فعلا خبری از خاورمیانه جدید نیست

هما میرزایی – جهان صنعت نیوز؛  اکونومیست در تازه‌ترین گزارش خود نوشت: ده ماه پیش که شرایط خاورمیانه با این روزها متفاوت بود؛ دیپلماتی از کشورهای حاشیه خلیج فارس با اطمینان یک پیش بینی درباره اتفاقات سال پیش رو ارائه کرد. بنا بر گفته‌های او، خاورمیانه از جنگ و درگیری خسته است. دشمنان قدیمی در منطقه اکنون طعم برقراری صلح را چشیده‌اند و به همین دلیل سیاست تنش‌زدایی و دیپلماسی در دستور کار قرار خواهند گرفت. او تاکید کرد که «این لحظه تغییر برای کل منطقه است.»

حداقل آخرین جمله پیش ‍‌بینی او به حقیقت پیوست. حمله حماس به اسرائیل در تاریخ ۷ اکتبر و حمله اسرائیل به غزه پس از آن، به خون‌بارترین درگیری‌ها بین دو طرف از سال ۱۹۴۸ تا به امروز تبدیل شد و منطقه را به آستانه یک جنگ گسترده‌تر سوق داد، جنگی که آمریکا، ایران و شبه‌نظامیان حداقل چهار کشور عربی را درگیر کرده است.

خاورمیانه به طور کلی متحول شد

تا پیش از ماه اکتبر، اسرائیل از گرم شدن روابط خود با کشورهای منطقه خوشنود بود. اما اکنون شهروندان عرب از اتفاقات پیش آمده عصبانی هستند و اسرائیل منفورتر شده است. جنگ در روند کشتی‌رانی جهانی اختلال ایجاد کرده و حتی می‌تواند موقعیت جو بایدن برای انتخاب مجدد را به خطر بیندازد.

درگیری اسرائیل و فلسطین جهان را به هم ریخته و به نظر می رسد خاورمیانه را به کلی متحول کرده است. شاید هم این‌طور نباشد؛ شاید بتوان گفت این جنگ فقط مشکلات دیرینه خاورمیانه را تقویت کرده است.

تا پیش از ۷ اکتبر، که اسرائیل آن را شنبه سیاه می‌نامد، فشارها برای تنش‌زدایی در منطقه زیاد بود. در ماه مارس، عربستان سعودی و ایران در جهت کاهش تنش بین دو کشور به توافقی دست پیدا کردند؛ توافقی که در چین که اخیرا در دیپلماسی خاورمیانه نقش کوچکی ایفا می‌کند، به امضا رسید. پس از آن و در ماه می، سعودی ها موافقت کردند که به بشار اسد اجازه دهند تا کرسی خود را در اتحادیه عرب پس بگیرد. کشورهای حاشیه خلیج فارس و مصر به دنبال اصلاح روابط آشفته خود با قطر و ترکیه رفتند.

خاورمیانه؛ منطقه‌ای پر از دولت‌ها ضعیف

با وجود خشونت های چند ماه گذشته، این تنش زدایی تا حد زیادی ادامه یافته است. برای چندین دهه، ویژگی اصلی خاورمیانه ضعف گسترده دولت‌ها بوده است. به غیر از شش عضو شورای همکاری خلیج فارس که باشگاهی متشکل از غول‌های نفتی است، این منطقه مجموعه‌ای از کشورهای شکست خورده یا در حال شکست است. جنگ فقط بر این وقعیت نور تابانده است.

نخست وزیر لبنان، نجیب میقاتی به وضوح بیان کرده است که او در مورد این‌که کشورش وارد جنگ با اسرائیل می‌شود یا نه تصمیم نمی‌گیرد، بلکه این تصمیم بر عهده حزب الله است. حملات هر روزه آن‌ها به اسرائیل باعث مستقر شدن سربازان اسرائیلی در مرز لبنان شده است. در یمن نیز حوثی‌ها مانع عبور صدها کشتی تجاری از دریای سرخ شده‌اند.

با این حال، این اقدامات نه اسرائیل را از حمله ویرانگر به غزه منصرف کرده و نه آمریکا را مجبور به درخواست آتش‌بس یا خروج نیروهایش از خاورمیانه کرده است. شاید آن‌ها هزینه‌هایی را بر اسرائیل، آمریکا و اقتصاد جهانی تحمیل کرده‌ باشند، اما می‌توان گفت هزینه‌ اصلی را مردم این کشورها می‌پردازند، مردمی که از حکومت‌داری ضعیف رنج می‌برند و اکنون نیز در خطر کشیده شدن به درگیری‌های منطقه‌ای هستند.

دولت ضعیف به اقتصاد ضعیف منجر می‌شود

 عبدالفتاح السیسی  دیکتاتور مصر که در انتخابات ماه دسامبر برای بار سوم به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد، احتمالاً با کاهش ارزش پول برای چهارمین بار در دو سال گذشته از رای دهندگان خود تشکر خواهد کرد. در ماه نوامبر، اردن با یک برنامه ۱.۲ میلیارد دلاری با صندوق بین‌المللی پول موافقت کرد و جایگزین توافق قبلی شد که قرار بود در مارس ۲۰۲۴ به پایان برسد.

