چرا سربازان خودکشی می‌کنند؟
به تازگی خبرهای تلخی از خدمت سربازی تیتر اول رسانه‌ها شده است.
به گزارش جهان صنعت نیوز، ابتدای بهمن یک سرباز ۵ تن از هم‌رزمایش را در کرمان با شلیک گلوله کشت و گریخت. هنوز به صورت دقیق انگیزه او مشخص نشده بود که اوایل بامداد شنبه ۲۱ بهمن، سرباز وظیفه یگان امداد شهرستان ساوجبلاغ به دلیل نامعلوم به سمت یکی از پرسنل این یگان که به اتفاق هم در حال گشت‌زنی بودند، در یک اقدام جنون‌آمیز و با اسلحه در اختیار، شلیک کرد که منجر به فوت وی شد. قاتل در ادامه و پس از تیراندازی به سمت یکی از شهروندان که منجر به فوت وی نیز شده است، خودروی آن شهروند را به سرقت برد و بی‌هدف به سمت استان‌های غربی حرکت کرد که با اقدام اطلاعاتی انجام‌شده، خودرو شناسایی شد و طی تعقیب و گریز، قاتل بدون توجه به دستور ایست پلیس به مسیر خود ادامه داد که عوامل انتظامی با رعایت کامل قانون به‌کارگیری سلاح، به سمت خودرو شلیک کردند و به دلیل واژگونی خودرو، ضارب فوت کرد.
با اینکه هنوز کسی نام این سرباز وظیفه را نمی‌داند، مثل آن یکی سرباز که دو هفته پیش در پاکدشت به یکی از کارکنان نیروی انتظامی شلیک کرد و بعد همان اسلحه را به سمت خودش نشانه رفت و خودکشی کرد؛ اقدامی که نیروی انتظامی آن را تیراندازی بی‌هدف اعلام کرد و پرونده آن حداقل در رسانه‌ها بسته شد.
سال گذشته، سرهنگ جان‌نثاری معاون تربیت و آموزش فراجا گفته بود: «آمار خودکشی بین سربازان کاهشی است. آن شرایطی که در اجتماع حاکم بوده در سربازی هم حاکم است. اینکه گفته می‌شود خودکشی برخی سربازان به دلیل بدرفتاری فرماندهان است، صحت ندارد و آنها روی رفتارهای خود مدیریت دارند و رفتارهایشان کنترل و نظارت می‌شود.»
صحبت‌هایی که با آنچه در ماه‌ها و هفته‌های گذشته همخوانی ندارد. به عقیده بسیاری از کارشناسان در هر پادگانی باید یک روانپزشک حضور داشته باشد، چراکه گاها فشارهایی مانند دوری از خانه و غیره می‌تواند اثرات روحی و روانی بسیاری را میان پسران ایجاد کند، بنابراین ماجرای اتفاقات رخ‌داده در پادگان‌ها از ابعاد مختلف نیاز به بررسی دارد که یکی از مهم‌ترین آنها بررسی سلامت روان سربازان است.
در بخشی از یک پژوهش درباره افکار خودکشی در سربازان وظیفه ایرانی که سال گذشته در یک نشریه طب نظامی منتشر شد، آمده: «یافته‌های پژوهش حاضر نشان داد، سربازان غیربومی به صورت معنی‌داری افکار خودکشی بیشتری نسبت به سربازان بومی دارند و این موضوع باید از سوی مسوولان و روانشناسان مراکز نظامی از طریق حمایت‌های سازمانی بیشتر ازجمله ارائه تسهیلاتی همچون اعطای مرخصی‌های طولانی، فعالیت در وظایف کمتر استرس‌زا و نیز مراقبت‌های روانشناختی همچون انجام غربالگری‌های اولیه و برگزاری مشاوره‌های فردی و گروهی برای سربازان غیربومی مورد توجه قرار گیرد.»
