یک نوبلیست دیگر علیه جایزه نوبل و علم اقتصاد

دو یا سه هفته پیش تقریباً هفته آخر فوریه واوایل ماه مارس ۲۰۲۴ برابر با اسفندماه ۱۴۰۲ خبری در رسانه ها منتشر گردید که موجب بهت و حیرت خیلی از اقتصاددانان گردید[۱]. خبر حاکی از آن بود که پروفسور آنگوس دیتون[۲] نئوکلاسیک سرشناس،استاد دانشگاه پرینستون و برنده جایزه نوبل اقتصاد سال ۲۰۱۵ با تجدید نظر در تفکرات اقتصادی خود علم اقتصاد و جایزه نوبل را زیر سئوال برده است.

او توضیح می دهد که چرا علم اقتصاد به بیراهه رفته است و چرا اقتصاددانان نیازمند فلسفه هستند تا آینده بهتری را ترسیم کنند. او گفته است که “همچنان که شرایط  تکامل پیدا می کند، تجدید نظر و زیرسئوال بردن تفکرات گذشته برای یک شخص می تواند یک چیز خوب باشد…. . او می گوید “من هم  مثل خیلی از همقظاران خود، اخیراً نظراتم را در مورد علم اقتصاد تغییر داده ام. البته برای کسی که حدود نیم قرن اقتصاد را پیشه  و مشغله اصلی خود ساخته این یک چیز ناگواری است. الته شاید برای  کسانی که بر مواضع خود اصرار می ورزند منافعی داشته باشند”.

او توضیح می دهد که ” اگرچه حرفه اقتصاد خیلی چیزها را آشکار ساخته  است. اما با این وجود در آشفتگی به سر می برد.ما همگی نتوانستیم بحران مالی را پیش بینی کنیم و بدتر از آن هنوز داریم به وخیم شدن اوضاع کمک می کنیم. حوادث اخیر منجر به اختلاف نظر خبرگان علم اقتصاد شده است. آنها تنها در یک چیز اتفاق نظر دارند و آن  “نادرست دانستن نظریات دیگران” است. برنده گان جایزه توبل نظریات یکدیگر را علناً رد می کنند و در سخنرانی های خود در هنگام دریافت جایزه آن را آشکارا بیان می کنند”.

او می گوید: این خبر ممکن است باعث بهت و حیرت کسانی شود که نصور می کنند که برنده گان جایزه نوبل  کسانی هستند که به قوانین یا حقیقت علمی دست می یابند که چنین نیست.

او بی توجهی اقتصاددانان نسبت به مسائل اخلاقی و نهادی و عدالت اجتماعی  را نقص بزرگ سرفصل درسی علم اقتصاد قلمداد می کند. او می نویسد علم اقتصاد با تاکید بر تخصیص منابع و کارایی عملاً موجب نادیده گرفتن برابری و عدالت اجتماعی گردیده و انجام این کار را به سیاستمداران و دولتمردان واگذار کرده است. او بر اهمیت مطالعه تاریخ، فلسفه و جامعه شناسی برای اقتصاددانان تاکید نموده است. دیتون به مسائل مختلفی اشاره می‌کند و تا حدودی مسئولیت این ناکامی علم اقتصاد را ناشی از  تاکید اقتصاددانان بر بازار می داند که البته جای بحث دارد.

 اگرچه می توان با برخی مواضع رادیکال ایشان موافق نبود اما آنچه در این خبر مهم است این است که یک اقتصاددان نئوکلاسیک و استاددانشگاه پرینستون و برنده جایزه نوبل اقتصاد چنین آشکارا علم اقتصاد و جایزه نوبل اقتصاد را به نقد می کشاند. البته او اولین کسی نیست که چنین مواضعی اتخاذ کرده و مطمئناً آخرین نفر نیز نخواهد بود. اما آنچه در این خبر مهم است تغییر فکر و مواضع افرادی مانند دیتون است که پس از نیم قرن تحقیق و مطالعه در رشته اقتصاد در سن  ۷۸ سالکی  به این نتیجه رسیده و صادقانه اعتراف می کند که علم اقتصاد به بیراهه رفته است. این البته برای ما اقتصاددانان  در ایران بسیار آموزنده است.

۱- Angud Deaton,Rethinking My Economics ,IMF, Finance and Development ,March 24.2024.

۲- Angud Deaton,