جنگ غزه به این مشکلات دامن زده است. صنعت توریسم نه تنها در اسرائیل بلکه در مصر نیز کاهش چشم‌گیری یافته است و برخی از خطوط هوایی غربی پروازهای خود به لبنان و حتی اردن را متوقف کرده اند.

حملات حوثی ها به کشتی‌رانی به درآمدهای مصر از کانال سوئز لطمه زده و قیمت‌ها را برای مصرف کنندگان عرب که بسیاری از آنها پیشاپیش از تورم گلایه داشتند، افزایش داده است.

شکاف بین کشورهای حاشیه خلیج فارس

نزاع کنونی شکاف بین کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورهای منطقه را بیشتر خواهد کرد. گردشگران که در پاییز امسال به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس سفر کردند، چیزی از جنگ خاورمیانه حس نکردند. هتل‌ها و رستوران‌ها در دوبی که امسال میزبانی اجلاس آب و هوای سازمان ملل را بر عهده داشت، مملو از توریست بودند. پارک‌های تفریحی، مسابقات ورزشی و سایر مکان‌هایی که پادشاهی عربستان سعودی به عنوان بخشی از یک جشنواره سرگرمی سالانه برگزار می‌کند نیز مملو از سعودی‌ها بود.

بحرین و امارات متحده عربی به عنوان دو کشوری که با اسرائیل روابط رسمی و دیپماتیک دارند نیز به خاطر جنگ غزه این روابط را قطع نکردند. امارات متحده عربی یکی از معدود کشورهایی است که خطوط هوایی دولتی آن از زمان آغاز جنگ پروازهای خود به تل آویو را متوقف نکرده‌اند که می‌توان این کار را یک بیانیه دیپلماتیک دانست تا یک تصمیم تجاری. عربستان سعودی همچنان خواهان عادی‌سازی روابط خود با اسرائیل است، اگرچه بعید است که این امر به زودی اتفاق بیفتد.

کار آمریکا در خاورمیانه پایان پیدا نکرد

تمام تلاش بایدن در طول دوران ریاست جمهوری‌اش این بود که وانمود کند کار آمریکا در خاورمیانه به اتمام رسیده و اکنون باید بر اروپا و به خصوص آسیا تمرکز کند. اما ظاهرا خاورمیانه همچنان با او کار دارد. از ۷ اکتبر آمریکا دو گروه ناو هواپیمابر و هزاران نیرو به منطقه اعزام کرده است. دیپلمات‌ها برای پیدا کردن راهی برای جلوگیری از گسترش جنگ و پیامدهای آن بین اورشلیم و پایتخت‌های عربی در رفت‌و‌آمد مداوم هستند و نیروی دریایی آمریکا به منظور تامین امنیت کشتیرانی در دریای سرخ یک ائتلاف بین المللی را آغاز کرده است.

این یک بازگشت برای آمریکا به عنوان قدرت بی چون و چرای خارجی در منطقه است. در سال‌های اخیر درباره خاورمیانه چندقطبی صحبت‌های زیادی شده است. اما با وجود عمیق‌ترین بحران منطقه‌ای در طول یک دهه، روسیه و چین تنها به سرزنش غرب برای آن‌چه که دورویی می‌خوانند، اکتفا کرده‌اند.

جنگ فرصتی برای صلح پایدار؟

کسانی که دیدگاه خوشبینانه دارند بر این باورند که شاید این جنگ باعث به وجود آمدن فرصتی برای صلح پایدار میان اسرائیل و فلسطین شود. اما نظرسنجی‌ها خلاف این را نشان می‌دهند.

نظرسنجی انجام شده در ماه دسامبر در فلسطین نشان می‌دهد ۷۲ درصد فلسطینی‌ها در کرانه باختری و غزه علی‌رغم پیامدهای وحشتناک جنگ، موافق حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل هستند. نظرسنجی دیگری که از سوی موسسه دموکراسی در اسرائیل صورت گرفته نیز نشان می‌دهد که ۵۲ درصد یهودیان اسرائیل معتقدند کشورشان نباید پس از اتمام جنگ به دنبال راه حلی دو جانبه باشد.

برای پیش بینی چگونگی و زمان پایان جنگ غزه خیلی زود است. با این حال، این جنگ تا کنون مانند جنگ‌های ۱۹۴۸، ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳، تغییری در مرزهای منطقه به وجود نیاورده است. همچنین منجر به سرنگونی هیچ رژیمی نشده است؛ تنها پیامد این جنگ تا کنون آشکار ساختن نقطه ضعف‌های قدیمی منطقه و از بین رفتن امیدها برای ایجاد خاورمیانه جدید بوده است.

اخبار برگزیدهسیاسی