بلیط یک طرفه
سالانه هزاران نفر از ایران مهاجرت می‌کنند و تعداد کمی از آنها به کشور بازمی‌گردند؛ از نیروی کار ساده گرفته تا نیروی کار ماهر.
به گزارش جهان صنعت نیوز، براساس آمار در حال حاضر تعداد ایرانیانی که در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند از تراز پنج میلیون نفر عبور کرده است. این در حالی است که برخلاف تصور بسیاری از آنها میلی به بازگشت به ایران ندارند. چهار سال از اظهارات جنجالی «زینب ابوطالبی» یکی از مجریان برنامه شبکه افق در صداوسیما می‌گذرد؛ اظهاراتی که نه کهنه می‌شود، نه فراموش. هر چند وقت یکبار هم کاربران فضای مجازی دوباره با موجی از انتقادات آن را در فضای مجازی مطرح می‌کنند. ابوطالبی در یکی از برنامه‌های صدا و سیما گفت کسانی که مثل او فکر نمی‌کنند، جمع کنند و از ایران بروند. برخی می‌گویند پیشنهاد «جمع کن و از ایران برو»، تنها به ابوطالبی محدود نمی‌شود، بلکه دیدگاه برخی از مسوولان هم همین است که اگر نبود، آمارها روند صعودی نداشت و تغییری در وضعیت موجود ایجاد می‌شد. روند مهاجرت از کشور حالا به جایی رسیده است که به گفته «بهرام صلواتی» تحلیلگر حوزه مهاجرت دیگر باید از آن به عنوان «جامعه مهاجر» یاد کنیم. یعنی جمعیت زیادی که یا رفته‌اند یا برنامه جدی برای رفتن دارند.
صحبت از صد نفر یا حتی هزار نفر نیست. آمارها را که بررسی کنیم به هزاران مهاجر جدید ایرانی فقط در کشور ترکیه می‌رسیم؛ وضعیتی که کارشناسان بارها برای آن هشدار داده‌اند. برخی از مهاجران از اصلاح امور در کشور ناامید شده‌اند و وضعیت آینده را مبهم می‌دانند. برخی هم می‌گویند وضعیت اقتصادی کشور آنها را از اینجا می‌راند. به‌طور کلی عوامل مختلفی دست به دست هم داده‌اند و شناخت هر کدام از این عوامل می‌تواند راهی را پیش روی سیاستگذاران برای تغییر شرایط قرار دهد.
روند بی‌سابقه مهاجرت در ۱۰۰ سال اخیر
«بهرام صلواتی» تحلیلگر حوزه مهاجرت در نشستی که با عنوان «علت‌ها و گستردگی پدیده مهاجرت» از سوی دبیرخانه شورای سلامت روان و رسانه برگزار شد با اشاره به اینکه روند اکنون مهاجرت ایرانی‌ها در ۱۰۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده، اظهار کرد: «پدیده عجیبی در حوزه مهاجرت اتفاق افتاده که می‌توانم ادعا کنم در صد سال اخیر در ایران سابقه نداشته است. شواهد از منابع داخلی و خارجی این موضوع را نشان می‌دهد.»
وی در ادامه نشست گفت: «گزارش جدید OECD منتشر شده که داده‌هایی درباره وضعیت مهاجرت کشورها دارد. این گزارش نشان می‌دهد که ایران بالاترین رشد مهاجرفرستی در منطقه OECD را دارد. منطقه OECD به عنوان قطب اصلی جذب مهاجران در جهان، سالانه تعداد زیادی از مهاجران جدید را جذب می‌کند.»
او ادامه داد: «در سال ۲۰۲۰ تعداد مهاجران جدید ورودی ایرانی به کشورهای این منطقه ۴۸ هزار نفر بود که طبق آخرین آمار سالنامه مهاجرت در سال ۲۰۲۱ با ۱۴۱ درصد افزایش به ۱۱۵ هزار ورودی جدید در سال رسیده است. بر این اساس رتبه اول مهاجرفرستی براساس نرخ رشد مهاجر جدید را ایران ثبت کرده است.»
سالانه هزاران ایرانی به کشور ترکیه مهاجرت می‌کنند، حالا یا از کانال تحصیلی یا سرمایه‌گذاری. صلواتی در این مورد گفت: «ایرانیان به ترکیه یا به عنوان مقصد نگاه می‌کنند یا آن را ترانزیتی می‌بینند. کشور ترکیه در سال ۲۰۲۱، ۶۱۵ هزار مهاجر جدید را از کشورهای مختلف جذب کرده که نسبت به سال قبل از آن، رشد ۲۵۰ درصد را ثبت کرده است.»
