماهنگی بین جامعه، دولت و صنایع ضروری است. جامعه باید فرهنگ بازیافت و مصرف پایدار را ترویج دهد. دولت باید زیرساخت‌های بازیافت و مدیریت پسماند را توسعه دهد و از صنایع پایدار حمایت کند. صنایع نیز باید محصولات و خدمات پایدار تولید کنند. با هماهنگی بین این سه بخش، می‌توان از تولید زباله و آلودگی محیط زیست جلوگیری کرد، به حفاظت از منابع طبیعی یاری رساند، بهره وری در صنعت را افزایش داد و به توسعه پایدار کشور دست یافت.

 

دکتر امیر نیک ­خواه، مشاور مدیریت و اقتصاد

یادداشت