مشکلات سلامت روان سربازان به درستی شناسایی نمی‌شود
«امیرمحمود حریرچی» آسیب‌شناس اجتماعی و جامعه‌شناس درخصوص اینکه محیط نظامی به خودی خود دارای استرس و اضطراب است، به «جهان‌صنعت» گفت: طبیعتا محیط سربازی برای پسران امروزی کمی سخت و قانونمند است. به همین دلیل گاهی سربازان تحت فشار قرار می‌گیرند. چه بسا برخی پسران جوان به همین دلیل به خدمت سربازی می‌روند تا به اصطلاح مرد شوند. علاوه بر آن محیط سربازی نسبت به محیط‌های دیگر انعطاف کمتری دارد، خطای سربازان کمتر پذیرفته می‌شود و در مقابل، هیجان‌ها هم کمتر ابراز می‌شوند. همین موضوعات گاهی می‌تواند شروع‌کننده مشکلات روانی برای فرد باشد، علاوه بر آن ممکن است مشکلات زمینه‌ای را هم تشدید کند.
وی درباره پایش سلامت روان سربازان توسط نیروهای مسلح گفت: این غربالگری چندان به‌روز نیست و فقط یک‌بار در طول دوره سربازی انجام می‌شود، به همین دلیل ممکن است مشکلات سلامت روان سربازان به درستی شناسایی نشده و اقدام مناسب برای آنها انجام نشود. این پایش‌ها با یک پرسشنامه ضعیف انجام می‌شود و اعتبار لازم را ندارد. از سویی معافیت از رزم و خدمت به دلیل مسائل روانپزشکی، برای افراد تبعاتی هم دارد، چون این مورد روی کارت خدمت نوشته می‌شود و ممکن است هنگام دریافت گواهینامه و اشتغال، مشکلاتی برایشان ایجاد شود به همین دلیل برخی از سربازان مشکلات روانپزشکی خودشان را پنهان می‌کنند.
ارتباط سلامت روان و خودکشی سربازان
این جامعه‌شناس درباره خبر خودکشی و تیراندازی سربازان و ارتباط آن با سلامت روان آنها بیان کرد: اتفاقاتی از این دست طبیعتا نه‌تنها در ایران بلکه در محیط‌های نظامی کشورهای دیگر نیز رخ می‌دهد و موضوع چندان دور از ذهن نیست، چراکه وقتی دسترسی به اسلحه آسان باشد، به موازات آن نیز احتمال خشونت‌های مرگبار هم بیشتر می‌شود. ما در جامعه شهروندی خود دسترسی به اسلحه نداریم و در محیط‌های غیرنظامی، رفتارهای خشونت‌آمیز کمتر است وگرنه در کشورهایی مانند آمریکا آمار خشونت فاجعه‌آمیز است. با توجه به این شرایط تصور نمی‌کنم آمار این اتفاقات در ایران تفاوتی با کشورهای دیگر داشته باشد. اینکه به سلامت روان سربازان بیشتر اهمیت دهند، موضوعی جدی است، چراکه براساس آمار رسمی بیش از ۲۰ درصد از جمعیت، با نوعی بیماری روانپزشکی روبه‌رو هستند که درصد قابل توجهی از آنها به پزشک مراجعه نمی‌کنند. همین افراد به سربازی یا دانشگاه می‌روند یا حتی تشکیل خانواده می‌دهند، بنابراین سلامت روان افراد باید مورد توجه قرار بگیرد.
از کاهش خدمت سربازی تا اعمال برخی معافیت‌ها
حریرچی با اشاره به راهکارهای موجود برای حل این موضوع اظهار کرد: سالانه حدود ۳۰۰ هزار سرباز اعزام می‌کنیم و در کنار آن سه میلیون غایب داریم، یعنی معادل ۱۰ سال اعزام سرباز. اگر در یک حرکت منطقی مدت خدمت را ۶ ماهه کنیم، همه این غایبان به دلیل محدودیت‌هایی که برایشان ایجاد شده، خدمت‌شان را انجام می‌دهند و افراد آماده خدمت هم اعزام می‌شوند. علاوه بر آن می‌توانیم افراد متاهل که حدود ۱۰ درصد مشمولان را تشکیل می‌دهند، معاف کنیم. در این مدت می‌توانیم روند جایگزینی نیروهای مسلح مورد نیاز را از طریق استخدام تکمیل کنیم. با یک برنامه ۵ تا ۱۰ ساله می‌توانیم سربازی را بدون هیچ فشاری به نیروهای مسلح حذف کنیم. هزینه‌ای که در حوزه سربازی می‌شود کم نیست و می‌شود برای آن برنامه‌ریزی کنیم، اما عزمی برای حذف سربازی وجود ندارد.