او توضیح داد: «عراق با ۷۴ هزار مهاجر جدید در رتبه نخست و ایران با ۶۷ هزار مهاجر جدید در رتبه دوم و ازبکستان با ۴۰ هزار مهاجر جدید در رتبه سوم در ترکیه قرار دارند. نکته قابل توجه این است که ۵۰ درصد از مهاجران جدید ایرانی در کشور ترکیه را زنان تشکیل می‌دهند.
صلواتی در ادامه گفت که دولت برای هر کدام از این مهاجران هزینه‌ای کرده و کشورهای مقصد بدون آنکه هزینه‌ای کرده باشند، نیروی انسانی متخصص را جذب می‌کنند.
ایرانی‌ها می‌روند، دیگر نمی‌آیند
«تقی آزاد‌ارمکی» جامعه‌شناس و استاد برجسته جامعه‌شناسی دانشگاه با اشاره به مهاجرت یکطرفه ایرانی‌ها به «جهان‌صنعت» گفت: طبیعتا مهاجرت افراد از کشور خود به کشوری دیگر تنها معطوف به ایران نبوده و نیست، چراکه انتخاب محل زندگی و شغل در هر نقطه از دنیا یک حق انسانی است. مردم در اروپا هم جابه‌جا می‌شوند، اما اصطلاحا نمی‌روند تا برای همیشه گم بشوند، آنها می‌روند که موثر واقع بشوند و در عین حال برگردند تا در جامعه خودشان اثرگذار شوند. با ایتالیایی‌هایی در آمریکا و کانادا مواجه شدم که مهاجرت کرده بودند، نه برای اینکه همیشه در آمریکا باشند بلکه آمده بودند یک موقعیت خوب شغلی و فرهنگی پیدا کنند، نه برای اینکه علیه سرزمین خودشان باشند بلکه احتمالا مجدد به سرزمین خودشان برگردند. این در حالی است که براساس آمارها مسیر مهاجرت ایرانی‌ها یکطرفه است.
وی افزود: ایرانی‌ها عموما می‌روند تا در کشور دیگری بمانند، به‌همین دلیل است که ایرانیان مهاجرت‌کرده نقش عمده‌ای در ساختن جهان دیگر پیدا می‌کنند، مثل این نیست که یک دوره‌ای قبل از انقلاب کارگران ایرانی به ژاپن و کویت می‌رفتند سرمایه کسب می‌کردند و برمی‌گشتند، این مساله حکایت از بحران ایران با جهان پیرامونی دارد و نقش اساسی آن به دولت و گروه‌های ذی‌نفوذ، تجار، روشنفکران و سیاستمداران برمی‌گردد.
این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه افزایش ۳۵ درصدی مهاجرت در ایران موضوع نگران‌کننده‌ای است، بیان کرد: این مساله، نشانگر آن است که جامعه ناآرام بوده و در حالت عدم وجود اطمینان اجتماعی، فروریخته است. وقتی در محلی بلایای طبیعی مثل زلزله یا سیل بیاید یا درگیر جنگ شود، افراد از آن خارج می‌شوند. این موضوع نشان‌دهنده آن است که در جامعه انفجاری و همه را از جای خود کنده است. امر تلخی که افراد، راه‌حل برون‌رفت از شرایط را مهاجرت از کشور می‌دانند. این یک رویکرد بدی است که در ایران جاری و ساری شده است. اثرات این ناامنی و بی‌اعتمادی یک یا دو روزه حل نمی‌شود. بلکه این بی‌اعتمادی در جامعه، نسلی را آواره و ویران می‌کند. ضمن اینکه، سرمایه بزرگی که در کشور به سختی به دست آمده به آسانی خارج می‌شود و مورد استفاده کشورها و جوامع دیگر قرار می‌گیرد. بر خلاف تصور رایج، نیرویی که از کشور مهاجرت می‌کند تا حدی دچار ویرانی می‌شود، چراکه او نیز عادت کرده در اینجا رشد و تمام علائق و انگیزه خود را در مملکت خود بارور کند. از همه مهم‌تر اینکه، جامعه از گوناگونی نیرو و نیروهای متخصص متعدد خارج شده و دچار آسیب‌های جدی می‌شود.
