رقابت کریدوری

عرفان ناظریه – جهان صنعت نیوز؛ از قدیم الایام، مسیرهای حمل و نقل تجاری نقش موثری در ارتباط کشورها با یکدیگر داشته‌اند. از طرفی دیگر، در روزگار جدید نیز اهمیت این مسیرها دوچندان شده است؛ به گونه‌ای که هم می‌تواند در خصوص کسب منافع اقتصادی و هم در جهت ارتقای جایگاه سیاسی و راهبردی کشورهای موردنظر خود نقش جدی بازی کند. بنابراین زمانی که به کلان رقابت‌های امروز در نظام بین‌الملل نگاه می‌اندازیم، متوجه اهمیت مسیرهای تجاری موسوم به کریدور (دالان) می‌شویم.

در همین راستا می‌توان اقدام چین در خصوص پروژه «کمربند و جاده» و طرح‌های رقیب آن همچون کریدور «آی‌مِک» را با عینکی عمیق‌تر مشاهده کرد. در واقع، نظام کنونی بین‌الملل که به عنوان نظم جهانی شده (Globalization) از آن یاد می‌شود، کشورهایی همچون چین را وا می‌دارد تا برای تبدیل شدن به قطب بین‌المللی، شاهراه‌های جهانی که به مثابه شریانِ حیات بین‌الملل شناخته می‌شوند را به دست بگیرند.

کمربند و جاده یا راه ابریشم نوین

سال ۲۰۱۳ بود که شی جینگ پینگ، رئیس‌جمهور چین، خبر از طرح‌ریزی و اجرای پروژه‌ای با نام «ابتکار کمربند و جاده» را داد. به طور کلی این کریدور قرار است از طریق دو مسیر اصلی، چین را به تا آن سوی اقیانوس اطلس به پیش ببرد. نخست، واژه «کمربند» آن از «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» گرفته شده‌ است که شامل شبکه‌ای طراحی شده از جاده‌های فراسرزمینی و خطوط راه آهن، لوله‌های نفت و گاز و دیگر پروژه‌های زیرساختی است که از شهر شیئان در مرکز چین آغاز و سراسر آسیای میانه را در می‌نوردد و سرانجام به مناطق دوردستی چون مسکو، روتردام و ونیز می‌رسد.

دوم، واژه «جاده» آن نیز همان «جاده ابریشم قرن بیست ویکم» ‌است و مسیرهای دریایی از جنوب شرقی آسیا به جنوب آسیا و سپس خاورمیانه و آفریقا را در برمی‌گیرد. ابتکار کمربند و جاده چین با راه ابریشم دریایی خود، بسیار فراتر از اوراسیا و اهداف اصلی آن برای ایجاد یک پروژه جاده ابریشم جدید حرکت کرده‌ است. به طوری که مقیاس جغرافیایی آن، به بیش از یکصد کشور از جمله آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آمریکای لاتین گسترش یافته‌ است.

در همین راستا هرچند که ظاهر این پروژه صرفا اقتصادی است، اما با کندوکاو در آن می‌توان اهداف سیاسی، امنیتی، ژئوپلیتیکی و استراتژیک را در پس آن مشاهده کرد. در واقع به نظر می‌رسد، پکن با این طرح قصد تعریف یک جایگاه جدید برای خود در جهان درهم‌تنیده کنونی را دارد تا بتواند ابتکارات صِرف آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها در زمینه کریدور‌ها و منافع متبوع آن را به چالش بکشد. به بیانی دیگر اجرای کامل این پروژه، فرصت دسترسی گسترده چین به کشورهای دخیل در این کریدور را داده و می‌تواند حضور و نفوذ پکن را گسترش دهد.

تشویق کشورهای دخیل برای دریافت وام به منظور توسعه زیرساخت‌ها و تسهیل و تسریع در امر اجرای کریدور مذکور، تحلیل گروهی از کارشناسان را به این سمت برده، که پکن با چنین اقداماتی به دنبال وابسته کردن کشورهای مذکور به خود است؛ موضوعی که برخی دیگر از تحلیلگران آن را پروژه غرب برای ایجاد هراس از چین بر‌می‌شمارند.

کریدور اقتصادی هند – خاورمیانه – اروپا

از طرفی دیگر دولت‌های رقیب چین نیز به دست بسته ننشسته و سعی دارند که با طرح‌های جایگزین به رقابت با اژدهای سرخ بروند. در همین راستا کریدور اقتصادی هند – خاورمیانه – اروپا (IMEC) یکی از پروژه‌های پیشنهادی برای مقابله با ابتکار کمربند و جاده است. این کریدور از هند شروع شده و با گذر از کشورهایی همچون امارات متحده عربی و عربستان سعودی وارد شمال اسرائیل و سپس با حرکت به سمت یونان وارد خاک اروپا می‌شود. البته که احداث این کریدور دلایل و ابعاد دیگری نیز دارد، اما از وجه کلان، می‌توان آن را در چارچوب رقابت راهبردی واشینگتن و پکن تفسیر کرد. طرح این نکته نیز شایان ذکر است، که پس از عملیات ۷ اکتبر حماس و شروع درگیری در نوار غزه و به تبع آن ناامنی در شمال اسرائیل (حیفا)، اجرای این پروژه به حالت تعلیق درآمد؛ مسئله‌ای که می‌توان گفت فعلا و تاحدودی به نفع چین بوده است.

چشم‌انداز رقابت کریدور‌ها

در انتها نیز به نظر می‌رسد که باید به ۳ نکته توجه کرد. نخست اینکه، به هرحال کریدورها و پل‌های ارتباطی، امروزه نقش مهم و استراتژیکی در تعیین فرآیند و سرنوشت رقابت‌های بین‌المللی بازی می‌کنند و کشورها نیز سعی دارند با ایجاد کریدور یا دخیل شدن در دالان‌های موجود از این ابزار کاربردی بهره ببرند.

دومین مسئله نیز نحوه طراحی کریدور توسط پکن است. همانگونه که مشاهده شد، اگر دو مسیر اصلی و عمده بری و بحری (زمینی و دریایی) را در ابتکار کمربند و جاده در نظر بگیریم، شاید بتوان این ایده را مطرح کرد، یکی از دلایلی که در ذهن رجال سیاسی پکن وجود داشته است، استفاده از ظرفیت مسیرهای زمینی برای تضمین امنیت بیشتر کریدور است؛ در واقع، راه‌های زمینی موجب درگیرشدن مستقیم کشورهای دخیل برای تامین امنیت کریدور و مسیرهای آن خواهد شد.

آخرین نکته نیز نحوه کنشگری غرب و مخصوصا آمریکا با این طرح است. بر اساس سند استراتژی امنیت ملی ایالات متحده، چین اصلی‌ترین رقیب و چالش امنیت ملی واشینگتن بوده و چنین پروژه‌هایی دقیقا می‌تواند بر منظومه امنیتی آمریکا تاثیر بگذارد. بنابراین همانگونه که ذکر شد با استقبال از طرح‌های جایگزینی همچون «آی‌مِک» سعی در مقابله با پکن دارد. هرچند که باید دید در آینده این تحولات به کدام سمت و سو کشیده خواهد شد.

اخبار برگزیدهسیاسی