او تاکید کرد: نمی‌توان از این اتفاقات نتیجه گرفت که این شیوه از سربازی خوشایند نیست، به نظرم شیوه رفتاری ایراد دارد، نه مدل سربازی ما در ایران. در سال‌های گذشته در طول دوران خدمت طرح‌هایی با هدف خوشایندسازی و فرهنگ‌سازی دوران سربازی اجرا شد که یکی از آنها بحث مهارت‌آموزی بود که هنوز هم به صورت جدی پیگیری می‌شود. همه این اقدامات با این هدف صورت می‌گیرد که سربازی مانند یک دوره کارآموزی طی شود تا سرباز بعد از خدمت هم از آن استفاده کند. علاوه بر این در چند سال اخیر با عناوین مختلف، تلاش شد تا برخی از سربازان مانند افراد متاهل، صاحب فرزند و… مشمول تخفیف دوران خدمت شوند. کارت پایان خدمت سرباز باید کاربرد و اعتبار داشته باشد. اگر بتوانیم به این سمت برویم سرباز احساس نمی‌کند که این دوره برایش مفید نبوده است.
فقر عامل خودکشی سربازان
حریرچی با اشاره به درآمد پایین سربازان گفت: به نظرم یکی از مشکلات دیگر این است که سرباز در دوره خدمت درآمدش را از دست می‌دهد. به یقین می‌گویم بیشتر افرادی که خودکشی می‌کنند، متعلق به دهک پنجم به پایین هستند. در بعضی موارد فشار‌های عاطفی هم موثر است، اما فشار‌های اقتصادی بیشتری در محیط خدمت به آنها وارد می‌شود.
او ادامه داد: در سه سال اخیر در حوزه سازمان وظیفه عمومی، بی‌توجهی به شرایط جسمی مشمولان را می‌بینیم. معاینات قبل از اعزام به دقت انجام نمی‌شود و سعی می‌کنند رای معافیت برای آنها صادر نکنند. نمونه‌های متعددی را می‌شناسم که مشمول به دلیل مشکلات اعصاب و روان، دو دوره ۶ ماهه معاف موقت شد، اما بعد از یک سال او را برای خدمت اعزام کردند. من این سوال را پرسیدم: به نظر شما کسی که یک سال معاف موقت شده، بهبود پیدا کرده که به عنوان معاف از رزم، اعزام شده است؟
ادامه تحصیل بی هدف برای فرار از سربازی
این جامعه‌شناس با اشاره به آمار مشمولان غایب بیان کرد: افراد برای اینکه به سربازی نروند، تحصیلات‌شان را بدون هدف ادامه می‌دهند و بعد از هشت سال درس خواندن، مدرکی ندارند، هم فرصت‌هایشان را از دست می‌دهند، هم استخدام نمی‌شوند. غایبان پنهان کسانی هستند که درس را بهانه می‌کنند تا خدمت سربازی نروند. در مجموع این روند نشان می‌دهد که سربازی در کشور ما مورد توجه نیست، وگرنه براساس آمارهای رسمی سه میلیون غایب نداشتیم. در سال‌های ۹۴ تا ۹۷، فروش سربازی برای غایبان انجام شد، اما درنهایت ۲۰ درصد از آنها دوره سربازی خود را خریدند، یعنی با فروش سربازی هم نمی‌توان این مشکل را حل کرد. گاهی افراد نمی‌توانند شرایط سربازی را تحمل کنند و درنهایت ممکن است به خودشان یا دیگران آسیب بزنند.
وی افزود: طبق قانون، حقوق سرباز باید حداقل ۶۰ درصد و حداکثر ۹۰ درصد حقوق کارکنان هم‌پایه کادر نظامی باشد. حدود سه سال است که این قانون اجرا می‌شود. اگر هم این تصمیم را اجرا کرده‌اند، برای کاهش مخالفت با سربازی بود. به نظر می‌رسد آمار غایبان سربازی افزایش داشته است، چراکه سال ۹۴، دو میلیون و ۵۰۰ هزار غایب داشتیم که حدود ۵۵۰ هزار نفر آنها سربازی را خریدند. از سال ۹۸ تا الان به سه میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رسیده است، یعنی روند غیبت مشمولان بیشتر از ۱۰ تا ۱۵ درصدی است که ستاد کل نیروهای مسلح پیش‌بینی می‌کرد. افزایش حقوق سربازی باعث می‌شود سربازان با انگیزه بیشتری محیط را پذیرا شوند.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهویدئولینک کوتاه :