مهاجرت زنانه شد
«علیرضا شریفی‌یزدی» آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به اینکه مهاجرت نخبگان برای آینده ایران تبعات سنگینی دارد به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم افزایش ۳۵ درصدی مهاجرت ایرانی‌ها از کشور روزبهروز نگران‌کننده‌تر می‌شود، زیرا به باور من این روزها ژن‌های باهوش و افرادی که در سطح جهانی نخبه‌اند را به دلایل مختلف همانند مسائل اقتصادی، اجتماعی و کمبود امکانات رشد علمی از دست می‌دهیم. با مهاجرت نخبگان این را هم باید در نظر گرفت که نسل‌های آینده آنها را هم از دست می‌دهیم. بنابراین بانک هوشی ایران روزبهروز لاغرتر شده است. در نتیجه براساس مطالعات متوسط هوش ایرانی‌ها طی ۴۰ سال گذشته شیب نزولی داشته است.
وی افزود: وقتی افراد تحصیلکرده و فوق‌تخصص مهاجرت کنند طبیعتا مشکلات کشور افزایشی و از طرفی حل این معضلات بدون آنها غیرممکن می‌شود. اگر افراد دارای تخصص در ایران بمانند و برای آبادی کشور تلاش کنند، قطعا گره‌ای از مشکلات باز می‌شود و این در صورتی است که دولت امکانات لازم را برای آنها مهیا کند وگرنه به دلیل فشارهای اقتصادی و اجتماعی موجود آنها برای زندگی بهتر به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند. به نظرم یکی از مشکلات اخیر جامعه هم همین موضوع است که انسان‌های متوسط جای انسان‌های بزرگ را تصاحب کرده‌اند. چه‌بسا به زودی دانشگاه‌های ما هم همین وضعیت را پیدا می‌کنند. می‌توانیم اساتید بسیار خوبی در دانشگاه‌ها داشته باشیم ولی به دلایل مختلف و با این شیوه گزینش، استادان خبره و توانمندی را در آینده نخواهیم داشت. چه‌بسا چنین امری در حوزه پزشکی، علوم رفتاری، علوم انسانی و علوم پایه نیز صادق است. به‌طورکلی مهاجرت‌ها برای آینده کشور خطرناک است، چراکه اصولا حل معضلات کشور باید به دست نخبگان حل شود، اما وقتی آنها خارج می‌شوند، دیگر برنمی‌گردند. براساس آمار مهاجرت زنان به کشورهای دیگر بیشتر شده است، زیرا وضعیت این روزهای جامعه برای برخی زنان از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دشوارتر شده است. به‌طورکلی احساس امنیت در میان زنان کمتر شده است. همچنین تبعیض‌های درآمدی به افزایش مهاجرت زنان دامن می‌زند. این روزها مهاجرت به سوی زنانه شدن است.
این آسیب‌شناس اظهار کرد: طبیعتا وقتی در کشوری فرار مغزها و مهاجرت نخبگان اتفاق می‌افتد، به لحاظ علمی پیشرفت چندانی در آینده نخواهیم داشت. چه‌بسا روزبهروز پسرفت هم می‌کنیم. بنابراین در این مقوله دولت باید شرایطی را برای نخبگان مهیا کند تا آنها اگر برای ادامه تحصیل خارج می‌شوند حداقل برای خدمت بازگردند.
گفتنی است این روزها مهاجرت در میان افراد متخصص یا اقشار متوسط به امری عادی بدل شده است، اما این را نباید فراموش کرد که دولت برای هر کدام از این مهاجران هزینه کرده و کشورهای مقصد بدون آنکه هزینه‌ای کرده باشند، نیروی انسانی متخصص را جذب می‌کنند. همچنین در سالنامه مهاجرت سال گذشته هزینه‌های دولت برای آموزش و سلامت فردی که در سن مهاجرت قرار گرفته محاسبه شده است. محاسبات با استفاده از آمار یونسکو نشان می‌دهد که دولت ایران برای یک فرد متولد ۱۳۷۶ که در سال ۲۰۱۹ در سن میانگین مهاجرت (۲۳ سالگی) قرار گرفته است، در مجموع حدود ۴۵ هزار دلار (با فرض قیمت دلار ثابت- برابری قدرت خرید) برای آموزش و سلامت یک فرد با تحصیلات کارشناسی هزینه می‌کند. بنابراین مهاجرت افراد از ایران بدون در نظر گرفتن حرفه یا تخصص او یک خسارت بزرگ به کشور است؛ خسارتی که باید با تصمیمات مناسب سیاسی و اجتماعی جلوی آن را گرفت.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهویدئولینک کوتاه :
کاش شرایط جور بود من و فرزندم هم از این کشور می رفتیم اینجا بدرد نمی خورد